Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht - Vranken - 2005 - Artikel

De taal van de jurist

De taal van de jurist heeft een hoge mate van abstractie. Hij benoemt alles wat hem wordt voorgelegd in termen van het recht. Het doel hiervan is dat er gelijkheid, veralgemening, herhaalbaarheid en voorspelbaarheid is. De jurist dient een dubbele vertaalslag te maken om dit doel te bereiken. Hij moet eerst uit het individuele en particuliere van het concrete geval het abstracte begrip of leerstuk zoeken. Dat is de eerste vertaalslag. Vervolgens moet de jurist vanuit het abstracte begrip en leerstuk een tweede vertaalslag maken, terug naar het concrete geval. Dit houdt in dat de specifieke omstandigheden van het geval er weer bij worden gehaald, maar alleen voor zover ze relevant zijn voor het abstracte begrip of leerstuk. Door deze dubbele vertaalslag kan een beoordelingskader in het burgerlijk recht worden gevonden. De dubbele vertaalslag zorgt ervoor dat er reductie plaatsvindt waarin niet alles een plaats krijgt wat de direct betrokkenen en andere geïnteresseerden als belangrijk ervaren. Emoties en gevoelens tellen niet echt mee. Ze worden gestold in juridische rationalisaties. Hierdoor ontstaat er een zekere mate van vervreemding en afstand.

De taal van de jurist

De taal van de jurist heeft een hoge mate van abstractie. Hij benoemt alles wat hem wordt voorgelegd in termen van het recht. Het doel hiervan is dat er gelijkheid, veralgemening, herhaalbaarheid en voorspelbaarheid is. De jurist dient een dubbele vertaalslag te maken om dit doel te bereiken. Hij moet eerst uit het individuele en particuliere van het concrete geval het abstracte begrip of leerstuk zoeken. Dat is de eerste vertaalslag. Vervolgens moet de jurist vanuit het abstracte begrip en leerstuk een tweede vertaalslag maken, terug naar het concrete geval. Dit houdt in dat de specifieke omstandigheden van het geval er weer bij worden gehaald, maar alleen voor zover ze relevant zijn voor het abstracte begrip of leerstuk. Door deze dubbele vertaalslag kan een beoordelingskader in het burgerlijk recht worden gevonden. De dubbele vertaalslag zorgt ervoor dat er reductie plaatsvindt waarin niet alles een plaats krijgt wat de direct betrokkenen en andere geïnteresseerden als belangrijk ervaren. Emoties en gevoelens tellen niet echt mee. Ze worden gestold in juridische rationalisaties. Hierdoor ontstaat er een zekere mate van vervreemding en afstand.

Het bovenstaande heeft twee gevolgen. Het eerste is dat er een moeizame verhouding is tussen recht en maatschappij. Dit wordt door Schoo de magistratelijkheid van juristen genoemd. Het tweede gevolg is dat er een moeizame omgang met emoties en gevoelens van betrokkenen en derden is in het burgerlijk recht. De jurist dient wel rekening te houden met wat er zich in de maatschappij afspeelt. Een jurist moet dus zijn ogen en oren openhouden om zo te weten wat er speelt in de maatschappij en gevoel te hebben voor maatschappelijke verhoudingen en ontwikkelingen. Er zijn daarnaast wel ook spanningen tussen recht en maatschappij. De eerste reden daarvoor is dat juristen nooit geleerd hebben waar ze op moeten letten wanneer ze hun ogen en oren openhouden. Een tweede reden is dat juristen denken het soms beter te weten dan wat men in de maatschappij vindt.

De taal van juristen is zeer zakelijk, rationeel, nuchter, formeel en een beetje ouderwets. Er zijn wel verschillen tussen de beroepsgroepen. De toon van juristen in de procespraktijk heeft vaak enige ironie als het gaat om kritiek op collega’s. De professionele deelnemers gedragen zich onderling heel beheerst en geven over het algemeen geen felle kritieken. Kritiek wordt meestal op een nette manier gegeven. Ook de annotator wiens taak het is om uitleg en voorlichting te geven, maar ook het doel heeft om de rechter in toekomstige gevallen te beïnvloeden, uit zijn kritiek ook zeer zakelijk. Tegenwoordig reageren de juristen in de procespraktijk wel wat feller. Toch overheerst de idee dat een beslissing nu eenmaal genomen is en het niet gaat om hoe deze beter genomen had kunnen worden, maar om wat de betekenis en reikwijdte ervan is.

De uitspraken van de Hoge Raad zijn qua toegankelijkheid en leesbaarheid sterk verbeterd de afgelopen jaren. Geschillen worden zakelijk en sober afgedaan. In zaken waarin kinderen een rol spelen toont de Hoge Raad het meeste gevoel. Inmiddels heeft de Hoge Raad al veel uitspraken in zaken gedaan waarin kinderen betrokken zijn en ook in deze zaken is de taal van de Hoge Raad dus weer zakelijk geworden. De motivering van zijn beslissing is weer overwegend juridisch-technisch. Het burgerlijk recht is dus zeer gerationaliseerd en laat weinig ruimte voor emoties en gevoelens van betrokkenen.

Afstandelijkheid van juristen in hun omgang met het burgerlijk recht

Tegenwoordig dienen zich twee dijkbreuken aan in de afstandelijkheid van juristen in hun omgang met het burgerlijk recht. De eerste heeft te maken met de al eerder genoemde dubbele vertaalslag. Door deze dubbele vertaalslag worden gevoelens en emoties gereduceerd. Hierdoor herkennen partijen hun beleving van het conflict of geschil vaak niet meer. Het is echter belangrijk dat emoties en gevoelens centraal komen te staan, zodat partijen het geschil op hun manier beleven.

De tweede dijkbreuk hangt samen met het verschijnsel dat groepen burgers hun gezamenlijke leed steeds meer publiekelijk uiten. Als ze niemand kunnen aanwijzen die voor hun leed verantwoordelijk is, wordt naar de overheid gewezen. De overheid toont in deze gevallen vaak niet al te veel begrip. Ook de rechter is in zijn uitspraken niet altijd even begripvol.

Benjamin Cardozo stelde dat inhoud en stijl van de rechter zeer met elkaar verbonden zijn. De manier waarop een rechter zijn oordeel verwoordt, verraadt zijn ethos. Als hij dat op een goede manier doet, zijn er geen of nauwelijks extra woorden van betrokkenheid nodig.