The Ethics of Belief - Clifford - 1876-1877 - Artikel

Een schipeigenaar stond op het punt een schip vol emigranten te water te laten. Het was een oud schip, dat al vele reparaties nodig had gehad. Er waren twijfels geuit over de zeewaardigheid van het schip, maar reparaties zijn duur en de eigenaar overtuigde zichzelf ervan dat die nog niet nodig waren. Het schip bereikte het einde van zijn tocht niet en zonk tot de bodem van de zee. De eigenaar kreeg zijn verzekeringsgeld. Wat moeten we van deze man zeggen? Vast en zeker dat hij schuldig is aan de dood van de mensen die in het schip zaten. Hij geloofde dat het schip deze tocht zou halen, maar dit geloof was niet gebaseerd op bewijs of feiten. Zijn geloof kwam niet voort uit zorgvuldig onderzoek – hij wilde slechts zijn twijfels verstikken. Omdat hij zichzelf willens en wetens heeft overtuigd, is hij verantwoordelijk voor dit geloof.

Waarom is onderzoek noodzakelijk?

Een schipeigenaar stond op het punt een schip vol emigranten te water te laten. Het was een oud schip, dat al vele reparaties nodig had gehad. Er waren twijfels geuit over de zeewaardigheid van het schip, maar reparaties zijn duur en de eigenaar overtuigde zichzelf ervan dat die nog niet nodig waren. Het schip bereikte het einde van zijn tocht niet en zonk tot de bodem van de zee. De eigenaar kreeg zijn verzekeringsgeld. Wat moeten we van deze man zeggen? Vast en zeker dat hij schuldig is aan de dood van de mensen die in het schip zaten. Hij geloofde dat het schip deze tocht zou halen, maar dit geloof was niet gebaseerd op bewijs of feiten. Zijn geloof kwam niet voort uit zorgvuldig onderzoek – hij wilde slechts zijn twijfels verstikken. Omdat hij zichzelf willens en wetens heeft overtuigd, is hij verantwoordelijk voor dit geloof.

Deze casus moet enigszins aangepast worden. Als het schip wel zeewaardig was en de tocht veilig had gemaakt, zou dat dan de schuld van de eigenaar verminderen? Zeker niet. Een handeling is eeuwig goed of fout, de uitwerking is ondergeschikt. De man zou niet onschuldig zijn, maar zijn schuld zou niet geopenbaard zijn geweest. De schuldvraag gaat over de oorsprong van zijn geloof, of hij dat geloof rechtmatig kon hebben.

Het is niet het geloof wat wordt beoordeeld fout te zijn, maar de handeling die erop volgt. Ten eerste, omdat zelfs als iemand een geloof heeft, hij er nog steeds onderzoek naar moet doen en dat onderzoek niet kan negeren op basis van zijn overtuigingen. Ten tweede, omdat mensen die hun gevoelens en gedachtes niet onder bedwang kunnen houden een eenvoudige regel moeten hebben om openlijke daden te beslechten. De handeling kan men echter niet los zien van het geloof. Niemand die een sterke overtuiging heeft, kan eerlijk onderzoek doen. Elk geloof en elke overtuiging die we hebben vormt en verandert ons, en is om die reden nooit onbeduidend.

Men geeft overtuigingen over van generatie op generatie, waardoor ze van groot belang zijn voor de gehele mensheid. Kennis voelt als macht, en daarom willen mensen weten en zijn ze bang voor twijfel. Deze macht voelt het best als hij stoelt op een ware overtuiging, eerlijk verdiend door onderzoek. Dan hebben wij als mensheid meer meesterschap over de wereld verkregen. Geloof met onvoldoende bewijs is gestolen en onechte macht, die ons allen schaadt. Het is altijd, overal en voor iedereen fout om geloof of overtuiging te hebben zonder voldoende bewijs.

Milton en Coleridge zijn het hiermee eens en zeggen beiden dat geloof zondig of onjuist is als het blindelings gevolgd wordt. Men moet de waarheid zoeken. Als je te druk bent om te zoeken naar de waarheid, dan ben je te druk om geloof te hebben.

In hoeverre telt het gewicht van autoriteit?

Moet men dan aan alles gaan twijfelen en niks geloven zonder het zelf uitgebreid te testen? Het is niet genoeg te zeggen: ‘geloven op onvoldoende bewijs is fout’. We moeten ook zeggen welk bewijs waardig is en wanneer we op het bewijs van een ander kunnen vertrouwen. Dat gaan we nu doen. Wanneer moeten we een getuigenis niet geloven? Of hij zegt willens en wetens iets fout of hij doet het zonder er weet van te hebben. In het eerste geval is er een moreel falen, hij liegt. In het tweede geval is hij onwetend of vergist hij zich, en is zijn kennis of beoordelingsvermogen het probleem. We moeten redelijke grond hebben om te geloven in zijn waarheidsgetrouwheid. Twee even belangrijke vragen die beide gesteld moeten worden zijn dus: ‘is hij oneerlijk?’ en ‘kan hij het fout hebben?’.

Hoe goed of groot een mens is, rechtvaardigt het geloof in hun autoriteit niet, tenzij er redelijke gronden zijn om aan te nemen dat hij weet waarover hij spreekt. En wij kunnen niet aannemen dat iemand weet wat er is na het mens zijn, omdat wij dit niet kunnen verifiëren. We zouden ons moeten laten leiden door deze regel: de gezamenlijke getuigenis van onze naasten moet voldoen aan dezelfde eisen als de getuigenis van een van hen. Kortom, er is geen reden om iets te geloven omdat iedereen dat zegt, tenzij er een gegronde reden is om aan te nemen dat tenminste een persoon de waarheid kent en deze spreekt voor zover hij die kent. Niemand kan getuigenis afleggen over iets dat hij niet kent. Iedereen die iets aanneemt van iemand, zonder het te verifiëren, legt een waardeloze getuigenis af. En dan reist de vraag weer: is hij oneerlijk of onwetend?

Wat zijn de grenzen van gevolgtrekking?

De vraag in welke gevallen we iets kunnen geloven dat voorbij onze eigen ervaringen gaat, is groot en delicaat. Het behelst de volledige wetenschappelijke methode en moet uitgebreid behandeld worden voor er een antwoord kan komen dat compleetheid kan naderen. Maar een regel, op de drempel van dit onderwerp, van extreme eenvoud en groot praktisch belang, wordt nu kort behandeld.

Een kleine reflectie laat ons zien dat elk geloof, zelfs de meest simpele overtuigingen die we hebben, verder gaat dan onze eigen ervaring in het gebruik om onze toekomstige handelingen te bepalen. Een kind dat zich brandt aan vuur zal vuur vrezen, omdat hij denkt dat het vuur vandaag net zo zal branden als de dag ervoor. Maar dit gaat verder dan zijn ervaringen, want dit behelst de assumptie dat het onbekende vuur hetzelfde is als het bekende vuur van gisteren. En zelfs het geloof dat het kind gisteren verbrand is gaat verder dan de huidige ervaring, omdat daar slechts een herinnering aan de verbranding is. De assumptie is hier dat de herinnering te vertrouwen is, hoewel we weten dat herinneringen geregeld fout kan zijn. Maar het wordt gebruikt om handelingen te leiden, om een hint te geven over een mogelijke toekomst.

We kunnen verder gaan dan onze ervaringen door een bepaalde uniformiteit in de natuur aan te nemen. Geen bewijs kan een reden geven te geloven in de waarheid van een stelling die tegengesteld is aan de uniformiteit van de natuur. Als onze ervaring zo is dat hij niet consistent samenvalt met uniformiteit, dan kunnen wij enkel concluderen dat er iets mis is. Dan valt de mogelijkheid tot gevolgtrekking weg; we moeten ons houden bij onze ervaringen en niet verder gaan. Als er daadwerkelijk iets gebeurt dat buiten de uniformiteit van natuur valt, zou het twee eigenschappen hebben: geen bewijs kan het geloof erin rechtvaardigen, behalve aan de mensen die het zelf ervaren hebben, en geen gevolgtrekking die het waardig is te geloven kan erop rusten.

Zijn we dan gebonden aan het geloof dat alles in de natuur volledig uniform is? Nee, zeker niet, dat mogen we zelfs niet geloven. De regel vertelt ons slechts dat we de aanname mogen maken dat de natuur uniform is als het gaat om het vormen van overtuigingen die verder gaan dan onze ervaringen. Door menselijke handelingen en verificatie kunnen we op deze manier daadwerkelijke overtuigingen vormen. We mogen geloven wat verder gaat dan onze ervaringen, maar alleen door ervan uit te gaan dat wat we niet kennen lijkt op wat we kennen. We mogen geloven wat iemand zegt als er een redelijke grond toe is te geloven dat hij weet waarover hij praat, en dat hij voor zover hij weet de waarheid spreekt. Het is in alle gevallen fout om op onvoldoende bewijs te geloven, en waar het arrogant is om te twijfelen en te onderzoeken, is het erger dan arrogant om te geloven.