Rethinking the Law School - Stolker - 2015 - Artikel

Enkele jaren geleden sprak de rechter zich uit in de zaak-Kelly. Het betrof een wrongful life-vordering ingesteld door Kelly zelf, vertegenwoordigd door haar ouders. Het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) werd gedagvaard. Grondslag voor de vordering was het niet uitvoeren van een genetisch onderzoek. Uit zo'n test zou waarschijnlijk zijn gebleken dat Kelly lijdt aan een zeldzame genetische afwijking. Waarschijnlijk zou naar aanleiding van deze constatering de zwangerschap vervolgens zijn afgebroken.

Waarom is de wrongful life-vordering is een moeilijke kwestie?

Enkele jaren geleden sprak de rechter zich uit in de zaak-Kelly. Het betrof een wrongful life-vordering ingesteld door Kelly zelf, vertegenwoordigd door haar ouders. Het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) werd gedagvaard. Grondslag voor de vordering was het niet uitvoeren van een genetisch onderzoek. Uit zo'n test zou waarschijnlijk zijn gebleken dat Kelly lijdt aan een zeldzame genetische afwijking. Waarschijnlijk zou naar aanleiding van deze constatering de zwangerschap vervolgens zijn afgebroken.

De vordering werd toegewezen; het ziekenhuis moest Kelly compenseren voor de geleden schade, ook in de toekomst. De zaak was vergelijkbaar met die van een Franse baby, Nicolas, waar de vordering eveneens werd toegewezen. Meteen daarop volgde in Frankrijk echter een verhit publiek debat, waarop de Franse wetgever ingreep. Met de anti-Perruche-wet had het voeren van een wrongful life actie van een kind officieel geen kans meer.

De wrongful life-vordering is een moeilijke kwestie, omdat maatschappelijke, ethische en juridische kwesties elkaar hier ontmoeten; in het buitenland zijn veel vergelijkbare vorderingen afgewezen op grond van uiteenlopende redeneringen. In Duitsland werd bijvoorbeeld verwezen naar de verschrikkingen veroorzaakt door de genetische testen van het nazi-regime en elders stelde men dat het niet de arts was die de afwijking had veroorzaakt, maar de natuur of een ziekte.

Zo'n zowel juridisch als ethisch moeilijke kwestie kan dus veel verschillende antwoorden opleveren. Zelfs rechtsgeleerden hebben er geen uniform antwoord op.

Is het recht een wetenschap?

Het gebrek aan zekerheid binnen de rechtsdiscipline leidt soms tot kritiek. Als zelfs de rechtsgeleerden tot zulke uiteenlopende conclusies komen, hoort het dan wel thuis op de universiteit?

Er wordt gezegd dat de universele wetten en theorieën kunnen worden gegeneraliseerd, getest en voorspeld. Dit was voor een lange tijd de dominante visie van de wetenschap. In de negentiende eeuw werd het menselijk gedrag zelf een onderwerp van onderzoek. De Duitse term 'verstehen' speelt een belangrijke rol in de psychologie. De onderzoeken naar menselijk gedrag hebben allemaal de interpretatie gemeen van geschreven en gesproken teksten en worden geconfronteerd met vergelijkbare uitdagingen voor de juridische discipline. Hoewel er veel wetenschappelijk onderzoek is van dezelfde hoge kwaliteit voor alle disciplines, zijn er belangrijke verschillen.

Wat maakt de rechtsleer kwetsbaar?

Rechtsleer is een harde onderneming, omdat het recht gaat over zulke uiteenlopende onderwerpen en doelstellingen zoals rechtszekerheid, doeltreffendheid en moraliteit. Moraliteit is in het bijzonder een uitdagend onderwerp voor een wetenschappelijke discipline. Rechtsgeleerden moeten in staat zijn om ethische, culturele en gedragsmatige aspecten en dilemma's te herkennen. Rechtsleer is een evenwichtsoefening, ongeëvenaard door elke andere discipline in de universiteit.

De overlap tussen juridisch onderzoek en de juridische praktijk is bijzonder sterk. De meeste juridische theorie-boeken die zijn voorgeschreven voor studenten hebben als basis inhoud perspectieven van rechters (jurisprudentie); slechts weinig wetenschappelijk onderzoek komt aan bod in deze boeken. Hoewel de rechtsleer en de juridische praktijk deels overlappen, zijn er daarnaast ook belangrijke verschillen. Advocaten staan (in de regel) aan de kant van hun cliënt. Geleerden zullen door de academische aard van hun beroep niet aan een bepaalde kant van de kwestie gaan staan. Belangrijker verschil: de rechter is gebonden aan de van toepassing zijnde wetten, aan de jurisprudentie van hogere rechtbanken en aan wat voor hem wordt gebracht. Onderzoekers zijn echter niet gebonden door enige regel van het hooggerechtshof.

Waarom zijn de beurzen afhankelijk van juridische bronnen?

Rechtsgeleerden moeten een aantal goede antwoorden geven op fundamentele vragen over zijn inherente normatieve aard. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen drie verschillende benaderingen van de rechtsleer:

• Analytisch onderzoek;

• Multidisciplinair onderzoek;

• Normatief onderzoek.

Onze gemeenschappelijke zorg voor de wetgever als een academische discipline.

De rechtsleer heeft een ietwat dubbelzinnige identiteit. Er zijn manieren voorgesteld om te versterken tot een academische discipline:

• We hebben te dealen met normativiteit.

• Rechtsleer moet ernaar streven om innovatief te zijn.

Dealen met normativiteit

Max Weber liet ons kennis maken met waardevrije wetenschap, waarbij wetenschap slechts gebaseerd moet zijn op het vaststellen van feiten, zonder morele overwegingen in acht te nemen. Zijn Wertfreiheit is een van de hoekstenen van de moderne wetenschap. Binnen de rechtswetenschap is het van belang onderscheid te maken tussen beschrijving (description: waardenvrij, althans: min of meer) en voorschrift (prescription: waarde-beladen).

Normatief staat niet gelijk aan subjectief. Normatieve uitspraken moeten geverifieerd en bediscussieerd kunnen worden, zodat ze naar een meer objectief en verifieerbaar (en dus academischer) niveau worden gebracht.

Niet alle theorieën en interpretaties zijn even goed of slecht. Ze moeten in overeenstemming zijn met heersende perspectieven, concepten, waarden en principes binnen de gemeenschap.

Waarom streven naar innovativiteit?

Innovatie en vooruitgang karakteriseren elke wetenschap. Thomas Kuhn identificeerde twee soorten wetenschappelijke verandering of vooruitgang: 'normale wetenschap' (normal science, een periode van betrekkelijke rust in de wereld der wetenschap met “alledaagse” wetenschap) en de 'revolutie in de wetenschap' (revolutionary science, ook wel paradigmaverschuiving genoemd) waarbij het ene paradigma door het andere vervangen kan worden. Er was dan dus ineens sprake van een totaal ander beeld van de werkelijkheid. Normale wetenschap en paradigmaverschuiving gaan hand in hand. We hebben binnen de wetenschap de alledaagse 'klusjesmannen' én de visionairs nodig en ook heen die er tussenin zweven.

In Nederland maken we onderscheid tussen academische, populaire en professionele publicaties. Wanneer iets in een categorie valt buiten de academische discipline, is het daarmee echter nog niet gediskwalificeerd. Het is simpelweg een ander soort tekst. En waar enerzijds Nederland bekritiseerd wordt vanwege het teveel nadruk leggen op het verspreiden van kennis door middel van bijvoorbeeld handboeken, tekstboeken en notities, en men in Duitsland stelt dat de nadruk te sterk ligt op de zogenaamde Kommentarliteratur, worden de VS juist bekritiseerd omdat zij hier steeds minder nadruk op zijn gaan leggen. Er moet een balans worden gezocht.