Artikelsamenvatting bij A systematic review and meta-analysis of psychological interventions to improve mental wellbeing van van Agteren et al. - Chapter

Hoe wordt mentaal welzijn in de wetenschap geoperationaliseerd?

Bij het onderzoeken van mentaal welzijn wordt vaak onderscheid gemaakt tussen twee vormen:

•  Hedonisch welzijn verwijst naar het zoeken naar plezier en genot en gaat vooral over kortstondige geluksmomentjes. Dit soort wetenschappelijk onderzoek richt zich op het subjectieve welzijn en bestudeert affect en de tevredenheid met het leven. 

• Eudaimonisch welzijn gaat meer over het langere gelukkige leven en zelfactualisatie, bijvoorbeeld door te streven naar optimaal psychisch functioneren, zelfrealisatie en het nastreven van waardevolle doelen. Deze wetenschappelijke onderzoeken richten zich op het psychologisch welzijn en kijken onder meer naar levensdoelen, levensbetekenis en positieve relaties.

Hoe is mentale gezondheid gerelateerd aan fysieke gezondheid en ontwikkeling?

Wetenschappelijk onderzoek toont herhaaldelijk aan dat een goed en positief mentaal welzijn gerelateerd is aan verbeteringen in fysieke gezondheid, ontwikkeling en een langere levensduur. Een goed mentaal welzijn vermindert het risico op psychische stoornissen en verbetert het herstel van lichamelijke ziektes.

Waarom moet er onderscheid gemaakt worden tussen mentaal welzijn en psychische stoornissen?

Ondanks de overlap en onderlinge samenhang van de toestand van mentaal welzijn en de aanwezigheid van psychische stoornissen zijn er verschillende redenen waarom deze toch onafhankelijk van elkaar moeten worden bekeken:

• Ongeacht de aanwezigheid van psychische stoornissen kunnen er verschillende toestanden van mentaal welzijn bestaan.

• Mentaal welzijn en psychische stoornissen hebben gedeelde, maar ook verschillende antecedenten.

• Mentaal welzijn en psychische stoornissen worden gemeten met hun eigen speciale meetinstrumenten.

• Psychologische interventies leiden niet altijd tot verbetering van zowel het mentale welzijn als psychische stoornissen, maar hebben soms effect op slechts één van deze domeinen.

Hoe kan het beschouwen van mentaal welzijn als eigen onafhankelijk construct ten goede komen aan therapeutische behandelingen?

Onderzoek brengt verschillende manieren aan het licht waarop het verbeteren van het mentale welzijn een therapeutische route kan zijn voor ziektepreventie en klinisch en persoonlijk ziekteherstel:

• Mentaal welzijn kan worden verbeterd ongeacht de aanwezigheid van lichamelijke ziektes en/of psychische stoornissen. 

• Mentaal welzijn kan een extra doel zijn wanneer traditionele therapeutische behandelingen niet het gewenste effect hebben (bijvoorbeeld omdat ze niet tot klinisch relevante veranderingen leiden of niet resoneren met de patiënt).

• Interventies kunnen zich richten op factoren die gedeeld worden door mentaal welzijn en psychische stoornissen (zoals het verminderen van piekeren of het opbouwen van levensdoelen) of op hun differentiërende aspecten (zoals gevoelens van wanhoop en schuld, en persoonlijke groei). Op deze manier kunnen behandelingen leiden tot verbeteringen in het mentale welzijn, psychische aandoeningen of beide.

Waarom is het lastig om de volledige impact van psychologische interventies vast te stellen?

Er zijn diverse redenen waarom de wetenschap er moeite mee heeft om goed te kunnen vaststellen wat de impact van psychologische interventies is:

• Er bestaat een traditionele scheiding van onderzoek naar en behandeling van mentaal welzijn en psychische stoornissen. Het meeste wetenschappelijke onderzoek naar de impact van psychologische interventies op mentaal welzijn kijkt naar de positieve psychologie zonder te kijken naar de effecten van andere therapeutische benaderingen (zoals cognitieve gedragstherapie, acceptatie en commitment therapie en humanistische psychologische behandelingen).

• Er is weinig wetenschappelijke aandacht voor de effecten van verschillende typen psychologische interventies op mentaal welzijn binnen klinische populaties. Mentaal welzijn speelt een belangrijke rol bij het in stand houden van en behandelen van psychische stoornissen en lichamelijke ziektes, maar wetenschappelijk onderzoek richt zich binnen klinische populaties vooral op symptoomverlichting van psychische stoornissen (zoals depressie en angstgevoelens).

• De resultaten van onafhankelijke onderzoeken zijn lastig te interpreteren en met elkaar te vergelijken als gevolg van methodologische verschillen.

Waarom zou er meer wetenschappelijk onderzoek gedaan moeten worden naar mentaal welzijn?

• Meer kennis over mentaal welzijn zou de druk op de geestelijke gezondheidszorg kunnen verminderen. Behalve dat het mentale welzijn van individuen op zichzelf een belangrijk doel is, kunnen psychologische interventies die geestelijke gezondheid bewerkstelligen een vitale rol spelen in het verminderen van de druk via stepped- of geïntegreerde zorgmodellen.

• Zorgverleners zullen kunnen kiezen uit een breder aanbod van evidence-based behandelingen op basis van de individuele patiënten en hun mentale en fysieke gezondheid.

• Beleidsmakers zullen verschillende psychologische interventies die mentaal welzijn bevorderen in hun beleid kunnen integreren.

• Het kan nieuwe wetenschappelijke discussies en onderzoeken stimuleren.

Wat is het onderzoeksdoel van het onderzoek van Van Agteren et al. (2021)?

Het onderzoek van van Agteren et al. (2021) is een meta-analyse die als doel heeft een duidelijke synthese te creëren van de impact van verschillende soorten psychologische interventies op mentaal welzijn, ongeacht hun theoretische onderbouwing, en om de verschillende effecten van de interventies vast te stellen in klinische en niet-klinische populaties.

Welke modererende factoren zijn in het onderzoek van Van Agteren et al. (2021) inbegrepen?

• Interventiespecifieke moderators (zoals type interventie, de intensiteit van de interventie en de behandelingswijze).

• Onderzoekspecifieke moderators (zoals het effect van de controlegroep, follow-up en onderzoekskwaliteit).

• Populatiespecifieke moderators (door het onderscheiden van de resultaten op basis van de algemene populatie, degenen met een psychische stoornis en degenen met een lichamelijke stoornis).

Welke psychologische interventies blijken op basis van de meta-analyse van Van Agteren et al. (2021) een positief effect te hebben op mentaal welzijn?

Twee soorten interventies bleken het mentale welzijn bij verschillende populaties te verbeteren, te weten multicomponente PPI´s en mindfulness. Ook ACT, cognitieve gedragstherapie en reminiscentietherapie bleken effectief te zijn.

Wat zijn multicomponente PPI´s?

PPI staat voor positieve psychologische interventies. Deze richten zich op de krachten en talenten van een persoon en hebben als doel het ervaren van positieve emoties en welzijn te verhogen. De term multicomponent verwijst hier naar een gecombineerd pakket van overwegend of uitsluitend positieve psychologische oefeningen, vaak samen met een programma met meerdere componenten dat voor een langere periode wordt gevolgd. Voorbeelden uit deze therapie zijn het focussen op sterke punten, dankbaarheidsoefeningen, actieve constructieve reacties en het tellen van zegeningen.

Wat is mindfulness?

Mindfulness betreft het bewust aandacht geven aan het huidige moment zonder daarover te oordelen. Door gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties en de fysieke omgeving alleen maar op te merken en te accepteren, is het makkelijker om deze te beschouwen als voorbijgaande gebeurtenissen in plaats van feiten en kan er gemakkelijker afstand van worden gedaan. Voorbeelden van mindfulness oefeningen zijn diafragmatische ademhalingsoefeningen en bodyscannen.

Wat is ACT?

ACT staat voor Acceptance and Commitment Therapy. Het is een vorm van gedragstherapie die gebaseerd is op de overtuiging dat het vechten tegen onvermijdelijke zaken ten koste gaat van een waardevol leven. De therapeutische sessies zijn doorgaans gericht op het creëren van hoop en het opbouwen van commitment voor verandering, acceptatie in plaats van controle, en cognitieve diffusie.

Wat is cognitieve gedragstherapie?

In cognitieve gedragstherapie wordt men aangeleerd om anders tegen problematische situaties aan te kijken en er anders mee om te gaan. Met betrekking tot het mentale welzijn bestaan interventies op basis van CGT meestal uit meerdere sessies en richten zich op onaangepaste denkpatronen, copingsmechanismen, emotionele regulatie, cognitieve herwaardering, het verbeteren van positieve emoties en het stellen van doelen.

Wat is reminiscentietherapie?

Reminiscentietherapie is gericht op het terugkijken op ervaringen uit het verleden. Wanneer het doel van de therapie is om het mentale welzijn te verbeteren, wordt in deze interventies vaak geprobeerd om moeilijke levensgebeurtenissen uit het verleden te integreren in het huidige leven en worden specifieke positieve herinneringen opgehaald.

Multicomponenten PPI´s bleken effectiever in het verbeteren van mentaal welzijn dan enkele PPI´s. Waarom is dit belangrijk?

Psychologen stellen vaak eenvoudige en gemakkelijk uit te voeren PPI´s voor om het mentale welzijn te verbeteren, maar nu is gebleken dat therapieën met meerdere componenten met een hogere intensiteit het mentale welzijn veel effectiever verbeteren. Tevens verschilden de effectgroottes tussen de afzonderlijke PPI´s. Dit betekent dat niet alle PPI´s even effectief zijn en er moet aandacht worden besteed aan welke PPI´s moeten worden opgenomen in een behandeling met meerdere componenten en welke PPI´s niet.