Begrippenlijst bij Psychology van Gray en Bjorklund - 7e druk

Begrippen bij de grondslagen van de psychologie als wetenschap

psychology

psychologie

Wetenschap van de geest en het gedrag.

behavior

gedrag

Handelingen/gedragingen van een persoon of van een dier die men kan waarnemen.

mind

geest

Subjectieve ervaringen van een persoon zoals sensaties, waarnemingen, gedachten, dromen, beweegredenen en emotionele gevoelens.

science

wetenschap

Pogingen om antwoorden op bepaalde vragen te verkrijgen door de systematische verzameling en logische analyses van data welke objectief wordt geobserveerd.

dualism

dualisme

Zienswijze dat elk mens bestaat uit twee afzonderlijke maar samengevoegde delen: een materieel lichaam en een immateriële ziel.

reflexes

reflexen

Onvrijwillige reacties op bepaalde stimuli.

materialism

materialisme

Zienswijze dat de geest een betekenisloos concept is en dat er niets meer bestaat dan materie en energie.

reflexology

reflexologie

Zienswijze dat al het menselijk gedrag ontstaat door middel van reflexen. Zogenaamde vrijwillige handelingen zijn eigenlijk complexe reflexen waarbij de hogere hersendelen betrokken zijn.

localization of function

lokalisatie van functie

Specifieke delen van het brein dienen specifieke functies bij de productie van de mentale ervaring en gedrag.

empiricism

empirisme

Zienswijze dat menselijke kennis en gedachten voortkomen vanuit de waarneming zoals zien en horen.

law of association by contiguity

wet van associatie van nabijheid

Als een persoon twee gebeurtenissen in de omgeving (op hetzelfde moment of kort na elkaar) ervaart, worden die gebeurtenissen met elkaar geassocieerd in het brein, zodat later het denken aan de ene gebeurtenis automatisch leidt tot het denken aan de ander.

nativism

nativisme

Tegenovergestelde van empirisme, dat sommige kennis en regels aangeboren zijn en niet door middel van ervaring verkregen hoeven te worden.

a priori knowledge

a priori kennis

Kennis die al in het brein aanwezig is en dus niet hoeft te worden geleerd.

a posteriori knowledge

a posteriori kennis

Kennis die wordt vergaart door middel van ervaring in de omgeving. Eerst is hiervoor a priori kennis nodig.

level of analysis

niveau van analyse   

Niveau of type van oorzakelijke processen wat bestudeerd wordt.

sexual jealousy

seksuele jaloezie       

Groep emoties en gedragingen die ontstaan wanneer een persoon denkt dat zijn of haar relatie met een (potentiële) seksuele partner bedreigd wordt door de betrokkenheid van de partner met een andere persoon.

behavioral neuroscientists

gedragsneurowetenschappers         

Wetenschappers die bestuderen hoe het zenuwstelsel een bepaald gedrag produceert.

behavioral geneticists

gedragsgenetici         

Wetenschappers die psychologische verschillen tussen mensen proberen te verklaren aan de hand van verschillen  in hun genen.

evolutionary psychologists

evolutionaire psychologen    

Wetenschappers die bestuderen hoe of waarom bepaalde kenmerken van mensen tot stand kwamen in de evolutie.

evolutionary functions

evolutionaire functies

Voordelen van overleving of reproductie.

learning psychologists

leerpsychologen        

Onderzoekers die gedragingen verklaren in termen van ervaringen uit het verleden.

cognition

cognitie          

Informatie (zoals gedachten, overtuigingen en herinneringen) die is opgeslagen en op een bepaald moment geactiveerd wordt door de hersenen.      

social psychologists

sociaal psychologen 

Onderzoekers die in kaart brengen hoe mentale ervaringen en gedrag beïnvloedt wordt door anderen of door onze gedachten over anderen.

cultural psychologists

cultuurpsychologen   

Onderzoekers die mentale ervaringen verklaren door te kijken naar de cultuur waarin de persoon zich heeft ontwikkeld.

developmental psychologists

ontwikkelingspsychologen    

Onderzoekers die leeftijdsverschillen in kaart brengen met betrekking tot de manier waarop mensen denken, zich voelen en gedragen.

 

Begrippen bij de methoden van de psychologie

fact (observation)

feit (observatie)                     

 

Objectieve bewering, meestal gebaseerd op directe observatie, waarover observatoren het eens zijn.

theory

theorie                                   

 

Idee of conceptueel model welke is ontworpen om bestaande feiten te verklaren en voorspellingen te doen over nieuwe feiten die ontdekt zouden kunnen worden.

hypothesis

hypothese

Voorspellingen die gedaan kunnen worden over nieuwe feiten aan de hand van een theorie. Dit is wat specifieker dan een theorie en door middel van een hypothese kan men ook echt iets toetsen.

variable

variabele

Alles wat kan variëren (bijvoorbeeld testscores).

independent variable

onafhankelijke variabele

Variabele waarvan gedacht wordt dat het een effect teweegbrengt op een andere variabele.

dependent variable

afhankelijke variabele

Variabele waarvan gedacht wordt dat hij beïnvloed zal worden. Dit is de uitkomstvariabele.

experiment

experiment

Procedure waarbij een onderzoeker één of meer onafhankelijke variabelen systematisch manipuleert en kijkt naar veranderingen in één of meer afhankelijke variabelen. Hij houdt alle andere variabelen hierbij constant.

subjects

deelnemers

Mensen of dieren die worden onderzocht in een experiment of een onderzoek.

within-groups experiment

binnen-groepen experiment

Onderzoeksdesign waarbij de verschillende condities van de onafhankelijke variabele worden toegepast bij elke deelnemer.

between-groups experiment

tussen-groepen experiment  

Onderzoeksdesign waarbij de verschillende condities worden toegepast bij verschillende groepen deelnemers.

correlational study

correlationeel onderzoek

Type onderzoek waarin de onderzoeker geen variabele manipuleert maar twee of meer variabelen meet om relaties tussen ze te vinden.

descriptive study

descriptieve studie

Type onderzoek waarbij het gedrag van een persoon of een groep personen wordt beschreven zonder de relaties tussen verschillende specifieke variabelen te onderzoeken.

laboratory study

laboratoriumstudie

Type onderzoek waarbij de deelnemers naar een locatie worden gebracht die is ontworpen om de verzameling van gegevens te optimaliseren of om voor omgevingsfactoren te controleren.

field study

veldstudie

Elk onderzoek wat uitgevoerd wordt in een andere setting dan in een laboratorium.

self-report methods

zelfrapportagemethoden

Procedures waarbij de deelnemers van een onderzoek hun eigen gedrag of gevoelens moeten beschrijven of beoordelen.

observational methods

observationele methoden

Alle procedures waarbij onderzoekers gedrag observeren en registreren.

naturalistic observation

naturalistische observatie

Subcategorie van de observationele methoden. De onderzoeker grijpt hierbij niet in op het gedrag van de deelnemer en bestudeerd zo het natuurlijke gedrag.

tests

tests

Tweede subcategorie van de observationele methoden. Hierbij presenteert de onderzoeker opzettelijk stimuli of problemen waarop de deelnemer reageert (bijvoorbeeld tests voor probleem oplossen).

descriptive statistics

beschrijvende statistiek

Statistiek die een samenvatting weergeeft van de gehele dataset.

inferential statistics

inferentiële statistiek

Statistiek waarmee onderzoekers beslissen hoe zeker zij ervan kunnen zijn dat de gevonden resultaten niet door toeval zijn veroorzaakt.

mean

gemiddelde

Rekenkundig gemiddelde, bepaald door alle scores op te tellen en deze som te delen door het aantal scores.

median

mediaan

Middelste getal van een reeks scores, bepaald door de scores van laag naar hoog te rangschikken en de score te zoeken die hetzelfde aantal scores boven als onder zich heeft.

variability

variabiliteit

Mate waarin de getallen in de dataset verschillen van elkaar en van het gemiddelde.

standard deviation

standaarddeviatie

Uitdrukking van de variabiliteit. Hoe verder de individuele scores van het gemiddelde afliggen, des te groter is de standaarddeviatie.

correlation coefficient

correlatie coëfficiënt

Statistiek waarmee de sterkte en de richting van de relatie tussen bepaalde variabelen uitgedrukt wordt.

positive correlation

positieve correlatie

Toename op één variabele valt samen met de neiging van een andere variabele om toe te nemen.

negative correlation

negatieve correlatie

Toename op één variabele valt samen met de neiging van een andere variabele om af te nemen.

level of significance, p

significantieniveau, p

Mogelijkheid dat een verschil zo groot als, of groter dan, het geobserveerde zal voorkomen door enkel toeval als er in de grotere populatie geen verschil zou zijn tussen de twee gemiddelden.

statistically significant

statistisch significant

Wanneer de p-waarde minder dan .05 is. De kans is in dit geval klein (minder dan 5%) dat de resultaten alleen door kans gevonden zouden kunnen zijn.

error

ruis

Willekeurige variabiliteit die gevonden wordt in de resultaten.

bias

bias

Niet-willekeurige effecten veroorzaakt door een bepaalde factor of bepaalde factoren buiten de onderzoekshypothese

biased sample

biased sample

Onderzoek waarin de deelnemers systematisch verschillend blijken te zijn van de deelnemers in een andere groep, of verschillend zijn van de grotere populatie dan waar de onderzoeker in geïnteresseerd is.

reliable

betrouwbaar

Wanneer de meting bij elke keer meten dezelfde resultaten oplevert onder bepaalde condities, is deze meting betrouwbaar.

valid

valide

Als de meting daadwerkelijk meet wat het beoogt te meten.

observer-expectancy effects

observer-expectancy effects

Wanneer de verwachtingen van de onderzoekers beïnvloeden hoe zij zich gedragen tijdens het verzamelen van de data en hierdoor biases ontstaan.

autism

autisme

Ontwikkelingsstoornis welke gekenmerkt wordt door een tekort in de mogelijkheid om emotionele banden te vormen en te communiceren met anderen.

blind research

blind onderzoek

Onderzoek waarbij de observator niet geïnformeerd is over bepaalde delen van de studie om verwachtingen over de uitkomsten te minimaliseren. Hierdoor wordt geprobeerd observer-expectancy effecten te voorkomen.

subject-expectancy effects

subject-expectancy effects

Wanneer de verwachtingen van de deelnemers, in plaats van de behandeling zelf, de geobserveerde verschillen verklaren.

double-blind experiment

dubbel blind onderzoek

Onderzoek waarbij zowel de observator als de deelnemers niet weten wat het doel is van het onderzoek.

placebo

placebo

Middel wat lijkt op een medicijn maar van zichzelf geen werking heeft.

placebo effects

placebo effecten

Subject-expectancy effects, veroorzaakt door de overtuiging van de deelnemers dat de behandeling hen zal helpen.

                                  

Begrippen bij de genetische en evolutionaire basis van gedrag

protein molecules

proteïnemoleculen

Genen beïnvloeden de ontwikkeling van het lichaam door hun invloed op de productie van deze moleculen.

structural proteins

structurele proteïnen

Groep proteïnen die de structuur vormen van elke cel die in het lichaam voorkomt.

enzymes

enzymen

Stoffen in het lichaam die elke chemische reactie controleren. Zorgen onder andere voor de afbraak van andere stoffen.

deoxyribonucleic acid (DNA)

deoxyribonucleic acid (DNA)

Substantie waarvan genen deel uitmaken in een lange streng moleculen.

ribonucleic acid (RNA)

ribonucleic acid (RNA)

Substantie die dient als een voorbeeld voor het produceren van proteïnemoleculen.

gene

gen

Deel van een DNA molecule die de code bevat voor het maken van een bepaald type proteïne molecule.

environment

omgeving

Elk aspect van een individu en alles wat om het individu heen aanwezig is, behalve de genen zelf.

genotype

genotype

Set van genen die een individu bezit.

fenotype

fenotype

Observeerbare eigenschappen van het lichaam en gedragstrekken.

chromosomes

chromosomen

Structuren in een cel waarin het genetisch materiaal ligt opgeslagen.

mitosis

mitose

Proces waarbij cellen zich delen om cellen anders dan ei- of spermacellen te produceren.

meiosis

meiose

Proces waarbij cellen zich delen om ei- of spermacellen te produceren

identical (monozygotic) twins

eeneiige (monozygotische) tweeling

Tweeling waarvan de personen genetisch identiek aan elkaar zijn.

fraternal (dizygotic) twins

twee-eiige (dizygotische) tweeling

Tweeling waarvan de personen de helft van hun genen gemeen hebben.

locus

locus

Plaats waar genen zich op een paar chromosomen bevinden.

homozygous

homozygoot

Wanneer twee genen op dezelfde locus identiek zijn.

heterozygous

heterozygoot

Wanneer twee genen op dezelfde locus niet identiek zijn.

alleles

allelen

Verschillende genen die op dezelfde locus zitten en hierdoor mogelijk een paar met elkaar kunnen vormen.

dominant gene

dominant gen

Gen waarvan de effecten zichtbaar zijn, zowel in de homozygote als de heterozygote toestand.

recessive gene

recessief gen

Gen waarvan de effecten alleen te zien zijn in de homozygote toestand.

transcription factors

transcriptiefactoren

Proteïnen die interacteren met de regulerende gebieden van andere genen en zo de mate waarin die genen hun proteïnemoleculen produceren, controleren.

categorical characteristics

categoriale kenmerken

Kenmerken waardoor een groep sterk onderscheiden kan worden van een andere groep.

continuous characteristics

continue kenmerken

Kenmerken die niet onder twee of meer verschillende groepen vallen maar overal binnen geobserveerde scores kunnen liggen.

normal distribution

normale distributie

Overzicht van hoe scores verdeeld zijn, waarin de meeste scores rond het midden vallen en de frequentie richting de twee uiteinden afneemt.

polygenic characteristics

polygenetische kenmerken

Kenmerken die steeds anders zijn en meestal beïnvloed worden door veel genen.

selective breeding/ artificial selection

selectief fokken/ artificiële selectie

Laten paren van dieren die hoog scoren op een gewenste eigenschap in de hoop dat die eigenschap wordt doorgegeven aan nageslacht.

natural selection

natuurlijke selectie

Selective breeding zoals het voorkomt in de natuur.

mutations

mutaties

Toevallige fouten tijdens de replicatie van DNA, waardoor het replica niet identiek aan het origineel is.

functionalism

functionalisme

Poging om gedrag te verklaren aan de hand van wat het gedrag bijdraagt voor het overleven van een individu.

ultimate explanations

ultimate verklaringen

Beweringen over de rol die een bepaald soort gedrag speelt in de overleving en reproductie van een dier.

proximate explanations

proximate verklaringen

Verklaringen die zich richten op het mechanisme van een bepaald gedrag of een bepaalde eigenschap in plaats van op de functie die dit gedrag of deze eigenschap vervult.

vestigial characteristics

rudimentaire kenmerken

Kenmerken die de behoeften van onze voorouders dienden maar die vandaag de dag niet langer functioneel zijn.

genetic drift

genetic drift

Variatie die door kans is ontstaan en niet door selectie.

species-typical behavior

soorten-specifiek gedrag

Kenmerkende gedragingen voor een bepaalde soort.

homology

homologie

Gelijkenis die tussen twee soorten aanwezig is vanwege gemeenschappelijke voorouders.

analogy

analogie

Gelijkenis tussen twee soorten die vanuit convergente evolutie is ontstaan.

convergent evolution

convergente evolutie

Wanneer verschillende soorten vanwege dezelfde leefomgeving of leefstijl onafhankelijk van elkaar een bepaald kenmerk ontwikkelen.

polygyny

polygynie

Wanneer één man paart met meer dan één vrouw.

polyandry

polyandrie

Wanneer één vrouw paart met meer dan één man.

monogamy

monogamie

Wanneer één man paart met één vrouw.

polygynandry

polygynandrie

Wanneer meerdere mannetjes met meerdere vrouwtjes paren.

parental investment

ouderlijke investering

De tijd, energie en het risico op overleven die betrokken is bij het produceren, voeden en zorgen voor nakomelingen.

aggression

agressie

Vechten of dreigende vechtpartijen tussen groepen van dezelfde soort.

helping

helpen

Elk gedrag dat de overlevingskans of mogelijkheid tot reproductie van een andere individu verhoogt.

cooperation

samenwerking

Wanneer een individu een ander helpt terwijl het ook zichzelf helpt.

altruism

altruïsme

Wanneer een individu een ander helpt terwijl het zijn eigen overlevingskansen of mogelijkheid tot reproductie verlaagd.

kin selection theory

kin selectie theorie

Theorie die stelt dat gedrag wat altruïstisch  lijkt voortkomt uit natuurlijke selectie omdat het bij voorkeur naaste familie helpt, welke genetisch het meest gelijk zijn aan de helpende en dus de overleving van de soort bevordert.

nepotism

nepotisme

Het helpen van familie bij mensen.

reciprocity theory

reciprociteit theorie

Deze theorie stelt dat gedragingen die altruïstisch lijken eigenlijk vormen zijn van samenwerking op de lange termijn.

naturalistic fallacy

naturalistische valkuil

Valkuil dat ‘natuurlijk’ vaak wordt gezien als ‘goed’ of ‘moreel’.

deterministic fallacy

deterministische valkuil

Aanname dat genetische invloeden op ons gedrag de controle uitoefenen en daar niets tegen te doen is.

 

 

Begrippen bij de basisprocessen van leren

learning

leren

Elk proces waardoor ervaring op een bepaald moment het gedrag van een individu kan veranderen op een later moment.

reflex

reflex

Simpele, relatief automatische, opeenvolging van een stimuli en een reactie gemedieerd door het zenuwstelsel.

stimulus

stimulus

Bepaalde, goed afgebakende, gebeurtenis in de omgeving.

response

respons

Reactie op een stimulus. Deze wordt meestal geobserveerd in onderzoek.

habituation

habituatie

Afname in de sterkte van een reflexieve respons wanneer de stimulus meerdere keren achtereenvolgens wordt aangeboden.

conditioned reflex

geconditioneerde reflex

In het experiment van Pavlov vertoonde de hond een geconditioneerde reflex wanneer hij de bel alleen hoorde en al begon te kwijlen.

conditioned stimulus

geconditioneerde stimulus

Stimulus die zorgt voor een geconditioneerde reflex (bij de hond van Pavlov is dit de bel).

conditioned response

geconditioneerde respons

Geleerde reactie op de stimulus (bij de hond van Pavlov is dit het kwijlen).

unconditioned reflex

ongeconditioneerde reflex

Oorspronkelijke, ongeleerde reflex.

unconditioned stimulus

ongeconditioneerde stimulus

Stimulus van de ongeconditioneerde reflex (bij de hond van Pavlov is dit het eten wat in de mond van de hond werd geplaatst).

unconditioned response

ongeconditioneerde respons

Reactie op de ongeconditioneerde stimulus (het kwijl van de hond).

classical conditioning

klassiek conditioneren

Procedure van Pavlov waarbij een neutrale stimulus gekoppeld wordt aan een bepaalde reactie.

extinction

extinctie

Wanneer een geconditioneerde respons minder en uiteindelijk niet meer voorkomt in afwezigheid van een reinforcer. De honden van Pavlov gingen steeds minder kwijlen en uiteindelijk helemaal niet meer kwijlen wanneer er geen voedsel meer werd aangeboden na de bel.

spontaneous recovery

spontaan herstel

Wanneer de geconditioneerde reflex plotseling weer aanwezig is.

generalization

generalisatie

Dezelfde reactie op andere stimuli die erg gelijk aan de oorspronkelijke stimulus zijn.

discrimination training

discriminatie training

Procedure om generalisatie te verminderen door de ene reactie te belonen en de ander uit te doven.

behaviorism

behaviorisme

Stroming die beweert dat de wetenschap termen moet vermijden die verwijzen naar mentale eenheden zoals gedachten, emoties en motieven, omdat zulke eenheden niet direct geobserveerd kunnen worden.

operant responses

operante responsen

Gedrag dat wordt uitgevoerd om een bepaalde effect (een beloning) te verkrijgen.

operant conditioning

operante conditionering

Leerproces waardoor het effect, of de consequentie, van een bepaalde gedraging invloed heeft op het vóórkomen van dat gedrag in de toekomst. Wanneer een gedrag beloond wordt, zal dat gedrag in de toekomst vaker voorkomen.

law of effect

law of effect

Reacties die tot een bevredigend effect leiden in een bepaalde situatie zullen sneller weer voorkomen in die situatie. Reacties die een onbehaaglijk effect teweegbrengen zullen minder voorkomen in die situatie.

reinforcer

reinforcer

Verandering van stimulus die ontstaat na een respons en die het waarschijnlijk maakt dat die respons in de toekomst vaker zal voorkomen.

shaping

shaping

Gedrag dat steeds dichter in de buurt komt van het gewenste gedrag wordt beloond totdat het gewenste gedrag in zijn geheel voorkomt en opnieuw beloond kan worden.

extinction

extinctie

Afwezigheid van een beloning van een reactie en de hierop volgende daling in de frequentie dat het gedrag voorkomt.

partial reinforcement

gedeeltelijke reinforcement

Wanneer bepaalde gedrag maar soms gevolgd wordt door een reinforcer.

fixed-ratio schedule

vast ratioschema

Reinforcer komt enkel na een bepaalde hoeveelheid reacties.

variable-ratio schedule

variabel ratioschema

Aantal reacties voordat de reinforcer komt varieert onvoorspelbaar.

fixed-interval schedule

vast intervalschema

Reinforcer komt enkel na een bepaalde hoeveelheid tijd.

variable-interval schedule

variabel intervalschema

Reinforcer komt enkel na een bepaalde hoeveelheid tijd. Deze hoeveelheid varieert telkens.

reinforcement

reinforcement

Elk proces wat de kans dat een bepaalde reactie weer zal voorkomen, verhoogt.

positive reinforcement

positieve reinforcement

Wanneer het vóórkomen van een stimulus na een reactie het waarschijnlijker maakt dat de reactie weer zal voorkomen.

positive reinforcer

positieve reinforcer

Stimulus in het geval van positieve reinforcement.

negative reinforcement

negatieve reinforcement

Wanneer de verwijdering van een stimulus na een reactie het waarschijnlijker maakt dat de reactie weer zal voorkomen.

negative reinforcer

negatieve reinforcer

Stimulus in het geval van negatieve reinforcement.

punishment

straf

Tegenovergestelde van een beloning. Elk proces wat de kans dat een bepaalde reactie weer zal voorkomen, verlaagt.

positive punishment

positieve straf

Optreden van een stimulus verminderd de kans dat een reactie weer zal voorkomen.

negative punishment

negatieve straf

Weghalen van een stimulus verminderd de kans dat een reactie weer zal voorkomen.

discriminative stimulus

discriminatieve stimulus

Stimulus die de beschikbaarheid van een reinforcer aangeeft. De discriminatieve stimulus is aanwezig wanneer een bepaalde reactie beloond zal worden en anders is de stimulus afwezig.

negative contrast effect

negative contrast effect

Wanneer (in dit geval) ratten die eerst een sterke reinforcer krijgen en daarna een zwakke reinforcer een scherpe daling in hun reactiesnelheid laten zien.

positief contrast effect

positief contrast effect

Wanneer (in dit geval) ratten die eerst een zwakke reinforcer krijgen en daarna een sterke reinforcer een scherpe verhoging van hun reactiesnelheid laten zien.

overjustification effect

overmatig rechtvaardigheidseffect

Wanneer de beloning een onnodige rechtvaardiging is geworden van het gedrag.

latent learning

latent leren

Leren wat niet direct te zien is in het gedrag van dieren.

observational learning

observationeel leren

Leren door naar anderen te kijken.

stimulus enhancement

stimulus enhancement

Het object waarmee een persoon geobserveerd wordt, wordt aantrekkelijker voor de observator.

goal enhancement

goal enhancement

Drang om dezelfde beloningen te krijgen als de persoon die geobserveerd wordt.

food-aversion learning

voedselaversie leren

Mechanisme waardoor de mens leert wat eetbaar is en wat niet. Wanneer iemand misselijk wordt na het eten van een bepaald soort voedsel zal diegene dat voedsel in de toekomst waarschijnlijk vermijden, zelfs als het voedsel niets te maken heeft met de misselijkheid.

imprinting

inprenting

Proces waardoor een dier leert herkennen.

critical period

kritische periode

Beperkte periode waarin imprinting kan voorkomen.

 

Begrippen bij de neuronen

neurons

neuronen

Zenuwcellen van het lichaam.

central nervous system

centraal zenuwstelsel

Hersenen en ruggenmerg.

peripheral nervous system

perifere zenuwstelsel

Extensies van het centraal zenuwstelsel, de zenuwen.

nerve

zenuw

Groep neuronen bestaande uit de axonen van veel neuronen binnen het perifere zenuwstelsel.

sensory neurons

sensorische neuronen

Neuronen die informatie brengen van de zintuiglijke organen (ogen, neus, enz.) via de zenuwen naar het centrale zenuwstelsel.

motor neurons

motorneuronen

Neuronen die boodschappen dragen vanuit het centrale zenuwstelsel via de zenuwen naar de spieren en klieren.

interneurons

interneuronen

Neuronen die geheel in het centrale zenuwstelsel voorkomen en boodschappen dragen van één groep neuronen naar een andere groep.

cell body

cellichaam

Grootste deel van het neuron. Bevat de nucleus van de cel.

dendrites

dendrieten

Dunne, buisvormige extensies die zich wijd vertakken en dienen om input te ontvangen voor het neuron.

axon

axon

Dunne, buisvormige extensie vanuit het cellichaam welke dient om boodschappen over te brengen naar andere neuronen of, in het geval van motorneuronen, naar spiercellen.

axon terminal

axon terminal

Kleine zwelling aan het eind van elk axon.

myelin sheath

myelineschede

Omhulsel wat om axonen van sommige neuronen zit.

action potentials

actiepotentialen

Alles-of-niets impulsen waardoor neuronen hun invloed uitoefenen op andere neuronen en spiercellen.

cell membrane

celmembraan

Poreuze “huid” om elke neuron die bepaalde chemicaliën toestaat om de cel in en uit te stromen, terwijl het andere blokkeert.

intracellulair fluid

intracellulaire vloeistof

Vloeistof die zich aan de binnenkant van de cel bevindt.

extracellulair fluid

extracellulaire vloeistof

Vloeistof die zich aan de buitenkant van de cel bevindt.

resting potential

rustpotentiaal

Lading die over het membraan van een inactieve neuron zit.

depolarization phase

depolarisatie-fase

Wanneer een gelijke elektrische spanning binnen en buiten het membraan ontstaat.

repolarization phase

repolarisatie-fase

Wanneer het rustpotentiaal weer hersteld wordt.

synapse

synaps

Aansluiting tussen elke axon terminal van de zendende neuron en het cellichaam of de dendriet van de ontvangende neuron.

neurotransmitter (transmitter)

neurotransmitter (transmitter)

Chemische substantie die de ontvangende neuron verandert op een manier die de productie van actiepotentialen beïnvloed.

excitatory synapse

excitatoire synaps

Type synaps waarbij de neurotransmitter natriumkanalen opent.

inhibitory synapse

inhibitoire synaps

Type synaps waarbij de neurotransmitter óf chloride- óf kaliumkanalen opent.

sodium-potassium pump

natrium-kalium pomp

Chemisch mechanisme in elk deel van het membraan wat natrium uit de cel vervoert en kalium in de cel brengt.

amino acids

aminozuren

Bouwstenen die de basis vormen voor proteïne moleculen.

glutamate

glutamaat

Neurotransmitter die betrokken is bij het grootste deel van de excitatoire snelle synapsen van het brein.

gamma-aminobutyric acid (GABA)

gamma-aminobutyric acid (GABA)

Neurotransmitter die betrokken is bij het grootste deel van de inhibitoire snelle synapsen van het brein.

neuromodulators

neuromodulatoren

Transmitters die de cel langdurig veranderen.

neuropeptides

neuropeptiden

Grote moleculen bestaande uit een reeks amino acids.

endorphins

endorfinen

Deelverzameling neuropeptiden welke de ervaring van pijn kunnen verminderen door hun modulerende effect op pijnneuronen in het ruggenmerg en het brein.

nucleus

nucleus

Cluster cellichamen in het centrale zenuwstelsel. Ook wel grijze stof genoemd.

tract

tract

Bundel axonen die samen van de ene nucleus naar de ander gaan. Ook wel witte stof genoemd.

transcranial magnetic stimulation (TMS)

transcraniale magnetische stimulatie (TMS)

Procedure om functies in de hersenen te lokaliseren door middel van een magnetisch veld waardoor neuronen op een bepaalde plek tijdelijk niet kunnen vuren.

electroencephalogram (EEG)

electroencephalogram (EEG)

Registratie van hersenactiviteit gemeten door elektrodes op de schedel.

event-related potential (ERP)

event-related potential (ERP)

Snelle verandering in het EEG signaal volgend op een stimulus.

neuroimages

neuroimages

Driedimensionale beelden welke de relatieve hoeveelheid aan bloed wat door elk deel van de hersenen stroomt, weergeven.

positron emission tomography (PET)

positron emission tomography (PET)

Eerst ontwikkelde neuroimaging techniek. Een radioactieve vloeistof wordt hierbij in het bloed geïnjecteerd.

functional magnetic resonance imaging (fMRI)

functional magnetic resonance imaging (fMRI)

Neuro-imaging techniek waarbij een magnetisch veld rond het hoofd van een persoon wordt gecreëerd.

lesions

laesies

Beschadigde gebieden in het lichaam.

sensory-perceptual hierarchy

sensorische perceptuele hiërarchie

Eén van de twee hiërarchieën binnen het zenuwstelsel, betrokken bij dataverwerking.

motor-control hierarchy

motorische controle hiërarchie

Andere deel van de twee hiërarchieën binnen het zenuwstelsel, betrokken bij de controle van beweging.

cranial nerves

craniale zenuwen

Zenuwen die projecteren vanaf de hersenen.

spinal nerves

spinal zenuwen

Zenuwen die projecteren vanaf het ruggenmerg.

somatosensation

somatosensatie

Alle sensorische informatie van het lichaam.

skeletal muscles

skeletspieren

Spieren die bevestigd zijn aan de botten en beweging produceren wanneer ze worden samengetrokken.

visceral muscles

inwendige spieren

Spieren die niet bevestigd zijn aan de botten en die het skelet niet in beweging brengen wanneer ze worden samengetrokken.

glands

klieren

Structuren die uitscheidingen produceren zoals speekselklieren en zweetklieren.

skeletal portion of the peripheral motor system

skeletgedeelte van het perifere motorsysteem

Neuronen die werken op de skeletspieren.

autonomic portion of the peripheral motor system

autonome gedeelte van het perifere motorsysteem

Neuronen die werken op de inwendige spieren en de klieren.

sympathetic division

sympathische divisie

Onderdeel van het autonome gedeelte. Reageert op stressvolle stimulatie en maakt het lichaam gereed voor een fight or flight reactie.

parasympathetic division

parasympathische divisie

Ander onderdeel van het autonome gedeelte. Zorgt dat de groei bevorderd wordt en ook voor functies die energie besparen.

ascending tracts

ascending tracts

Onderdelen van het ruggenmerg welke somatosensorische informatie, binnengebracht door de spinal zenuwen, naar de hersenen brengen.

descending tracts

descending tracts

Onderdelen van het ruggenmerg welke motorische commando’s vanaf het brein naar de spieren sturen.

spinal animals

spinal animals

Dieren waarbij het ruggenmerg operatief is gescheiden van het brein.

flex-reflex

flex-reflex

Reflex die bij spinal animals nog intact is; de spieren van een ledemaat trekken het ledemaat naar het lichaam toe.

pattern generators

patroon generators

Netwerken van neuronen in het ruggenmerg die elkaar stimuleren en hierdoor uitbarstingen van actiepotentialen teweegbrengen die komen en gaan in een gelijkmatig, zich herhalend ritme.

subcortical structures

subcorticale structuren

Lagere, meer primitieve delen van het brein.

brainstem

hersenstam

Ligt het dichtst bij het ruggenmerg als een soort verdikking van het ruggenmerg. Hier komen de meeste craniale zenuwen binnen.

spinal cord

ruggenmerg

Plek waar de spinale zenuwen binnenkomen.

postural reflexes

posturale reflexen

Reflexen die een dier helpen balans te houden tijdens het staan of bewegen.

vital reflexes

vitale reflexen

Reflexen die de ademhaling en de hartslag reguleren.

brainstem animal

brainstem animal

Proefdier waarbij het centrale zenuwstelsel in het geheel is doorgesneden net boven de hersenstam om de effecten hiervan te onderzoeken.

thalamus

thalamus

Hersengedeelte direct boven de hersenstam. Verbind de verschillende hersendelen met elkaar.

cerebellum

cerebellum

Hersengedeelte aan de achterkant van de hersenstam. Gebruikt sensorische informatie om bewegingen te leiden op een feed-forward manier: het gebruikt zintuiglijke informatie om de juiste kracht en timing te bepalen van een beweging die moet worden uitgevoerd.

basal ganglia

basale ganglia

Hersengedeelte aan weerszijden van de thalamus. Tevens gespecialiseerd om sensorische informatie te gebruiken voor het leiden van bewegingen, op een feedback manier: sensorische input vanuit een aanwezige beweging voert terug op de basale ganglia en wordt gebruikt om de beweging aan te passen.

limbic system

limbisch systeem

Grensgebied in de hersenen welke de evolutionair oudere delen van de hersenen van het nieuwste deel (cerebrale cortex) scheidt.

amygdala

amygdala

Structuur voor de regulatie van basisbehoeften en emoties.

hippocampus

hippocampus

Evenals de amygdala is dit een structuur voor de regulatie van basisbehoeften en emoties. Hiernaast is het ook een essentieel gebied voor het bepalen van de spatiële locatie en voor het encoderen van bepaalde herinneringen.

hypothalamus

hypothalamus

Reguleert de interne omgeving van het lichaam.

cerebral cortex

cerebrale cortex

Evolutionair gezien het nieuwste deel van de hersenen, verdeeld in een linker en een rechter hemisfeer, welke elk verder zijn verdeeld in een occipitaalkwab, een temporale kwab, een pariëtale kwab en een frontale kwab.

primary sensory areas

primaire sensorische gebieden

Gebieden in de hersenen die signalen ontvangen van sensorische zenuwen en tracts door middel van nuclei in de thalamus.

primary motor area

primair motorisch gebied

Gebied in de hersenen die axonen stuurt naar motorneuronen in de hersenstam en in het ruggenmerg.

association areas

associatiegebieden

Resterende gebieden van de cortex naast de primaire sensorische gebieden en het primair motorisch gebied, welke input ontvangen van de sensorische gebieden in de lagere gedeelten van het brein en betrokken zijn bij de complexe processen zoals waarneming, denken en beslissen.

principle of topographic organization

principe van topografische organisatie

Sensorische en motorgebieden liggen daar waar ze de beste verbindingen hebben met de neuronen die ze nodig hebben.

premotor area

premotorisch gebied

Gebied in de hersenen wat betrokken is bij het kiezen van de specifieke beweging of serie bewegingen op een bepaald moment.

corpus callosum

corpus callosum

Bundel axonen dat de twee hemisferen van de hersenen met elkaar verbindt.

contralateral

contralateraal

De linker hemisfeer controleert de rechter lichaamshelft van de hersenen en omgekeerd.

cross-cuing

cross-cuing

Proces waarbij elke hemisfeer leert indirect met de andere hemisfeer te communiceren door te observeren en te reageren op het gedrag dat de andere hemisfeer produceert.

aphasia

afasie

Verlies van het taalvermogen door toedoen van hersenbeschadiging.

Broca’s area

Broca’s gebied

Hersengebied in de linkerfrontaalkwab, net voor het primair motorisch gebied, betrokken bij taal.

Broca’s aphasia (non-fluent aphasia)

Broca’s afasie (niet-vloeiende afasie)

Afasie waarbij de woorden niet vloeiend worden geproduceerd.

Wernicke’s area

Wernicke’s gebied

Ander gebied in de hersenen betrokken bij taal.

Wernicke’s aphasia (fluent aphasia)

Wernicke’s afasie (vloeiende afasie)

Afasie waarbij de persoon de betekenissen van woorden moeilijk begrijpt maar waarbij de zinnen grammaticaal kloppen.

enriched environment

verrijkte omgeving

Gebruikt in proeven met ratten. Dit zijn grote kooien met meerdere ratten waar zij veel objecten hebben om te ontdekken.

deprived environment

deprived omgeving

Kleine kooien waar de rat alleen is en geen objecten tot zijn beschikking heeft naast eten en water.

long-term potentiation (LTP)

long-term potentiation (LTP)

Proces waarbij herhaalde activatie van synapsen resulteert in het sterker worden van deze synapsen.

hormones

hormonen

Chemische boodschappers in het bloed.

target tissues

target tissues

Weefsels waar hormonen zich op richten.

endocrine glands

edocrine klieren

Klieren die verantwoordelijk zijn voor het produceren van hormonen.

norepinephrine

norepinefrine

Functioneert als hormoon wanneer het in het bloed wordt afgegeven door klieren van de bijnierschors maar als een neurotransmitter wanneer het wordt afgegeven door sympathische motorneuronen op inwendige spieren en klieren.

neurohormones

neurohormonen

Hormonen die worden aangemaakt en afgescheiden door neuronen in reactie op actiepotentialen, komen in de bloedstroom terecht.

pituitary

hypofyse

Gebied in de hersenen wat hormonen produceert die de hormoonproductie van andere klieren stimuleert.

posterior lobe

posteriore kwab

Achterste gedeelte van de hypofyse.

neurosecretory cells

neurosecretoire cellen

Cellen die zich bevinden in de posteriore kwab en afscheidende factoren produceren die in de anteriore hypofyse zorgen voor het aanmaken en afscheiden van hypofysehormonen.

blood-brain barrier

bloed-hersen barrière

Nauwe wand van haarvaten omgeven met gliacellen. Beschermt de hersenen voor schadelijke stoffen.

curare

curare

Drug die werkt op synapsen tussen motorneuronen en skeletspiercellen en verlamming produceert.

L-dopa

L-dopa

Drug die gebruikt wordt in de behandeling van Parkinson. Kan door de bloed-hersen barrière heen en in de hersenen wordt het omgezet in dopamine.

psychoactive drugs

psychoactieve drugs

Drugs die werken op het hoogste niveau van de hiërarchie van gedragscontrole.

 

Begrippen bij de motivatie en emotie

motivation

motivatie

Factoren, zowel binnen het organisme als daarbuiten, die ervoor zorgen dat een individu zich op een bepaalde manier op een bepaald moment gedraagt.

motivational state/drive

motivationele staat/drift

Interne conditie waardoor een individu gericht wordt tot een specifieke categorie doelen en die over de tijd kan veranderen.

homeostasis

homeostase

Constantheid van interne condities die het lichaam probeert te behouden.

regulatory drive

regulatieve drift

Drift die de homeostase van het lichaam behoudt om overleving te bevorderen, zoals honger en dorst.

non-regulatory drive

niet-regulatieve drift

Drift, zoals seks, voor andere doelen dan homeostase.

safety drive

veiligheidsdrift

Driften die een dier motiveren om iets te vermijden, aan iets te ontsnappen of gevaren af te wenden. Voorbeelden zijn angst en woede.

reproductive drives

reproductieve driften

Driften die de reproductie van een soort bevorderen, zoals seks en (seksuele) jaloezie.

social drives

sociale driften

Driften waarbij men contact legt met anderen om te overleven.

educative drives

educatieve driften

Driften om te spelen en te ontdekken, zoals nieuwsgierigheid.

reward

beloning

Iets dat we willen en leuk vinden en wat als een reinforcer dient bij het leren.

liking

liking

 

Subjectieve gevoel van plezier of bevrediging, dat ontstaat wanneer iemand een beloning krijgt.

wanting

wanting

Verlangen om een beloning te verkrijgen.

reinforcement

reinforcement

Effecten die beloningen hebben ter bevordering van leren.

medial forebrain bundle

bundel van de mediale voorhersenen

Onderdeel van het beloningssysteem van de hersenen.

nucleus accumbens

nucleus accumbens

Essentieel deel van de hersenen voor de gedragsmatige effecten van beloningen.

dopamine

dopamine

Neurotransmitter die motiveert om te werken voor een beloning.

endorphin

endorfine

Chemicaliën die vergelijkbare effecten hebben als morfine en andere opiaten.

central-state theory of drives

central-state theory of drives

Theorie die stelt dat verschillende driften overeenkomen met neurale activiteit in verschillende groepen neuronen in de hersenen.

central drive system

centraal driftensysteem

Groep neuronen waarin activiteit een drift teweeg brengt.

arcuate nucleus

arcuate nucleus

Hersengebied in het laagste gedeelte van de hypothalamus dat eetlust en gewicht reguleert.

PYY

PYY

Eetlustonderdrukkend hormoon.

leptin

leptine

Hormoon wat de eetlust onderdrukt.

sensory-specific satiety

sensorisch-specifieke verzadiging

Mensen en proefdieren die een type voedsel eten tot zij verzadigd zijn krijgen een hernieuwde eetlust wanneer hen een nieuw soort voedsel met een andere smaak wordt voorgezet.

body mass index (BMI)

body mass index (BMI)

Meting die gebruikt wordt om zwaarlijvigheid te bepalen.

basal metabolism

basaal metabolisme

Snelheid waarmee calorieën verbranden wanneer het individu in een ruststaat is.

differentiating effects

differentiërende effecten

Effecten die ontstaan vóór of, bij sommige soorten, direct na de geboorte en ervoor zorgen dat de hersenen zich naar de mannelijke of vrouwelijke kant ontwikkelen.

activating effects

activerende effecten

Effecten die rond de puberteit of daarna ontstaan en de seksuele drift activeren.

puberty

puberteit

Ontwikkelingsstadium waarin het lichaam gereed gemaakt wordt voor reproductie.

testosterone

testosteron

Hormoon geproduceerd door de testes dat veranderingen zoals baardgroei en het mannelijke patroon van spierontwikkeling stimuleert.

estrogen

oestrogeen

Hormoon geproduceerd door de eierstokken dat veranderingen zoals borstgroei stimuleert.

dehydroepiandrosterone (DHEA)

dehydroepiandrosterone (DHEA)

Androgeen wat het primaire sekshormoon is bij mensen.

medial preoptic area

mediaal preoptisch gebied

Gebied in de hersenen cruciaal voor de seksdrang bij ratten.

menstrual cycle

menstruele cyclus

Cyclus van fysiologische veranderingen bij mensen.

estrous cycle

estrous cycle

Cyclus van fysiologische veranderingen bij dieren.

fraternal birth-order effect

fraternale geboortevolgorde-effect

Hoe meer oudere broers een man heeft, hoe groter de kans dat hij homoseksueel is.

alpha-waves

alpha-golven

Grote, regelmatige golven die op het EEG te zien zijn wanneer een persoon in een relaxte, maar wakkere staat verkeert.

beta-waves

beta-golven

Snelle, onregelmatige golven die op het EEG te zien zijn wanneer een persoon in een wakkere, alerte staat verkeert.

delta-waves

delta-golven

Langzame, onregelmatige golven die ontstaan wanneer een persoon in een steeds diepere slaap raakt.

stage 1 sleep

fase 1 slaap

Korte fase die ontstaat wanneer de persoon in slaap valt.

stage 2 through stage 4 sleep (non-REM sleep)

fase 2 slaap tot en met fase 4 slaap (non-REM slaap)

Fasen waarin de persoon in steeds diepere slaap raakt.

rapid-eye-movement sleep (REM-sleep)

rapid-eye-movement slaap (REM-slaap)

Slaapfase waarin de meeste dromen voorkomen. Het geeft het begin van een nieuwe slaapcyclus aan.

theory of preservation and protection

theorie van onderhoud en protectie

Theorie over de functie van slaap die stelt dat slaap is ontwikkeld vanuit de evolutie, om energie te besparen en individuen te beschermen gedurende dat gedeelte van de dag dat het weinig zin heeft en mogelijk gevaar oplevert om in beweging te zijn.

body-restoration theory

lichaamshersteltheorie

Theorie die stelt dat slaap dient ter herstel van het lichaam.

nonsomniacs

nonsomniacs

Mensen die veel minder slapen dan de meeste mensen en zich desondanks niet moe voelen overdag.

insomniac

insomniac

Mensen die een normale behoefte hebben om te slapen maar die om een bepaalde reden (bijvoorbeeld piekeren) grote moeite hebben om ’s nachts te slapen. Een insomniac voelt zich hierdoor moe overdag.

circadian rhythm

circadiaans ritme

Herhaaldelijke biologische verandering die continueert in een 24-uurs cyclus in de afwezigheid van externe cues.

suprachiasmatic nucleus

suprachiasmatische nucleus

Klok die het circadiaans ritme van slaap controleert bij alle zoogdieren, gelegen in een specifieke nucleus van de hypothalamus.

ventrolateral preoptic nucleus

ventrolaterale preoptische nucleus

Nucleus in de hypothalamus, vlak voor de suprachiasmatische nucleus, die is betrokken bij het genereren van slaperigheid en alertheid.

emotion

emotie

Subjectief gevoel dat mentaal gericht is naar een bepaald object.

self-conscious emotions

zelfbewuste emoties

Emoties waarbij het zelf of het eigen gedrag het object is, zoals trots, schaamte of schuld.

affect

affect

Gevoel dat geassocieerd is met emotie, onafhankelijk van het object.

mood

stemming

Algemeen emotioneel gevoel.

peripheral changes

perifere veranderingen

Alle veranderingen in het lichaam apart van de hersenen zelf.

amygdala

amygdala

Deel van het limbisch systeem in de hersenen die snel en onbewust de significantie van een stimulus beoordeelt en die bijbehorende lichamelijke reacties in gang kan zetten.

psychic blindness

psychische blindheid

Blindheid die bij een proef met apen ontstond waarbij de amygdala was verwijderd. De apen konden de objecten zien maar waren onverschillig jegens de significantie ervan en reageerden bijvoorbeeld niet meer angstig op objecten waar zij normaal gesproken wel bang voor waren.

subcortical route

subcorticale route

Snelle, onnauwkeurige route van de ogen naar de amygdala.

cortical route

corticale route

Langzame en meer nauwkeurige route van de ogen naar de amygdala.

prefrontal cortex

prefrontale cortex

Voorste gedeelte van de frontaalkwab van de cerebrale cortex welke essentieel is voor de bewuste ervaringen van emoties en de mogelijkheid op emoties te reageren.

 

Begrippen bij de zintuigen

sensation

sensatie

Basisprocessen waardoor zenuworganen en het zenuwstelsel reageren op stimuli in de omgeving en op elementaire fysiologische ervaringen die resulteren uit die processen.

perception

perceptie

Meer complexe organisatie van zintuiglijke informatie in het brein en de betekenisvolle interpretaties die hieruit voortkomen.

physical stimulus

fysieke stimulus

Energie vanuit de fysieke wereld die zijn invloed uitoefent op de zintuiglijke organen.

physiological response

fysiologische reactie

Patroon van chemische en elektrische activiteit die ontstaat in zintuiglijke organen, zenuwen en het brein als resultaat van een stimulus.

sensory experience

sensorische ervaring

Subjectieve, fysiologische sensatie of waarneming ervaren door het individu waarvan de zintuiglijke organen gestimuleerd worden.

sensory receptors

sensorische receptoren

Gespecialiseerde structuren die reageren op fysieke stimuli door elektrische veranderingen te produceren die neurale impulsen in zintuiglijke neuronen kunnen starten.

sensory neurons

sensorische neuronen

Gespecialiseerde neuronen die informatie overdragen van sensorische receptoren naar het centrale zenuwstelsel.

transduction

transductie

Proces waardoor een receptorcel een elektrische verandering produceert in reactie op fysieke stimulatie.

receptor potential

receptorpotentiaal

Geladen deeltjes stromen door het membraan, zowel van buiten de cel naar binnen als andersom, en veranderen de elektrische lading van het membraan.

sensory coding

sensorische codering

Relevante informatie over de fysieke stimuli waarop de zintuigen reageren wordt behouden.

quantitative variation

kwantitatieve variatie

Gebied waarop energie kan variëren, betrekking hebbende op de intensiteit van energie.

qualitative variation

kwalitatieve variatie

Gebied waarop energie kan variëren, betrekking hebbende op het soort energie.

sensory adaptation

sensorische aanpassing

Verandering in gevoeligheid die optreedt wanneer een zintuiglijk systeem wordt gestimuleerd of niet wordt gestimuleerd voor een bepaalde periode.

chemical senses

chemische zintuigen

Zintuigen die reageren op chemische moleculen.

olfactory epithelium

olfactory epithelium

Zintuiglijk weefsel voor geur.

olfactory receptor sites

olfactory receptorgebieden

Grote proteïnemoleculen die in het celmembraan zijn geweven en aan moleculen kunnen binden van specifieke geurstoffen.

cribriform plane

cribiforme plaat

Dun, poreus bot waardoor de axonen van de olfactory zintuiglijke neuronen doorheen kunnen om naar de olfactory bulb van het brein te gaan.

glomeruli

glomeruli

Structuren bestaande uit synapsen.

orbitofrontal cortex

orbitofrontale cortex

Hersengebied aan de onderkant van de frontaalkwab.

major histocompatibility complex (MHC)

major histocompatibility complex (MHC)

Individuele verschillen in geur die voorkeuren voor partners bepalen, bepaald door 50 zeer variabele genen.

pheromone

feromoon

Chemische substantie dat wordt vrijgelaten door een dier en dat werkt op andere leden van de soort om een bepaalde fysiologische of gedragsmatige reactie te stimuleren.

vomeronasal organ

vomeronasaal orgaan

Orgaan wat receptorcellen bevat die gespecialiseerd zijn in het reageren op feromonen.

taste receptor cells

smaakreceptorcellen

Receptoren voor smaak.

taste buds

smaakpapillen

Sferische structuren waarin smaakreceptorcellen liggen.

umami

umami

Primaire smaak, wat staat voor smakelijk.

free nerve endings

vrije zenuwuiteinden

Gevoelige uiteinden van pijnneuronen.

C-fibers

C-vezels

Langzaam werkende neuronen. Deze neuronen zijn erg dun en bevatten geen myeline. De tweede, langer durende pijn wordt door deze vezels gemedieerd.

A-delta fibers

A-delta vezels

Sneller werkende neuronen. Deze neuronen zijn iets dikker en bevatten myeline. De eerste, scherpe pijn wordt gemedieerd door deze vezels.

gate-control theory of pain

gate-control theorie van pijn

Theorie die stelt dat de ervaring van pijn afhangt van de mate waarin de input van de pijnneuronen door een neurale ‘poort’ kan gaan om hogere pijncentra in de hersenen te bereiken.

periaqueductal gray (PAG)

periaqueductal gray (PAG)

Groot neuraal centrum voor de inhibitie van pijn in de middenhersenen.

endorphins

endorfinen

Chemicaliën die werken als morfine.

stress-induced analgesia

stress-geïnduceerde analgesie

Verminderde pijngevoeligheid die samengaat met hoog stressvolle situaties.

placebo effect

placebo effect

Als iemand gelooft dat een pil de pijn wegneemt, dan zal de pijn ook afnemen, zelfs als de pil geen werkzame stoffen bevat.

sonar

sonar

Geluidsgolven die worden teruggekaatst.

amplitude

amplitude

Intensiteit van het geluid.

pitch

pitch

Frequentie van de geluidsgolven.

hertz

hertz

Term waarin de frequentie van een geluid wordt weergegeven. Het is het aantal geluidsgolven per seconde.

outer ear

buitenoor

Bestaat uit de oorschelp en het auditief kanaal.

auditory canal

auditief kanaal

Opening naar het hoofd wat eindigt bij het trommelvlies.

middle ear

middenoor

Holte gevuld met lucht, gescheiden van het buitenoor door het trommelvlies. Hoofdstructuren zijn de gehoorbeentjes die bestaan uit de hamer, het aambeeld en de stijgbeugel.

cochlea

cochlea

Gelegen in het binnenoor is dit de plaats waar transductie plaatsvindt. De cochlea bestaat uit een buitenkanaal en een binnenkanaal.

outer duct

buitenkanaal

Deel van de cochlea gevuld met vloeistof.

inner duct

binnenkanaal

Ander deel van cochlea gevuld met vloeistof. Op de bodem van het binnenkanaal bevindt zich het basilaire membraan.

basilar membrane

basilaire membraan

Bodem van het binnenkanaal van de cochlea, waarop haarcellen zijn gelegen. De haarcellen zijn de receptorcellen voor horen.

conduction deafness

conductieve doofheid

Vorm van doofheid waarbij de ossicles te stijf zijn om vibraties door te geven.

sensorineural deafness

sensorineurale doofheid

Vorm van doofheid waarbij er schade is aan de chochlea.

cochlear implant

cochlear implantaat

Gehoorapparaat om sensorineurale doofheid tegen te gaan.

tonotopically

tonotopisch

Manier waarop neuronen in de primaire auditieve cortex georganiseerd zijn. Elke neuron reageert maximaal op geluiden van een bepaalde frequentie en de neuronen zijn zo verdeeld dat de neuronen die op hoge frequenties reageren aan de ene kant liggen en de neuronen die op lage frequenties reageren aan de andere kant liggen.

phonemes

fonemen

Individuele klinker- en medeklinkergeluiden waaruit woorden bestaan.

phonemic restoration

fonemische restauratie

Illusie waarbij mensen fonemen horen die er niet zijn.

psychophysics

psychofysica

Studie van de relaties tussen fysieke kenmerken van stimuli en de sensorische ervaringen die erdoor geproduceerd worden.

absolute threshold

absolute drempelwaarde

Zwakst mogelijk waarneembare stimulus.

difference threshold (just-noticeable difference)

verschildrempelwaarde (net-waarneembare verschil)

Minimale verschil in intensiteit tussen twee stimuli die nodig is voor de persoon om een verschil tussen de twee stimuli op te merken.

Weber’s law

Webers wet

Wet die aanneemt dat het net-waarneembare verschil voor intensiteit van een stimulus een constant deel is van de intensiteit van de originele stimulus. jnd=kM.

Fechner’s law

Fechners wet

Wet die aanneemt dat de intensiteit van de sensorische ervaring van een stimulus direct proportioneel is aan de logaritme van de fysieke intensiteit van de stimulus. S=c log M.

Stevens’s power law

Stevens’s power wet

Wet die aanneemt dat de intensiteit van een sensatie direct proportioneel is aan de intensiteit van de fysieke stimulus vermeerderd met een constante kracht. S= cM^2.

 

Begrippen bij het zien

photoreceptors

fotoreceptoren

Gespecialiseerde cellen die licht detecteren.

retina

retina

Membraan waarin de fotoreceptoren zich bevinden.

cornea

cornea

Doorzichtig weefsel waarmee de oogbal is bedekt. Het helpt het licht te focussen wat erdoorheen valt.

iris

iris

Zorgt voor de kleur van het oog.

pupil

pupil

Gat in het midden van de iris.

lens

lens

Zorgt ook voor focus.

cones

kegeltjes

Cellen verantwoordelijk voor het zien van kleuren.

rods

staafjes

Cellen verantwoordelijk voor zien bij schemering.

fovea

fovea

Gebied gespecialiseerd in het onderscheiden van kleine details waarin de meeste kegeltjes zijn gelegen.

photochemical

fotochemicalie

Chemische stof die reageert op licht.

rhodopsin

rhodopsin

Fotochemicalie van de staafjes.

optic nerve

optische zenuw

Zenuw die van de achterkant van het oog naar de hersenen gaat.

blind spot

blinde vlek

Plek waar geen receptorcellen zitten, gelegen op de plaats van de retina waar de axonen van de neuronen van de optische zenuw samenkomen om de optische zenuw te vormen.

dark adaptation

aanpassing aan het donker

Langzame toename van gevoeligheid die ontstaat nadat de lichten zijn uitgegaan.

light adaptation

aanpassing aan licht

Snellere vermindering van gevoeligheid die ontstaat nadat er een felle lamp aangaat.

bipolar cells

bipolaire cellen

Korte neuronen bestaande uit synapsen van kegeltjes en staafjes.

ganglion cells

ganglioncellen

Lange neuronen.

photons

fotonen

Individuele pakketten van licht.

pigments

pigmenten

Chemicaliën die enkele golflengtes absorberen waardoor ze niet gereflecteerd kunnen worden.

subtractive color mixing

aftrekkend kleuren mengen

Mengen van pigmenten.

additive color mixing

optellend kleuren mengen

Gekleurde lichten worden gemengd in plaats van pigmenten.

three-primaries law

drie primairenwet

Drie verschillende golflengtes van licht kunnen gebruikt worden om elke mogelijke kleur te creëren.

law of complementarity

wet van aanvulling

Paren golfengten kunnen wanneer ze opgeteld worden eruit zien als wit.

thricromatic theory

trichromatische theorie

Kleurvisie ontstaat vanuit de gecombineerde activiteit van drie verschillende typen receptors, met elke sensitief voor een bepaalde set golflengten.

opponent-process theory

opponente procestheorie

Theorie die stelt dat aanvullende golflengtes tegenovergestelde effecten hebben. Neuronen kunnen geprikkeld worden door golflengtes van het ene deel van het spectrum en geïnhibeerd worden door golflengtes van het andere deel van het spectrum.

lateral inhibition

laterale inhibitie

Sommige neuronen in de visuele gebieden van het brein hebben inhibitoire verbindingen met de neuronen die ernaast liggen. De activiteit in elke neuron daalt wanneer de ernaast liggende neuronen actief zijn.

primary visual area

primair visueel gebied

Gebied in de cerebrale cortex verantwoordelijk voor zicht.

feature detectors

kenmerkdetectoren

Neuronen van de primair visuele cortex en nabijgelegen gebieden die alle stukjes visuele informatie in de gaten houden die beschikbaar is.

feature-integration theory

kenmerk-integratieheorie

Theorie die stelt dat elke stimulus die we waarnemen bestaat uit een aantal primitieve sensorische kenmerken. Het perceptuele systeem moet al deze kenmerken integreren tot een geheel via twee stappen: kenmerkdetectie waarbij parallel processing betrokken is en kenmerkintegratie, waarbij serial processing betrokken is.

parellel processing

parallelle verwerking

Ons visuele systeem pikt alle primitieve kenmerken van alle objecten tegelijkertijd op.

serial processing

seriële verwerking

Verwerking die sequentieel gebeurd, op één spatiële locatie per keer.

Gestalt psychology

Gestalt psychologie

We nemen automatisch hele, georganiseerde patronen en objecten waar. Het geheel is meer dan de som der delen.

proximity

proximiteit

Elementen die dichtbij elkaar liggen zien we als onderdeel van hetzelfde object.

similarity

overeenkomstigheid

Elementen van stimuli die op elkaar lijken zien we snel als delen van hetzelfde object.

closure

closure

Neiging om een vorm als volledig gesloten te zien, ook al is de vorm niet volledig gesloten.

good continuation

goede continuatie

Bij kruisende lijnen groeperen we de lijnen zo dat de lijnen continu lijken met een minimale verandering van richting.

good form

goede vorm

Het perceptuele systeem produceert het liefst elegante percepties, dus symmetrische, simpele, regelmatige en onverstoorde figuren.

reversible figure

omkeerbaar figuur

Figuur waarin je op het ene moment een ander figuur kan zien dan op het andere moment.

unconscious inference

onbewuste interferentie

Het visuele systeem gebruikt zintuiglijke input van een beeld om interferenties te trekken uit wat er aanwezig is.

top-down control

top-down controle

Controle die komt vanuit hoog in het brein.

bottom-up control

bottom-up controle

Controle die komt vanuit de zintuiglijke input.

visual agnosia

visuele agnosie

Iemand kan zien maar niet begrijpt wat hij/zij ziet.

visual form agnosia

visuele vormagnosie

Iemand kan zien dat iets aanwezig is en sommige elementen herkennen (zoals kleur en helderheid), maar kan de vorm ervan niet waarnemen.

visual object agnosia

visuele objectagnosie

Iemand kan de vorm van objecten herkennen en met enige moeite de vormen van objecten tekenen maar het object zelf niet identificeren.

recognition-by-components theory

componententheorie van objectherkenning

Het visuele systeem ordent eerst de basiscomponenten om zo een object te kunnen herkennen.

geons

geonen

Componenten waaruit een object bestaat.

eye convergence

oogconvergentie

Naar binnen draaien van de ogen wanneer je naar iets kijkt wat dichtbij is.

binocular disparity

binoculair verschil

Licht verschillende beelden die de ogen hebben van hetzelfde object of beeld.

motion parallax

motion parallax

Veranderende beeld dat iemand heeft van een beeld of object wanneer het hoofd heen en weer bewogen wordt.

pictorial cues for depth

pictoriale aanwijzingen voor diepte

Moneculaire aanwijzingen voor diepte welke een idee van diepte in zowel plaatjes als in de echte wereld kunnen geven.

occlusion

occlusie

Objecten die dichterbij zijn worden meer uit het beeld weggesneden dan objecten die verder weg zijn.

relative image size for familiar objects

relatieve beeldgrootte van bekende objecten

We zien objecten in perspectief omdat we weten hoe de onderlinge verhoudingen zijn.

linear perspective

lineair perspectief

Parallelle lijnen lopen verder uiteen naarmate ze verder weg liggen.

texture gradient

textuurgradiënt

Geleidelijke afname in de grootte en de tussenruimten van de textuurelementen duiden op diepte.

differential lighting of surfaces

differentiële belichting van oppervlaktes

Verschillende oppervlaktes reflecteren licht anders afhankelijk van hun positie ten opzichte van de lichtbron.

position relative to the horizon

positie relatief aan de horizon

Objecten die dichter bij de horizon liggen, worden waargenomen als verder weg dan objecten die verder van de horizon af liggen.

size constancy

grootte constantheid

Vermogen om een object als dezelfde grootte te zien zelfs als de grootte van het object in het beeld verandert omdat het object dichterbij komt of verder weg gaat.

depth-processing theory

diepte verwerkingstheorie

Theorie die stelt dat illusie het resultaat is van een vroege fase van perceptuele verwerking die beoordeelt dat de ene lijn verder weg is dan de andere door hun context.

moon illusion

maanillusie

Illusie dat de maan groter lijkt als hij aan de horizon staat dan als hij boven ons staat.

 

Begrippen bij het bewustzijn en geheugen

consciousness

bewustzijn

Ervaren van de eigen mentale gebeurtenissen op zo’n manier dat iemand die gebeurtenissen aan anderen kan rapporteren.

memory

geheugen

Alle informatie in de hersenen van een persoon alsook de capaciteit van de hersenen om die informatie op te slaan en terug te halen.

modal model of the mind

modal model of the mind

Model voor hoe het geheugen is opgebouwd.

memory stores

geheugenopslag

Bestaande uit het sensorisch geheugen, werkgeheugen en langetermijngeheugen.

control processes

controleprocessen

Processen die de verwerking van informatie besturen binnen de verschillende opslagen, bestaande uit aandacht, overhoring, encodering en retrieval.

sensory memory

sensorisch geheugen

Alle informatie die het zintuig binnenkomt wordt hier opgeslagen.

working memory (short-term memory)

werkgeheugen (korte termijngeheugen)

Plek waar bewuste gedachteverwerking plaatsvindt.

long-term memory

lange termijngeheugen

Hierin wordt alle kennis opgeslagen.

attention

aandacht

Proces dat de instroom van informatie regelt vanuit het sensorisch geheugen naar het werkgeheugen.

encoding

encodering

Proces die beweging controleert van het werkgeheugen naar het langetermijngeheugen.

retrieval (remembering, recalling)

terughalen (herinneren, recalling)

Proces die de stroom informatie controleert van het langetermijngeheugen naar het werkgeheugen.

preattentive processing

preattentieve verwerking

Sensorische input wordt vergeleken met informatie die al in het werkgeheugen of in het lange termijngeheugen ligt opgeslagen.

cocktail-party phenomenon

cocktail-party fenomeen

Vermogen om te luisteren en te begrijpen wat een persoon zegt zonder afgeleid te raken door andere geluiden in de buurt die even sterk of sterker zijn.

echoic memory

echoïsch geheugen

Ander woord voor het sensorisch geheugen.

echo

echo

Kort geheugenpad voor een specifiek geluid.

iconisch geheugen

iconic memory

Ander woord voor visueel sensorisch geheugen.

priming

priming

Activatie door sensorische input van informatie die al opgeslagen is in het lange termijngeheugen.

Stroop interference effect

Stroop interferentie effect

Interferentie die tijdens de Stroop-taak ontstaat waarbij men het lezen van het woord moet onderdrukken om zo de kleur waarin het woord gedrukt staat te kunnen benoemen.

phonological loop

fonologische lus

Component van het geheugen welke zorgt voor het vasthouden van verbale informatie.

visuospatial sketchpad

visueel-spatiële schetspad

Component van het geheugen welke zorgt voor het vasthouden van visuele en spatiële informatie.

central executive

centrale executieve systeem

Component van het geheugen welke zorgt voor het coördineren van de activiteiten van de hersenen en het brengen van nieuwe informatie naar het werkgeheugen vanuit de sensorische en lange termijn opslag.

span of short-term memory

korte termijngeheugen-span

Aantal uitspreekbare items die een persoon in gedachten kan houden en na een korte tijd kan rapporteren.

maintenance rehearsal

behoudherhaling

Proces waarbij een persoon informatie in het werkgeheugen houdt voor een bepaalde periode.

encoding rehearsal

encoding herhaling

Proces waarbij een persoon informatie in het lange termijngeheugen opslaat.

elaboration/elaborative rehearsal

uitweiding

Proces waardoor het opslaan in het lange termijngeheugen wordt bevordert. Dingen worden beter onthouden wanneer er langer over wordt nagedacht.

chunking

chunking

Samennemen van enkele items en er op deze manier één item van maken. Bijvoorbeeld telefoonnummers in paren van twee.

temporal-lobe amnesia

temporale kwab amnesie

Amnesie door beschadigingen van de temporale kwab in de hersenen. Patiënt H.M. kan wel gebeurtenissen van ver voor de operatie herinneren maar nieuwe informatie niet meer opslaan.

anterograde amnesia

anterograde amnesie

Verlies van de capaciteit om lange termijn herinneringen te vormen van gebeurtenissen die na de hersenbeschadiging vóórkomen.

retrograde amnesia

retrograde amnesie

Geheugenverlies van gebeurtenissen van voor de hersenbeschadiging.

consolidation

consolidatie

Labiele herinneringen worden omgevormd tot solide herinneringen.

associations

associaties

Connecties in het brein tussen lange termijnherinneringen.

retrieval cue

retrieval cue

Stimulus of gedachte die een bepaalde herinnering beter toegankelijk maakt.

association by contiguity

associatie door contiguïteit

Sommige concepten worden met elkaar geassocieerd omdat ze samen zijn voorgekomen tijdens een eerdere ervaring van een persoon.

association by similarity

associatie door gelijkheid

Items die één of meer eigenschappen gemeenschappelijk hebben zijn aan elkaar verbonden in het geheugen, ongeacht of ze samen zijn voorgekomen of niet.

spreading activation

spreidingsactivatie

Activatie van één concept initieert een verspreide activiteit naar de concepten die dichtbij liggen zodat ze tijdelijk beter te herinneren zijn dan voor de verspreide activiteit.

schema

schema

Iemands gegeneraliseerde representatie of concept van een bepaalde groep objecten of gebeurtenissen.

source confusion

bronverwarring

Wanneer we ons een gebeurtenis kunnen herinneren, maar ons niet meer kunnen herinneren of het echt gebeurd is of wie het ons verteld heeft.

explicit memory (declarative memory)

expliciet geheugen (declaratief geheugen)

Geheugen waarvan men zich bewust is.

implicit memory (nondeclarative memory)

impliciet geheugen (niet-declaratief geheugen)

Geheugen waarvan men zich niet bewust is.

episodic memory

episodisch geheugen

Expliciet geheugen van de ervaringen in het verleden van een persoon.

semantic memory

semantisch geheugen

Expliciet geheugen dat niet gebonden is aan een bepaalde gebeurtenis in het verleden. Bijvoorbeeld kennis van betekenissen van woorden.

procedural memory

procedureel geheugen

Geheugen waarin motorische vaardigheden, gewoontes en tactieken liggen opgeslagen.

 

Begrippen bij de intelligentie en redenering

reasoning

redeneren

Processen waarbij we onze herinneringen op een adaptieve manier gebruiken.

intelligence

intelligentie

Onze capaciteit om te redeneren.

 

anology

analogie

Gelijkenis in gedrag, functie of relatie maar geen gelijkenis in de identiteit of verschijning zelf.

inductive reasoning (induction)

inductief redeneren (inductie)

Poging om een nieuw principe af te leiden vanuit observaties of feiten die als aanwijzingen gelden.

availability bias

toegankelijkheidsbias

Neiging van personen om zich te richten op informatie die makkelijk beschikbaar is.

confirmation bias

confirmatie bias

Neiging van personen om sneller informatie aan te nemen die hun hypotheses bevestigd, dan informatie die hun hypotheses onderuit haalt.

predictable-world bias

voorspelbare wereld bias

Neiging van personen om orde en regelmaat in de wereld te zien, zelfs als deze er niet is.

maximizing

maximaliseren

Telkens op de uitkomst gokken waarvan de kans het hoogst is dat deze uitkomst daadwerkelijk voorkomt.

matching

matchen

Telkens de inzet op een bepaalde uitkomst variëren op een manier waarop men zou verwachten dat een uitkomst voorkomt.

deductive reasoning (deduction)

deductief redeneren (deductie)

Poging om gevolgtrekkingen te maken die waar moeten zijn als aan bepaalde voorwaarden is voldaan.

series problem

serieprobleem

Probleem waarbij je items moet groeperen in series op basis van een groep vergelijkingsuitspraken en op deze manier tot een conclusie moet komen.

syllogism

syllogisme

Stelt een grote aanname en een kleine aanname die je moet combineren om te beoordelen of een bepaalde stelling klopt of niet.

Euler circles

Euler cirkels

Diagrammen van de aannames van een syllogisme, waardoor het syllogisme gemakkelijker is op te lossen.

insight problems

inzichtproblemen

Problemen die speciaal ontworpen zijn als moeilijk op te lossen, totdat men er op een andere manier naar kijkt.

mental set

mental set

Diepgewortelde gewoonte van waarnemen of denken.

functional fixedness

functionele vastheid

Mental set waarbij een object alleen gezien wordt in de functie die het normaal heeft.

broaden-and-build-theory

verbreden-en-bouwen-theorie

Theorie die stelt dat positieve emoties ervoor zorgen dat ze iemands perceptie en gedachten verbreden en creativiteit verhogen.

verbal thought

verbale gedachten

Gedachten waarbij symbolen gebruikt worden maar oorspronkelijk geleerd zijn als woorden.

linguistic relativity

linguïstische relativiteit

Mensen die verschillende talen spreken denken op verschillende manieren omdat taal de manier waarop we de wereld zien, onthouden en overdenken, beïnvloed

egocentric frame of reference

egocentrische raamwerk

Referentie waarin personen zichzelf als het middelpunt zien.

absolute frame of reference

absoluut raamwerk

Raamwerk dat niet afhankelijk is van het gezichtspunt; het maakt gebruik van de hoofdrichtingen noord, oost, zuid en west.

intelligence

intelligentie

Capaciteit die onderliggend is aan de individuele verschillen in redeneren, het oplossen van problemen en het vergaren van kennis.

intelligence quotient (IQ)

intelligentie quotiënt (IQ)

Score waarmee de prestatie van een persoon op een intelligentietest wordt aangegeven.

general intelligence (g)

algemene intelligentie

Gemeenschappelijke factor die de correlatie verklaard tussen prestatie op de ene intelligentietest en prestatie op de andere intelligentietest.

fluid intelligence

vloeiende intelligentie

Vaardigheid om relaties tussen stimuli waar te nemen onafhankelijk van eerdere oefening of instructie over die relaties.

crystallized intelligence

gekristalliseerde intelligentie

Mentale vaardigheid die direct voorkomt uit voorgaande ervaring.

inspection time

inspectietijd

Minimale tijd die deelnemers nodig hebben om naar een tweetal stimuli te kijken of te luisteren om het verschil tussen de twee stimuli op te merken.

nature-nurture debate

natuur-omgevings debat

Debat dat gaat over de vraag of psychologische verschillen tussen mensen het gevolg zijn van aanleg (nature) of van omgeving (nurture).

heritability

erfelijkheid

Mate waarin variatie op een bepaalde trek binnen een bepaalde populatie individuen afstamt van genetische verschillen tussen die individuen in vergelijking met variaties door mogelijke omgevingsverschillen.

heritability coefficient

erfelijkheidscoëfficiënt

Getal om de mate van erfelijkheid uit te drukken.

voluntary minorities

vrijwillige minderheden

Minderheden die vrijwillig zijn geëmigreerd in de hoop op een beter leven in een ander land.

involuntary (castelike)minorities

gedwongen minderheden

Groepen die minderheden zijn geworden door slavernij, kolonisatie, enz.

 

Begrippen bij de ontwikkeling van denken en taal

developmental psychology

ontwikkelingspsychologie

Studie van de veranderingen die voorkomen in de mogelijkheden en disposities van mensen wanneer zij ouder worden.

infancy

18-24 maanden oud

Leeftijdsperiode waarin de grootste veranderingen in ontwikkeling plaatsvinden.

habituation

habituatie

Afname in aandacht wanneer telkens dezelfde stimulus gepresenteerd wordt.

joint visual attention

gedeelde visuele aandacht

Wanneer een baby kijkt naar hetzelfde als waar de volwassene naar kijkt.

social referencing

Wanneer kinderen kijken naar de uitdrukking van hun verzorger om te kijken of er mogelijk gevaar dreigt.

violation-of-expectancy experiment

schending van verwachtingen experiment

Experiment dat wordt gebruikt om te kijken of baby’s langer kijken naar onverwachte gebeurtenissen dan naar verwachte gebeurtenissen.

object permanence

objectpermanentie

Principe dat objecten blijven bestaan, ook al zijn ze uit het zicht.

schemes

schema’s

Mentale blauwdrukken voor acties.

assimilation

assimilatie

Proces waarbij nieuwe ervaringen geïntegreerd worden in al bestaande schema’s.

accomodation

accommodatie

Proces waarbij bestaande schema’s worden aangepast zodat een nieuw object of nieuwe gebeurtenis erin past.

operations

operaties

Omkeerbare acties. De effecten kunnen ongedaan gemaakt kunnen worden door andere acties.

sensorimotor stage

sensorimotorische fase

Fase die loopt van de geboorte naar 2-jarige leeftijd. Gedachten en actie zijn voor het kind hetzelfde.

preoperational stage

preoperationele fase

Fase die loopt van 2-jarige tot 7-jarige leeftijd. Het kind is in staat objecten te symboliseren en oefent hiermee tijdens spel.

concrete-operational  stage

concreet operationele fase

Fase die loopt van 7-jarige tot 12-jarige leeftijd. Het kind is in staat na te denken over de gevolgen van omkering en begrijpt zo de basis van fysieke principes.

formal-operational stage

formeel operationele fase

Fase die begint tijdens de adolescentie en loopt tot in de volwassenheid. Het kind ontwikkeld schema’s.

zone of proximal development

zone van proximale ontwikkeling

Verschil tussen wat het kind alleen kan en wat het kind kan wanneer het samenwerkt met iemand die competenter is.

morphemes

morfemen

Kleinste, betekenisvolle, stukjes van een taal.

content morphemes

inhoudmorfemen

Morfemen die de betekenis van een zin dragen.

grammatical morphemes

grammaticale morfemen

Morfemen die de grammaticale structuur van de zin bieden.

phonemes

fonemen

Klinker en medeklinker geluiden die onderdeel uitmaken van morfemen.

grammar

grammatica

Regels van een bepaalde taal.

phonology

fonologie

Regels die specificeren hoe fonemen gerangschikt kunnen worden om morfemen te produceren.

morphology

morfologie

Regels die specificeren hoe morfemen gecombineerd kunnen worden om woorden te vormen.

syntax

syntax

Regels die specificeren hoe woorden gerangschikt kunnen worden om frasen en zinnen te vormen.

cooing

kirren

Categorie geluiden vanaf 2-jarige leeftijd welke bestaat uit herhaalde klinkergeluiden.

babbling

brabbelen

Categorie geluiden vanaf 6-jarige leeftijd welke bestaat uit herhaaldelijke medeklinker- en klinkergeluiden.

overextend

overgeneraliseren

Het kind gebruikt een zelfstandig naamwoord voor meer onderwerpen dan volwassenen doen.

underextend

ondergeneraliseren

Het kind gebruikt een zelfstandig naamwoord voor minder onderwerpen dan volwassenen doen.

language-acquisition device (LAD)

taalverwervingsapparaat

Aangeboren basis voor universele grammatica en een serie aangeboren mechanismen die het kind in staat stelt de specifieke regels van hun eigen taal te leren.

pidgin language

pidgin taal

Primitieve, grammaticaloze verzameling van woorden.

creole language

creooltaal

Taal met een volledige set grammaticaregels, ontstaan vanuit pidgin taal.

language-acquisition support system (LASS)

taalverwervingsondersteuningssysteem

Taalsysteem die wordt geboden door de sociale omgeving.

 

Begrippen bij de sociale ontwikkeling

social development

sociale ontwikkeling

Veranderende aard van onze relaties met anderen gedurende een leven.

trust

vertrouwen

Gevoel dat je op (bepaalde) andere mensen kunt rekenen voor zorg en hulp.

attachment

hechting

Emotionele banden tussen het kind en de verzorgers.

strange-situation test

vreemde situatie test

Test waarmee wordt onderzocht van welke vorm van hechting tussen moeder en kind sprake  is.

securely attached

veilig gehecht

Gehechtheidsstijl waarbij het kind de onbekende kamer en nieuw speelgoed zelfverzekerd gaat onderzoeken wanneer de moeder aanwezig is maar van streek raakt en minder onderzoekt wanneer de moeder weg gaat (met of zonder de aanwezigheid van een persoon die ze niet kennen). Het kind toont blijheid wanneer de moeder terugkeert.

avoidant attached

vermijdend gehecht

Gehechtheidsstijl waarbij het kind de moeder vermijdt en zich koeltjes naar haar gedraagt.

anxious attachment

angstig gehecht

Gehechtheidsstijl waarbij het kind de moeder niet vermijdt maar blijft huilen ongeacht haar pogingen om het kind te troosten.

autonomy

autonomie

Zelfcontrole.

initiative

initiatief

Bereidwilligheid om acties te ondernemen.

industry

industrie

Vermogen om taken af te maken.

empathy

empathie

Vermogen om de emoties die een andere persoon voelt waar te nemen.

egocentric empathy

egocentrische empathie

Vorm van empathie aanwezig tot de leeftijd van 15 maanden. Het kind dat van streek is zoekt geruststelling voor zichzelf in plaats van geruststelling te bieden aan de andere persoon die van streek is.

empathy-based guilt

op empathie gebaseerde schuld

Constructieve vorm van schuld welke ontstaat vanuit de mogelijkheid tot empathie gelinkt aan het groeiende besef van het kind over de relaties tussen de eigen acties en de gevoelens van een ander.

anxiety-based guilt

op angst gebaseerde schuld

Schadelijke vorm van schuld

discipline

discipline

Methoden waardoor verzorgers proberen het verkeerde gedrag van hun kinderen te stoppen of te corrigeren.

induction

inductie

Vorm van verbaal redeneren waarin de ouders het kind laten nadenken over de schadelijke consequenties van de gedragingen van het kind, vanuit het oogpunt van de persoon die gekwetst is.

power assertion

machtshandhaving

Gebruik van fysieke kracht, straf of beloningen om het gedrag van een kind onder controle te houden.

love withdrawal

terugtrekken van liefde

Wanneer ouders afkeuring van het kind zelf tonen in plaats van afkeuring van een actie van het kind.

sex

sekse

Duidelijke biologische basis voor het categoriseren van mensen als mannelijk en vrouwelijk.

gender

gender

Hele set verschillen die worden toegekend aan mannen en vrouwen. Dit kan per cultuur variëren.

gender identity

genderidentiteit

Besef wat kinderen op de leeftijd van 4 à 5 jaar krijgen van dat ze zelf altijd tot één bepaalde gender zullen blijven horen.

adolescence

adolescentie

Overgangsperiode van kindertijd naar volwassenheid.

puberty

puberteit

Fysieke veranderingen die zorgen voor de mogelijkheid om voort te planten.

identity crisis

identiteitscrisis

Periode van de adolescentie die gekenmerkt wordt door het hebben van een gewenst doel waarin de identiteit van de kindertijd wordt opgegeven en een nieuwe identiteit wordt vastgesteld.

clique

clique

Hechte groep bestaande uit drie tot negen personen, welke elkaar als beste vrienden zien en veel tijd met elkaar doorbrengen.

crowd

crowd

Grotere groep die bestaat uit verschillende cliques die bij elkaar komen voor feestjes en andere geplande gelegenheden, meestal in het weekend.

myth of invulnerability

mythe van onkwetsbaarheid

Valse overtuiging die adolescenten hebben dat hen niets kan overkomen.

theory of parental investment

theorie van ouderlijke investering

Theorie die stelt dat de sekse waarop het meeste een beroep wordt gedaan voor het baren en opvoeden van het kind de meer selectieve sekse is in het bepalen van wanneer en met wie te paren. De sekse die minder moet inleveren zal meer agressief zijn bij het zoeken van een mogelijkheid tot paring met meerdere partners.

occupational self-direction

beroepszelfdirectie

Eigenschap van een baan waarin de werknemer veel keuzes en beslissingen maakt op een werkdag.

disengagement theory

terugtrekkingstheorie

Theorie over ouderdom die stelt dat oudere mensen zich geleidelijk en vrijwillig terugtrekken van actieve betrokkenheid bij de wereld om hen heen.

activity theory

activiteitstheorie

Theorie over ouderdom die stelt dat oudere mensen er de voorkeur aan geven om actief te blijven.

socioemotional selectivity theory

socio-emotionele selectiviteitstheorie

Theorie over ouderdom die stelt dat wanneer mensen ouder worden ze meer gaan genieten van het hier en nu en minder gaan geven om activiteiten die dienen om je op te toekomst voor te bereiden.

 

Begrippen bij de sociale perceptie en attitudes

social psychology

sociale psychologie

Houdt zich bezig met vragen over hoe mensen elkaar zien en hoe mensen beïnvloed worden door elkaar.

person perception

persoonsperceptie

Hoe mensen elkaar en zichzelf zien en begrijpen.

attitudes

attitudes

De evaluatieve overtuigingen die mensen hebben over hun sociale wereld

person bias

persoonsbias (fundamentele attributiefout)

De neiging om te veel de nadruk te leggen op de persoonlijkheid en te weinig op de situatie.

aantrekkelijkheidsbias

Stelt dat we fysiek aantrekkelijke mensen vaak positiever beoordelen

looking glass self

spiegelzelf

De spiegel van de reacties van anderen op ons. We trekken conclusies over wat anderen van ons denken op basis van hun reacties op ons. Deze conclusies gebruiken we vervolgens om een zelfconcept op te bouwen.

self-fulfilling prophecy

De verwachtingen van anderen onbewust een effect kunnen hebben op jouw gedrag waardoor hun verwachting bevestigd wordt. Dit wordt ook wel het Pygmalion-effect genoemd.

self-esteem

Het gevoel van goedkeuring en acceptatie van jezelf.

sociometertheorie

Zelfbeoordeling die ontstaat door de indrukken die iemand heeft over de attitudes die anderen over hem of haar hebben.

social identity

sociale identiteit

Andere mensen maken ook deel uit van de inhoud van ons zelfconcept, want we beschrijven onszelf ook als lid van bepaalde sociale groepen.

group-enhancing biases

De neiging om onszelf als beter dan gemiddeld in te schatten.

stereotype

Een schema dat we in ons hoofd hebben over een bepaalde groep mensen.

cognitieve dissonantie

Wanneer iemand zich gedraagt op een manier die tegenstrijdig is met de attitudes van die persoon.

 

Begrippen bij de sociale invloeden op gedrag

social pressure

sociale druk

De complete verzameling van psychologische krachten die uitgeoefend wordt door de voorbeelden, oordelen, verwachtingen en vereisten van anderen of deze nou echt bestaan of dat iemand zich dit alleen inbeeld.

social facilitation

sociale vergemakkelijking

Het prestatieverhogende effect dat de aanwezigheid van een publiek kan hebben.

sociale interferentie (sociale inhibitie)

Het prestatieverlagende effect dat de aanwezigheid van een publiek kan hebben.

stereotype dreiging

Het gevoel van dreiging dat voorkomt wanneer een persoon, voor hij of zij een test gaat maken, eraan wordt herinnerd dat hij of zij behoort tot een groep waarvan volgens sociale stereotypes verwacht wordt dat ze slecht presteren op de test.

impression management

impressiemanagement

De hele verzameling van manieren waarop mensen bewust en onbewust hun gedrag aanpassen om de indruk die anderen van ze hebben te beïnvloeden.

informatieve invloed

De sociale invloed die aanwijzingen biedt over de objectieve aard van een situatie of gebeurtenis.

normatieve invloed

De sociale invloed die werkt door het verlangen van iemand om bij een groep te horen of om geaccepteerd te worden door anderen.

raamtheorie van misdaad

Deze theorie stelt dat misdaad wordt aangemoedigd door het fysieke bewijs van chaos en gebrek aan zorg, zoals gebroken glas, graffiti enzovoorts.

diffusie van verantwoordelijkheid

Mensen die getuige zijn van een misdaad zijn minder geneigd zijn om het slachtoffer te helpen als er ook nog andere getuigen zijn.

voet-tussen-de-deur techniek

 

De verkoper vraagt de klant eerst om een kleine gunst. Als de klant ingaat op dit kleine verzoek is de kans groter dat ze later ingaan op een groter verzoek. Deze techniek werkt vaak omdat het voldoen van het kleine verzoek leidt tot een gevoel van vertrouwen, medelijden of verbinding met de verkoper. De voet-tussen-de-deur techniek wordt veelvuldig gebruikt voor politieke doeleinden en goede doelen.

reciprociteitsnorm

Mensen zijn eerder geneigd om iets voor een ander te doen als deze ander eerder iets voor hen gedaan heeft. Deze neiging is universeel.

gehoorzaamheid

Het ingaan op verzoeken van een persoon die we als autoriteit of leider zien en we het verzoek zien als een order.

tit-for-tat

Dat wil zeggen dat je de eerste keer moet samenwerken en daarna elke keer doet wat je tegenstander de vorige beurt deed. Tit-for-tat is een aardige, transparante, niet uitbuitbare en vergevingsgezinde strategie.

altruïstische straf

Wanneer iemand een deel van zijn eigen opbrengsten opoffert om de ander, die niet genoeg bijdroeg aan de gemeenschappelijke pot, te straffen.

groepspolarisatie

Dat wil zeggen dat discussie er meestal toe leidt dat de meerderheid van de groep een meer extreem oogpunt ontwikkelt dan voor de discussie.

one-upmanship-hypothese

Die stelt dat de groepsleden met elkaar strijden om de sterkste aanhanger te worden van hun standpunt. Hierdoor nemen ze extremere meningen aan.

groepsdifferentiatie hypothese

Stelt dat mensen de door hun groep gedeelde meningen overdrijven om zich zo meer te onderscheiden van andere groepen.

 

Begrippen bij de persoonlijkheid

personality

persoonlijkheid

De algemene interactiestijl van een persoon met de wereld.

trait

trek

Een relatief stabiele neiging van een persoon om zich op een bepaalde manier te gedragen.

state

stemming

Een emotionele of motivationele staat die net als een trek gedefinieerd kan worden als een innerlijke entiteit waarover we conclusies kunnen trekken aan de hand van observeerbare gedragingen.

factoranalyse

Een methode voor het analyseren van correlaties om wiskundige factoren te kunnen identificeren.

big five theorie

vijf factoren-model van persoonlijkheid.

De vijf factoren zijn extraversie-introversie, vriendelijkheid (agreeablenees-antagonism), nauwkeurigheid (conscientiousness-undirectedness), openheid voor ervaringen (openness to experience- non-openness) en emotionele stabiliteit (neuroticism-stability).

proximate verklaringen

Richten zich op manieren waarop verschillende genen en ervaringen ons verschillend maken.

ultimate verklaringen

Richten zich op de functies en de waarde voor de overleving van deze verschillen.

sibling contrast

De nadruk die binnen de familie wordt gelegd op de verschillen tussen broertjes en zusjes.

split-ouder identificatie

Verschillende kinderen in het gezin identificeren zich meer met één van beide ouders.

objectrelaties

De interacties tussen een kind en de objecten (mensen) waaraan het kind gehecht is.

displacement

verplaatsing

Wanneer een onbewuste wens of drang die niet door de bewuste mind geaccepteerd zal worden in een andere, meer acceptabele richting wordt geduwd.

sublimation

sublimatie

Een vorm van verplaatsing waarbij de energie

(de drang) gericht wordt op activiteiten die door de maatschappij sterk gewaardeerd worden.

 

projection

projectie

 

Iemand ervaart bewust een onbewuste drang of wens, maar niet als van zichzelf, maar als van een ander.

repression

onderdrukking

Een mechanisme dat angstopwekkende gedachten buiten de bewuste mind houdt.

rationalization

rationalisatie

Het gebruik van bewuste redenering om angstopwekkende gedachten of gevoelens weg te redeneren.

reaction formation

reactie formatie

Het omzetten van een beangstigende wens in een veiliger tegenovergestelde wens.

self-actualization

zelfactualisatie

Het proces van het worden van iemands volledige zelf en het realiseren van je eigen dromen en vermogens.

locus of control

locus van controle

De overtuiging dat beloning wel of niet door de eigen inspanningen wordt  gecontroleerd.

self-efficacy

Het geloof dat mensen hebben in hun eigen capaciteiten voor het volbrengen van specifieke taken.

allocentrisme

De manier van denken en gedragen van collectivistische culturen. Het is gericht op persoonlijke relaties en het promoten van de interesses van de groep waartoe het individu behoort.

ideocentrisme

De manier van denken en doen in individualistische culturen. Het is gericht op de eigen interesses en vermogens.

 

Begrippen bij de psychische stoornissen

syndroom

Een groep van onderling gerelateerde symptomen die bij een bepaald individu voorkomen

symptoom

Een kenmerk van iemands acties, gedachten of gevoelens dat een aanwijzing kan zijn voor een psychische stoornis.

diagnostiek

Het proces van het opplakken van een label.

predisposing causes

aanlegoorzaken

Oorzaken die aanwezig zijn voor de stoornis zich begint te uiten.

precipitating causes

aanzetoorzaken

Onmiddellijke gebeurtenissen in iemands leven die ervoor zorgen dat de stoornis zich begint te uiten.

perpetuating causes

behoudende oorzaken

Consequenties van de stoornis die de stoornis in stand houden als die eenmaal begonnen is.

phobias

fobieën

Over het algemeen overdreven angsten voor dingen waar de meeste mensen wel een beetje bang van zijn.

hypervigilance.

Mensen met een gegeneraliseerde angststoornis zijn erg gevoelig voor bedreigende stimuli.

obsession

obsessie

Een verstorende gedachte waarvan de persoon weet dat die irrationeel is, maar die steeds weer het bewuste van de persoon binnendringt.

compulsion

compulsie

Een herhaaldelijke handeling die meestal uitgevoerd wordt in reactie op een obsessie.

depression

depressie

Langdurige somberheid, een gevoel van waardeloosheid, de afwezigheid van plezier en zichzelf de schuld geven van dingen.

major depression

Een depressie waarbij ernstige symptomen aanwezig zijn die langer dan twee weken aanhouden

dysthymia

Een depressie waarbij de symptomen minder ernstig worden en waarbij de symptomen minimaal twee jaar aanhouden.

bipolaire I stoornis

De persoon heeft minimaal één manische episode gehad en minimaal één depressieve episode.

bipolaire II stoornis

De piek van de manie-episode is minder sterk, dit noemen we ook wel een hypomane episode.

somatoform disorders

somatoforme stoornissen

Stoornissen waarbij mensen een lichamelijke kwaal ervaren terwijl er geen fysieke ziekte is die deze kwaal kan veroorzaken.

conversion disorder

conversiestoornis

De meest dramatische vorm van een somatoforme stoornis. Bij een conversiestoornis verliest iemand tijdelijk enkele lichaamsfuncties, zonder dat hiervoor een fysieke reden is.

somatisatiestoornis

Een lange geschiedenis van dramatische klachten van verschillende medische condities. Deze klachten zijn vaak vaag en niet te controleren.

hallucinaties

Valse sensorische percepties.

waanideeën

Valse overtuigingen waarin iemand blijft geloven zelfs als ze geconfronteerd worden met bergen tegenovergesteld bewijs.

 

Begrippen bij de behandeling

outreach programma's

Er wordt geprobeerd mensen met ernstige psychische problemen te helpen in de samenleving, waar ze ook zijn.

vrije associatie

Dit werkt als volgt: de patiënt moet zich ontspannen, proberen niet logisch of correct te antwoorden en vervolgens het eerste zeggen dat in hem opkomt in reactie op een woord of een beeld dat door de therapeut gegeven wordt.

exposure behandeling

De cliënt wordt net zolang blootgesteld aan de gevreesde stimulus of situatie tot de angst afneemt.

Bron

  • Deze samenvatting is gebaseerd op de 7e druk.

Image

Access: 
Public

Image

This content refers to .....
Psychology and behavorial sciences - Theme

Image

 

 

Contributions: posts

Help other WorldSupporters with additions, improvements and tips

Add new contribution

CAPTCHA
This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.
Image CAPTCHA
Enter the characters shown in the image.

Image

Spotlight: topics

Check the related and most recent topics and summaries:
Institutions, jobs and organizations:
WorldSupporter and development goals:

Image

Check how to use summaries on WorldSupporter.org

Online access to all summaries, study notes en practice exams

How and why use WorldSupporter.org for your summaries and study assistance?

  • For free use of many of the summaries and study aids provided or collected by your fellow students.
  • For free use of many of the lecture and study group notes, exam questions and practice questions.
  • For use of all exclusive summaries and study assistance for those who are member with JoHo WorldSupporter with online access
  • For compiling your own materials and contributions with relevant study help
  • For sharing and finding relevant and interesting summaries, documents, notes, blogs, tips, videos, discussions, activities, recipes, side jobs and more.

Using and finding summaries, notes and practice exams on JoHo WorldSupporter

There are several ways to navigate the large amount of summaries, study notes en practice exams on JoHo WorldSupporter.

  1. Use the summaries home pages for your study or field of study
  2. Use the check and search pages for summaries and study aids by field of study, subject or faculty
  3. Use and follow your (study) organization
    • by using your own student organization as a starting point, and continuing to follow it, easily discover which study materials are relevant to you
    • this option is only available through partner organizations
  4. Check or follow authors or other WorldSupporters
  5. Use the menu above each page to go to the main theme pages for summaries
    • Theme pages can be found for international studies as well as Dutch studies

Do you want to share your summaries with JoHo WorldSupporter and its visitors?

Quicklinks to fields of study for summaries and study assistance

Main summaries home pages:

Main study fields:

Main study fields NL:

Follow the author: Psychology Supporter
Work for WorldSupporter

Image

JoHo can really use your help!  Check out the various student jobs here that match your studies, improve your competencies, strengthen your CV and contribute to a more tolerant world

Working for JoHo as a student in Leyden

Parttime werken voor JoHo

Statistics
3664 1