College: Nalatenschap, schending en deling

Sheetnotes 2018/2019

• Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege? Maak (desgwenst) verwijzingen naar de literatuur.

Dit hoorcollege gaat over het Erfrecht.

• Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur? Vat deze kort samen.

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

• Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

​​​​​​​Er zijn geen recente ontwikkelingen in het vakgebied. 

• Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

​​​​​​​Men kan in twee opzichten een onverdeeld aandeel hebben in de boedel. Dit heeft te maken met de gehele boedel; dit is een abstract aandeel die afhangt van de verdeling die nog moet plaatsvinden. Ook kunnen er afzonderlijke bestanddelen van de boedel zijn. Je moet toestemming vragen om te mogen beschikking over jouw aandeel in de afzonderlijke bestanddelen. 

• Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen? Neem deze op en vermeld ook het antwoord

- Wat houdt een legaat in?

Dit zijn één of meer bepaalde rechten die aan bepaalde personen per testament toekomen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in een legaat waarin iets wordt gegeven en een legaat waarin een ander wordt gedwongen iets te doen.

Collegeaantekeningen 2016/2017

Absolute rechten

In elke nalatenschap zit een onverdeelde boedel. De boedel is het geheel van absolute rechten naar Romeins recht. Hier golden andere regels voor. De absolute rechten op zaken in de nalatenschap gaan gemeenschappelijk over op erfgenamen, die worden gezamenlijk mede eigenaar in alles wat in boedel zit. De boedel is anders dan het vermogen, de boedel betreft het geheel aan absolute rechten dat onverdeeld blijft. Simpel gezegd, de eigendommen (huis, antiek, juwelen). Naar huidig recht zitten de vorderingen ook in de boedel, maar naar Romeins enkel absolute rechten.

Situatie voor deling van de nalatenschap

Wat zit er in de helft van een boedel? Dan ben je mede eigenaar van de boedel als geheel, zo te heten een onverdeeld aandeel in de boedel als geheel. Wat kun je ermee? Je hebt dan recht op de helft van de boedel, afzonderlijk zijn de erfgenamen beschikkingsonbevoegd. Je kunt niet beschikken over het huis, want je hebt maar recht op de helft van dat huis, alleen gezamenlijk kun je bijv. een hypotheek op huis vestigen.

Rechten op afzonderlijke bestanddelen? Kun je daarover beschikken? Je hebt ook een aandeel in afzonderlijke bestanddelen, recht op de helft van het huis, de auto, de klok etc. Hier geldt hetzelfde voor als voor een aandeel in het geheel. Je hebt toestemming nodig van je mede eigenaar in ons huidige recht. In het Romeins recht gold dit niet, daar kon je vrij over beschikken, zelfs als het maar voor de helft was. Daar kon je beschikken over de afzonderlijke bestanddelen.

Scheiding en deling

Er zijn twee opties. Als eerste kun je een boedelscheidingsovereenkomst sluiten, je gaat om tafel zitten en bepaalt: jij krijgt het huis en ik de auto etc. Het enige probleem is soms dat er ondeelbare schulden en vorderingen inzitten, dat moet men compenseren. Indien men er zo niet uit kwam, dan kon men als tweede optie naar de rechter met een actie van scheiding en deling.

De actio familiae eriscundae / scheiding en deling

Deze actie vond plaats bij een bijzondere rechtbank. Wat gebeurde er als je een actie scheiding en deling instelde? Je krijgt een vonnis waarin de rechter de boedel gaat scheiden en delen, kortom je bent volledig afhankelijk van het oordeel van de rechter.

Het vonnis wordt de adiudicatio genoemd, de gerechtelijke toedeling. De rechter wijst de afzonderlijke delen van de boedel toe aan de erfgenamen, hij bepaalt wie wat krijgt en door het vonnis van de rechter krijgt de erfgenaam een deel. De adiudicatio is dus een aparte wijze van eigendomsverkrijging. Een zogenoemde derivatieve wijze, een afgeleide wijze. Een eigendomsverkrijging die er één is waarbij de vorige eigenaar medewerking verleende aan eigendomsverkrijging. De meest bekende van afgeleide is overdracht. Enkel bij de derivatieve wijze, werkt de nemo plus regel. Bij originaire verkrijging geldt die niet, omdat dan een nieuw eigendom wordt gevestigd.

De medewerking zit in de procesovereenkomst bij de Praetor door alle erfgenamen zelf voordat zij bij de rechter komen.

Ons huidig recht verschilt

Naar huidig recht levert het vonnis dat de rechter wijst voor scheiding en deling voor erfgenamen een verplichting op om de zaak te leveren aan de erfgenaam aan wie de zaak is toebedeeld. De eigenaren (erfgenamen) zijn verplicht om overdracht te verrichten. Voor elke zaak geldt een afzonderlijke overdracht. Pas na uitvoering van het vonnis blijkt uit de registers wie eigenaar is na de erfenis. Het vonnis schept een persoonlijk recht om levering te vragen aan de erfgenamen tezamen. Het vonnis is de titel tot levering. Achteraf wordt gedaan alsof er nooit een levering heeft plaatsgevonden alsof men enig erfgenaam was van die zaak, zodat men niet twee keer belasting hoeft te betalen.

Verkrijging van afzonderlijke zaken, de zogeheten legaten en fideïcommissen

Verkrijging van één of meer bepaalde rechten uit het vermogen van de erflater. Legaat is de verkrijging van één of meer bepaalde rechten aan een bepaald persoon. Dit kan alleen bestaan bij een testament, de wet kent geen legaat. Dit is logisch, de erflater wil dat een bepaalde zaak bij een bepaald persoon terecht komt. Alleen een geldig testament kan een geldig legaat vormen. De erfgenamen moeten zorgen dat het legaat goed terecht komt.

Het Romeins recht kende verschillende soorten legaten. De belangrijkste twee zijn het legaat per damnationem en het legaat per vindicationem. De rechtsgevolgen zijn verschillend en worden bepaald door de bewoordingen van de erflater.

Legaat per vindicationem

De erflater gebruikte de woorden 'do lega = ik geef en vermaak'. Geven in de zin van eigendom overdragen. Kortom, ik erflater geef de eigendom rechtstreeks aan de legataris. Het is de bedoeling van de erflater dat zodra hij overlijdt, de eigendom rechtstreeks overgaat op de legataris zonder dat die eigendom eerst bij de erfgenamen komt. Anders gezegd, het is een bijzondere wijze van eigendomsverkrijging. Deze aparte wijze is typisch Romeins en kennen wij niet meer in ons huidige stelsel. De legataris wordt dus eigenaar door het legaat, hiervoor gelden slechts twee eisen: een geldig legaat en een beschikkingsbevoegdheid. Bij een faillissement heb je een separatist positie, aangezien je een absoluut recht hebt, de eigendom.

Legaat per damnationem

Dit werd ook wel het leveringslegaat genoemd. 'Damnas esto - de erfgenaam zij gehouden om'. Het legaat moet nog door de erfgenaam worden uitgevoerd. Het gaat om een verplichting die de erfgenaam wordt opgelegd. De erfgenaam moet het legaat nog leveren. De eigendom gaat eerst over op de erfgenaam, die moet het legaat nog leveren bij de legataris en dan pas gaat de eigendom over op de legataris.

Kortom, het gaat hier niet om eigendomsverkrijging maar een titel tot eigendomsoverdracht. Het legaat schept slechts een persoonlijk recht om levering te vorderen. De legataris kan de levering vorderen in rechten door middel van een persoonlijke actie, de actio ex testamento. Aangezien de legataris zijn rechten ontleende aan het testament. Bij een faillissement heb je dus slechts een persoonlijk recht, en ben je slechts één van de schuldeisers.

* Het laatste testament is de enige die rechtskracht krijgt. Het is de uiterste wil, de laatste wil.

Casus

A erflater, B erfgenaam, C damnationem legataris -------> B levert door middel van traditio, schilderij aan C

Jonger testament blijkt echter: A erflater, B erfgenaam, D legataris.

Hoe is nu de rechtstoestand?

Het jongere testament is het enige testament dat rechtskracht krijgt. Aan C is geleverd krachtens een nietig legaat. Er is geleverd op grond van een titel, door een beschikkingsbevoegde. Bij het legaat damnationem via traditio ging het niet om de geldigheid van het legaat wil het geldig overgaan. Dan ging het in beginsel om de titel voldoening. In de veronderstelling dat het moest. B dacht op het moment dat hij aan C leverde dat hij het testament goed uitvoerde, want hij kende het andere testament niet. B was ter goeder trouw. Kortom, de eigendom is toch terecht overgegaan op de legataris ook al was het een ongeldig legaat.

D heeft een persoonlijke actie tegenover B voor levering van legaat. Maar B kan het schilderij niet leveren, dus hij zal de geldsom van het schilderij moeten geven. Tussen D en C is er geen rechtsbetrekking.

Kan B, C aanspreken?

Ja, want B heeft een ongeldig legaat uitgevoerd, een niet geldige verplichting uitgevoerd oftewel een onverschuldigde betaling. B kan een actie uit onverschuldigde betaling tegen C vorderen, dit is een persoonlijke actie tegenover C. B wordt pas weer eigenaar als C de eigendom terug overdraagt. B kan dan uiteindelijk het legaat weer overdragen aan D. Dan klopt alles weer volgens het jongste testament.

De actie uit onverschuldigde betaling was alleen mogelijk als iemand leverde door dwaling, naar vergissing. B moest zich dus wel vergissen, anders gold deze actie niet. B kon hier de actie uitvoeren, want hij kende het jongere testament niet.

Eigendomsoverdracht, kern:

• Traditio (bezitsverschaffing) , ius cessio of mancipatio

• Door beschikkingsbevoegde (nemo plus)

• De titel