Constitutioneel recht - UU - Oefententamen 2014/2015

Vragen

Vraag 1

De staatssecretaris van infrastructuur en milieu heeft het Nederlands spoorwegbeheer in haar portefeuille. Na een massale uitval van treinen rond Den Haag centraal wil de Tweede Kamer niet alleen de staatssecretaris van infrastructuur en milieu, maar ook de minister van infrastructuur en milieu ondervragen. Zijn zij beiden verantwoording schuldig aan de Tweede Kamer?

Vraag 2a

Het gedachtegoed van de verschillende verlichtingsdenkers kan nog worden teruggevonden in de teksten van verschillende grondwetten.

Artikel 8 van de NL grondwet luidt: "Het recht tot vereniging wordt erkend. Bij de wet kan dit recht worden beperkt in het belang van de openbare orde."

Tot het gedachegoed van welke in dit vak behandelde verlichtingsdenker kan dit artikel worden herleid?  

Vraag 2b

De eerste volzin van artikel 20, tweede lid van het Duitse Grundgesetz (Grondwet) luidt: "Alle Staatsgewalt geht vom Volke aus." Alle staatsmacht gaat van het volk uit. Tot het gedachegoed van welke in dit vak behandelde verlichtingsdenker kan dit artikel worden herleid?  

Vraag 3a

Gedurende de 19e eeuw is het NL parlementaire stelsel tot ontwikkeling gekomen. Hierin heeft de kwestie Luxemburg in 1868 een beslissende rol gespeeld. Het ging in deze kwestie om het door de koning garanderen van de neutraliteit van Luxemburg, hetgeen leidde tot een scherp debat tussen de ministers en de Tweede Kamer.

Welke regel van het NL staatsrecht is een rechtstreeks gevolg van deze kwestie? Geef aan wat de inhoud van de regel is.

Vraag 3b

Leg aan de hand van de gebeurtenissen die volgden op deze kwestie uit waarom deze regel hieruit ontstond.

Vraag 4a

Wat is de ratio achter het vereiste van een tweederden meerderheid in het vierde lid van artikel 137 Grondwet?

Vraag 4b

De Eerste Kamer heeft een andere rol dan de Tweede Kamer. Wat is in dat licht de ratio van artikel 85 Grondwet?

Vraag 5

Bestrijd, met gebruikmaking van het Fluorideringsarrest, de volgende stelling: "Al het overheidshandelen dient een grondslag te hebben in een wet in formele zin."

Antwoordindicatie

Vraag 1

Zowel de staatssecretaris met het spoorwegbeheer in de portefeuille als de minister zijn verantwoordelijk, zie ook artikel 46 lid 2 jo. 42 lid 2 Grondwet. Zij zijn de Tweede Kamer dus verantwoording verschuldigd.

Ook goed is: Op grond van artikel 68 Grondwet dienen zij allebei de Tweede Kamer op verzoek inlichtingen te geven. Zij zijn de Tweede Kamer dus verantwoording verschuldigd.

Vraag 2a

John Locke. In zijn gedachtegoed is individuele vrijheid het uitgangspunt. Daarom mag de staat alleen ingrijpen als het strikt noodzakelijk is (beroep op een kwestie van algemeen belang en om vrijheden van anderen te beschermen). De beperking mag slechts geschieden op neutrale gronden.

In artikel 8 van de grondwet is de individuele vrijheid ook het uitgangspunt (vrijheid van vereniging). Lid 2 geeft aan in welk uitzonderingsgeval men kan ingrijpen en noemt hierbij een neutrale grond, wat kan worden gezien als een algemeen belang.

Vraag 2b

Jean-Jacques Rousseau. Volgens Rousseau is zelfbestuur het ultieme middel om vrijheid te waarborgen. Dit betekent dat het volk het hoogste gezag behoort te hebben. Het volk is dus soeverein en alle staatsmacht dient voort te vloeien uit de volkswil / algemene wil / volunte generale, zoals het artikel zelf ook stelt.

Vraag 3a

De vertrouwensregel, die voorschrijft dat ministers hun ontslag indienen bij de koning indien zij niet langer het vertrouwen hebben van (een meerderheid van) de Staten-Generaal - in ieder gevallen de Tweede Kamer.

Ook goed: De regel dat de Tweede Kamer niet tweemaal kan worden ontbonden vanwege dezelfde kwestie.

Vraag 3b

De aanleiding (het door de koning garanderen van de neutraliteit van luxemburg) is niet zo belangrijk. Belangrijk is dat de ministers weigerden verantwoording af te leggen over dit handelen van de koning. Hierop verwierp de Tweede Kamer de begroting van de minister van buitenlandse zaken. In reactie hierop ontbond de regering de Tweede Kamer. De Tweede Kamer kwam na de verkiezingen terug in een vergelijkbare samenstelling en verwierp opnieuw de begroting. Hierop boden de ministers hun ontslag aan. Zouden zij dit niet gedaan hebben (en dus impliciet aanvaard hebben dat zij zich uiteindelijk hadden neer te leggen bij het oordeel van de kamer) dan zou een dergelijke herhaling van zetten zich in beginsel eindeloos kunnen voortzetten, hetgeen ontwrichtend zou werken voor het functioneren van de staatsmachten. Dus: ontbinden mag niet tweemaal voor hetzelfde feit.

Vraag 4a

De Grondwet is zo belangrijk en de wijziging ervan mogelijk zo ingrijpend dat er (in tweede lezing) een gekwalificeerde meerderheid (2/3) is vereist om de Grondwet te wijzigen. Zo'n verzwaarde procedure waarborgt dus dat er een groot democratisch draagvlak bestaat voor belangrijke wijzigingen van het constitutionele bestel. Het beschermt tegelijkertijd de rechtsstaat, in de zin dat de eisen van de rechtsstaat zoals grondrechten niet zomaar kunnen worden afgeschaft.

Vraag 4b

De Eerste Kamer kan wetsvoorstellen alleen goedkeuren of verwerpen. Zij kan geen wijzigingen in het wetsvoorstel aanbrengen en beoordeelt voorliggende wetsvoorstellen zoals ze door de Tweede Kamer zijn goedgekeurd. Dit benadrukt de controlerende rol van de Eerste Kamer in het wetgevingsproces.

Vraag 5

Het staatsrechtelijke legaliteitsbeginsel zou inhouden dat alle overheidshandelingen, ook de feitelijke handelingen, terug te voeren moeten zijn op een wet in formele zin. Uit het Fluorideringsarrest blijkt dat indien het gaat om een maatregel van een dusdanig ingrijpende aard als het toevoegen van fluoride aan het drinkwater van de inwoners van de gemeente Amsterdam, dit een basis moet hebben in een wet in formele zin. A contrario kun je uit die overweging concluderen dat alleen feitelijke handelingen die van zo ingrijpende aard zijn een basis moeten hebben in een wet in formele zin, maar dat dit niet geldt voor overige feitelijke handelingen van overheidswege. Zie: het Fluorideringsarrest.