Hoorcollege 5: Voor- en vroegschoolse educatie

In dit hoorcollege zal er aan de hand van vier thema’s de voor-en vroegschoolse educatie toegelicht worden. Deze vier thema’s zijn als volgt:

1.     Het belang van de eerste paar levensjaren

2.     Vroege ongelijkheid en het ‘educatie gat’

3.     De rol van thuis bij leerontwikkeling

4.     De rol van voor- en vroegschoolse educatie (VVE)

Het belang van de eerste paar levensjaren

Uit onderzoek is gebleken dat de basis voor bijvoorbeeld taalontwikkeling zich rond het eerste levensjaar voordoet. Wanneer er geen extra stimulatie aan deze basis gegeven wordt, zal het steeds moeilijker worden om de normale ontwikkeling bij te kunnen houden. Om die reden vinden interventies idealerwijs tussen de 0-4 jaar plaats. Zo ook volgens de curve van Heckman. Hij heeft ontdekt dat interventies zichzelf in principe terugbetalen, aangezien effectieve interventies zorgen voor baanmogelijkheden, wat resulteert in het betalen van belasting. Deze teruggave is het hoogst wanneer de interventie tussen de 0-3 jaar plaatsvindt.

Vroege ongelijkheid en het ‘educatie gat’

Het is gebleken dat kinderen met een andere culturele achtergrond dan gebruikelijk, lagere vaardigheden vertonen in verschillende domeinen. Dit is ook gerelateerd aan de sociaal economische status (SES). Zo hebben zij in de lange termijn met meerdere nadelen te maken: schooluitval, lage educatie mogelijkheden en verhoogde criminaliteit. Deze achterstand wordt met de leeftijd steeds groter, vergeleken met kinderen die bij de meerderheid horen binnen de samenleving. Kinderen die een nadelige start hebben, komen ook moeilijk bij de meerderheid wat betreft ontwikkeling. Dit beïnvloedt hun verdere educatieve carrières, baanmogelijkheden en zo ook hun inkomen.

De rol van thuis bij leerontwikkeling

Kinderen die thuis een andere taal spreken dan op school, lopen achter op hun peers die thuis wel dezelfde taal spreken. Dit is vooral het geval bij Turks-Nederlandse gezinnen, aangezien zij vaker hun eigen taal in huis spreken dan bijvoorbeeld Marokkaans-Nederlandse gezinnen. De ontwikkeling wat betreft taal wordt vooral bepaald door de input die thuis aanwezig is. Er is echter een groot verschil in zowel kwaliteit en kwantiteit tussen volledig Nederlandse gezinnen en bijvoorbeeld Turks-Nederlandse of Marokkaans-Nederlandse gezinnen. Wat betreft kwantiteit is er in deze gezinnen minder uitdrukking in taal, vinden er minder gesprekken plaats en wordt er bijvoorbeeld minder voorgelezen uit boeken. Wat betreft de kwaliteit is er sprake van een minder gecontextualiseerde manier van spreken. Hiermee wordt bedoeld dat er minder gesproken wordt over dingen die op dat moment niet in die bepaalde omgeving plaatsvinden. In dat soort gezinnen kan er bijvoorbeeld ’s avonds tijdens t eten minder vaak gereflecteerd worden naar wat een kind vanochtend in de les heeft gedaan. Over de rol van thuis is er in de jaren ’90 een onderzoek geweest over het aantal woorden dat gericht is op kinderen tijdens de eerste vier levensjaren. Ouders in de bijstand scoorden hierop het laagst en ouders binnen de hoge klasse scoorden hierin het beste. Dit verschil wordt steeds groter wanneer de kinderen ouder worden. Het verschil is zowel gebaseerd op kwaliteit als op kwantiteit. Wat betreft kwaliteit spreken ouders in de hogere klasse relatief gezien meer aanmoedigende worden in tegenstelling tot ouders in de bijstand. Naast al deze nadelen is er echter ook gebleken dat het spreken van meer talen voordelig is voor de cognitieve ontwikkeling, zoals executieve functies. Zo bestaan er ‘transfer effects’. Dit houdt in dat wanneer je eerste taal voldoende genoeg is ontwikkeld, dit positieve effecten kan hebben voor het leren van een tweede taal.

De rol van voor- en vroegschoolse educatie (VVE)

Deelname aan de VVE kan het besproken ‘educatie gat’ deels sluiten. Echter blijven verschillende problemen desondanks aanwezig. De mate van effect hangt af van de kwaliteit die aangeboden wordt. Daarnaast hangt het af van de toegankelijkheid die mogelijk is. Zo hebben gezinnen met een laag economische status minder makkelijk toegang tot interventies, terwijl dit in veel gevallen juist een risicogroep kan zijn. In Nederland is 80% van de kinderen betrokken bij iets van een voor- en vroegschoolse educatie. Dit is een van de hogere percentages in Europa, maar hier moet een sterke kanttekening bij gemaakt worden. In Nederland is opvang namelijk maar voor bepaalde dagdelen voor een aantal dagen in de week. In andere landen worden kinderen elke dag opgevangen voor elke dag in de week, vanwege de ‘9 tot 5 dagen’ die ouders op hun werk hebben. De voordelen van een gericht beleid is dat de effecten van VVE het grootst zijn bij kinderen met een achtergestelde achtergrond. Een nadeel is dat een hogere concentratie van risicokinderen in een groep, achterstanden kan brengen voor de groep in het algemeen en zo de algemene effectiviteit van het programma verlagen.