Taalonderwijs in Europa - Michel & Kuiken - Artikel

Inleiding

In de laatste decennia zijn er drie veranderingen te zien in de voor- en vroegschoolse educatie (vve). Ten eerste zijn er veel meer kinderen die gebruik maken van de vve, onder meer omdat vrouwen vaker en eerder weer gaan werken. Ten tweede hebben socio-economische en politieke ontwikkelingen er voor gezorgd dat Europa veel diverser is geworden. Een groter percentage van de kinderen zijn migrantenkinderen. Ten derde is er een verschuiving waar te nemen van een nadruk op spelen en zorg naar het voorbereiden op het onderwijs.

Een betere kwaliteit van de vve

Deze veranderingen hebben er voor gezorgd dat mensen meer eisen stellen aan het vve en een betere kwaliteit willen. Een voorbeeld van kwalitatief betere vve is taalondersteuning voor hen die dat nodig hebben. Het kan voor onderwijzers echter lastig zijn om deze taalondersteuning in de praktijk toe te passen doordat er zo veel diversiteit bestaat. Er bestaat diversiteit met betrekking tot beleid en regelingen voor taalondersteuning en er bestaat diversiteit in de verwachtingen en trainingen van professionals die deze taalondersteuning moeten geven.

Migrantenkinderen in de vve

Het is echter niet helemaal duidelijk hoeveel kinderen taalondersteuning nodig hebben. Wel weet men hoeveel migrantenkinderen er in vve zitten, maar dit wil niet zeggen dat zij allemaal taalondersteuning nodig hebben. Voor veel migrantenkinderen wordt thuis echter een andere taal gesproken dan op school. Ze hebben vaker een lager taalniveau wanneer zij het basisonderwijs in gaan. Een slechte start heeft een grote invloed op het verdere leertraject en professionele carrière. Nieuwe dingen worden immers via taal uitgelegd. Teven is het gebruik van een andere taal thuis volgens wetenschappelijk onderzoek geassocieerd aan het hebben van een lage sociaaleconomische status. Een lage sociaaleconomische status heeft een negatieve invloed op de academische prestaties.

Meertalig Europa

Europa kent tegenwoordig een zeer meertalige populatie. Daar zijn verschillende oorzaken voor, zoals historische ontwikkelingen, migratiestromen, politieke ontwikkelingen, globale ongelijkheid en volhoudende armoede, globalisatie en toenemende mobiliteitsmogelijkheden. De effecten hiervan zie je ook terug in het onderwijs, daar er steeds meer kinderen zijn die andere talen spreken en andere culturen hebben. Pas in de laatste jaren krijgt dit aandacht van beleidsmakers.

Europees onderwijsbeleid

De Europese Unie stelt dat ze beleid promoot dat taaldiversiteit versterkt. De EU wil dat iedereen ten minste twee talen spreekt en richt zich op het ontwikkelen van effectieve communicatievaardigheden. Het beleid is echter vooral gericht op Europese talen en besteed vrijwel geen aandacht aan de talen die de immigranten vaak spreken. Van de immigranten wordt verwacht dat zij hun eigen taal thuis laten en de taal van het nieuwe land leren. In de praktijk werkt dit echter niet goed en het zorgt er voor dat immigranten niet goed integreren. Nu wordt door de EU erkend dat deze mensen en kinderen extra steun nodig hebben. Sommige landen hebben er echter moeite mee om dit in de praktijk te brengen, bijvoorbeeld door een complexe sociopolitieke context of overheden die vooral gericht zijn op de eigen taal.

Behoeftes van kinderen in het taalonderwijs

Met gelijke aandacht en training is het voor kinderen geen probleem om met twee talen op te groeien. Helaas wordt in de realiteit vaak meer aandacht gegeven aan een bepaalde taal, bijvoorbeeld doordat de ouder die het meeste voor het kind zorgt een andere taal spreekt, of wanneer de taal thuis niet gelijk is aan de taal die op school wordt gesproken. Met name kinderen die uit families met lage sociaaleconomische statussen komen waar thuis een andere taal wordt gesproken, hebben er zeer veel moeite mee om genoeg van de taal te leren die op school wordt gesproken om goede academische prestaties te behalen. Wanneer zij voor het eerst naar school gaan is het te laat om de nieuwe taal te leren, en zo beginnen zij met hun achterstand. Meestal halen zij de achterstand tijdens hun schoolperiode niet in. Overheden moeten proberen om te compenseren voor deze achterstanden.

Voor- en vroegschoolse educatie

Een manier waarop overheden proberen om voor de achterstanden te compenseren is aan de hand van voor- en vroegschoolse educatie. Uit onderzoek blijkt dat vve niet altijd effectief is. Het lijkt erop dat kinderen met een taalachterstand al vroeg veel meer nodig hebben dan alleen oppervlakkige ‘confrontaties’ met de nieuwe taal. Zij moeten actief spelen en werken met de nieuwe taal en aan de hand van materiaal die past bij hun huidige taalontwikkeling. Daarbij hebben de onderwijzers daar soms moeite mee en zijn zij niet geschoold om taalachterstanden te herkennen en op adequate wijze aan te pakken.

Onderwijzers in de vve

Te hoge eisen?

Van instellingen in de voor- en vroegschoolse educatie wordt verwacht dat zij de ontwikkeling van kinderen in verschillende domeinen effectief ondersteunen. Ze moeten steun geven in zowel de taalontwikkeling als motorische vaardigheden, wetenschap, muzieklessen, en sociaal-emotionele en gedragsvaardigheden. Daarbij wordt van de onderwijzers verwacht dat zij taalproblemen bij kinderen herkennen en die op de juiste manier kunnen aanpakken. Het is niet duidelijk of de onderwijzers aan deze verwachtingen kunnen voldoen, ondanks investeringen van de EU in het creëren van rijke leeromgevingen en taalprogramma’s.

Behoeftes van de onderwijzers

Het opleidingsniveau van de onderwijzers in de vve verschilt binnen de Europese landen enorm. In sommige landen zijn universitaire diploma’s vereist, en in andere landen kan men al met het laagste lerarendiploma in de vve werken. Er bestaat dus ook binnen de groep van onderwijzers veel diversiteit en dat ervaren zij zelf ook. Sommige onderwijzers geven aan dat zij het gevoel hebben dat zij goed kunnen omgaan met kinderen met leerproblemen en dat zij weten hoe zij les moeten geven aan deze kinderen, terwijl andere onderwijzers het gevoel hebben dat ze te weinig kennis hebben en dat ze overweldigd worden door de problemen en hun taken.

Conclusie

Er zijn verschillende manieren waarop onderzoek kan worden gedaan naar onderwijzers in de vve en hun rol in de taalontwikkeling van de kinderen die zij lesgeven. Deze diversiteit wordt door vier aspecten veroorzaakt. Ten eerste bestaat er veel variatie tussen en binnen Europese landen met betrekking tot het beleid. Ten tweede wordt de vve sterk beïnvloedt door de lokale context (denk aan leraren die werken in een multiculturele, drukke stad). Ten derde is er veel variatie in de opleidingen en trainingen voor onderwijzers in de vve in Europa. Ten vierde worden er verschillende onderzoeksmethoden gebruikt die verschillende aspecten van diversiteit aanstippen.

Aanbevelingen

Er is een trend te zien waarin steeds meer kinderen de vve ingaan en steeds op jongere leeftijd, waardoor er meer aandacht wordt geschonken aan de kwaliteit van de vve. Het meertalige en interculturele karakter van de kinderen krijgt eindelijk aandacht. Er moet aandacht worden gericht op de vroege taalondersteuning, omdat taalachterstanden vanaf het begin van het basisonderwijs moeilijk nog zijn in te halen en grote gevolgen hebben voor het leertraject en de uiteindelijke plaats op de sociale ladder. Er moet geïnvesteerd worden, zowel met geld als met tijd, in het opleiden en trainen van de onderwijzers, zodat zij in staat zijn problemen bij de kinderen te detecteren en aan te pakken.