Ik las deze week een klein artikel over het afscheid van een directeur, Luitzen Wobma, van 'zijn' particulier initiatief Tools To Work. Een kleine stichting met een 'werkplaats voor de derde wereld', uitgegroeid tot internationaal kennisinstituut. Een ngo die mensen zowel in Afrika als Nederland helpt deel te nemen aan het arbeidsproces.

Iets in het artikel triggerde mij. Met name de uitspraak van Luitzen dat er een toenemende desinteresse van de (Nederlandse) samenleving is voor ontwikkelingshulp. "Mensen zijn tegenwoordig vooral bang voor immigranten". En: "Ontwikkelingssamenwerking is steeds meer verworden tot een product waaraan verdiend moet worden. Netto komt er meer terug uit de ontwikkelingslanden, dan dat er heen gaat".

Tools To Work

Tools To Work is een stichting die in ruim twintig jaar uitgroeide van zo'n 24 vrijwilligers die oud Nederlands gereedschap opnieuw bruikbaar maakte en beschikbaar stelde aan ontwikkkelingslanden tot een organisatie waar ruim 100 mensen werkzaam zijn. Vanuit de werkplaats in Teteringen (Breda) zamelt men gebruikte goederen in die worden gecontroleerd en weer als nieuw gemaakt voor een tweede leven in Afrika of in Nederland. Voor Afrika worden gereedschapskisten gemaakt voor vakgerichte opleidingen; voor Nederland reviseert men computers en fietsen voor mensen die op de armoedegrens leven.

Afrika

Door kansarme jongeren in Afrika de mogelijkheid te bieden een vak te leren, kunnen ze een toekomst opbouwen. Een beroep waarmee ze geld kunnen verdienen, zodat ze het beter krijgen en ook hun kinderen naar school kunnen laten gaan. Er wordt altijd vraaggericht gewerkt; Afrikaanse projectorganisaties dienen een aanvraag voor materiaal in en vervolgens wordt gekeken wat beschikbaar is of kan worden gemaakt. Daarbij wordt continu onderzocht of Tools To Work de lokale economie niet op een of andere manier in de weg zit.

Nederland

In Nederland geeft Tools To Work mensen de kans te participeren in onze maatschappij. Vrijwilligers -deelnemers aan sociaal activeringstrajecten, dagbesteders en nieuwkomers- doen al werkend in de werkplaats belangrijke kennis en ervaring op. Onder deskundige begeleiding worden mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt begeleid naar reïntegratie. Daarnaast biedt men kinderen uit minder bemiddelde Nederlandse gezinnen fietsen en computers, waardoor ook zij mee kunnen doen.

Draagvlak voor Ontwikkelingshulp

Zijn we als Nederlanders, zoals Luitzen stelt, eigenlijk vooral 'bang' geworden voor de immigrant? Is het draagvlak voor ontwikkelingshulp inderdaad afgenomen in de loop der jaren? Ten eerste is dat ontzettend moeilijk objectief te meten. Neem de vraag ‘Moet de Nederlandse overheid meer geld uitgeven aan a) gezondheidszorg, b) werkgelegenheid c) onderwijs of d) ontwikkelingssamenwerking?’ Het antwoord op die vraag levert een veel negatiever ‘draagvlakbeeld’ op dan de vraag ‘Hoe belangrijk is het om mensen in ontwikkelingslanden te helpen’. Dus: wat is "draagvlak" precies, en wat verstaan we onder "ontwikkelingshulp"? Is dat puur de hulp die we bieden in een aantal -met name Afrikaanse- landen zelf? Of is dat ook de hulp die bijvoorbeeld in Europa geboden wordt aan mensen die door onder andere oorlog, hongersnood of de wereldwijde milieuproblematiek op de vlucht slaan?

Volgens een onderzoek -ook al weer uit 2015/2016- vinden 9 op de 10 Nederlanders het belangrijk om mensen in ontwikkelingslanden te helpen. Dat is hoger dan het Europese gemiddelde. Meer dan de helft van de Nederlanders is op de hoogte van de Werelddoelen. Daarmee zijn wij veel OS-bewuster dan de rest van Europa. 79% van de jonge Nederlanders (15-24 jaar) is positief over de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking. Wel steeg in 2016, t.o.v. 2015, het aantal Nederlanders dat voor een verlaging van het budget voor ontwikkelingssamenwerking is, lichtjes. Terwijl dat sinds 2012 juist weer was afgenomen. Maar je kunt ook inzoomen op het feit dat nog steeds een minderheid van de Nederlanders is voor het verlagen van het overheidsbudget voor ontwikkelingshulp.

Er is geen eenduidig snel antwoord op de vraag hoe het nu zit met dat draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking. Toch lijkt het dat het nog wel meevalt allemaal, ondanks het geluid dat politici met een bepaald doel willen verspreiden.

Ontwikkelingshulp als Product

In Kenia waren mensen veel eerder actief met mobiele betalingen dan in Nederland. Die ontwikkeling versterkte de Keniase economie. Dat Afrikaanse landen op bepaalde terreinen veel sneller ontwikkelen dan hier in Europa, dat hebben veel Europeanen en Nederlanders vaak niet door. Toch kan het bijzonder lucratief zijn voor het Nederlandse bedrijfsleven in te haken op groeiende economieën in bijvoorbeeld Afrika. 

Het beleid van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking werd door Minister Kaag in 2018 gepresenteerd als een lucratief verdienmodel, zowel dus wat betreft buitenlandse handel als ontwikkelingssamenwerking. Nota's van het ministerie sturen sterk aan op het verdienen aan de SDG's (Sustainable Development Goals); de nadruk ligt op innovatie die het Nederlandse bedrijfsleven kansen biedt om nieuwe markten aan te boren in ontwikkelingslanden. Ontwikkelingshulp is dus vooral goed voor de BV Nederland.

Toch ligt ook dit genuanceerder. Ja, er valt direct geld te verdienen voor Nederlandse bedrijven die in o.a. Afrika actief zijn op het gebied van watermanagement, logistiek, kennis of de bouw. Maar naast die focus op het drijven van meer 'handel' is er vanuit het overheidsbeleid richting ontwikkelingslanden natuurlijk ook volop aandacht voor onder andere noodhulp, onderwijs, gendergelijkheid, werk en inkomen voor jongeren, armoede en klimaat. Thema's en sectoren waar het voor Nederland en het Nederlandse bedrijfsleven minder makkelijk (of onmogelijk) is om direct economisch te profiteren. En: natuurlijk betekent investeren in economieën in opkomende landen ook aandacht voor goed bestuur, het bevorderen van stabiliteit, een beter verdeelde mondiale groei, het tegengaan van migratie en terreur. Die stabiliteit draagt uiteindelijk óók bij aan groeikansen voor de Nederlandse economie.

Is Nederland bang voor de migrant?

Vluchtelingen die door oorlog of vervolging hun land moeten ontvlucht, moeten in Nederland onderdak krijgen. Dat vond 77 procent van de bevolking in 2018, aldus een onderzoek van het CBS. De percentages liggen iets hoger bij hoogopgeleiden en vrouwen. Ook mensen die wel eens contact hebben gehad met vluchtelingen zijn positiever. 

Toch bestaat er tegelijkertijd vrees voor negatieve effecten van de komst van meer vluchtelingen. Ruim een vijfde van de bevolking ziet migranten als bedreiging voor de veiligheid, ook al ervaart het merendeel zelf geen dreiging. Bovendien is ruim een kwart van de Nederlanders bang dat de migranten een bedreiging zijn voor de Nederlandse normen en waarden. Uit doorlopend onderzoek blijkt Nederland steeds veiliger te worden. De geregistreerde criminaliteit daalt al sinds 2002, zo blijkt uit cijfers van het CBS. Vooral het aantal vermogensdelicten zoals diefstal, inbraak en overvallen nam af, maar in mindere mate ook geweldsmisdrijven, verkeersmisdrijven en vernielingen. Hetzelfde onderzoek laat ook zien dat de angst dat migranten op grote schaal criminaliteit met zich meebrengen, onzin is.

De houding naar economische vluchtelingen is onder Nederlanders wel negatiever. De helft van de Nederlanders vindt niet dat migranten van buiten de Europese Unie hier welkom zijn om te komen werken. De tolerantie naar gelukszoekers van binnen de EU is met 44 procent ietsjes groter, maar nog steeds stukken lager dan voor oorlogsvluchtelingen. Vooral ouderen vinden dat de deur dicht moet blijven.  

Ian Goldin, Zuid-Afrikaan en dean van de Oxford Martin School (een onderzoeksinstituut voor toekomstvraagstukken) noemt migranten "buitengewone mensen". Buitengewone mensen, die samenlevingen vele malen meer opleveren dan dat ze kosten. Migratie is geen gevaarlijke tsunami die naties overspoelt, maar een positieve economische kracht, net zoals vrijhandel of fluctuerende wisselkoersen. Het wereldwijd opengooien van grenzen zou in een kwart eeuw bijna veertig biljoen dollar aan de wereldeconomie toevoegen. ‘Hoe overheden hun migratiebeleid inrichten zal bepalen of onze gezamenlijke toekomst wordt bepaald door een meer open en kosmopolitische mondiale samenleving, of door een samenleving die ongelijk, verdeeld en minder welvarend is’, aldus het trio.

Luitzen Wobma is positief als het gaat over de toekomst van Afrika. De jonge, groeiende bevolking en het reusachtige onontgonnen achterland zijn ideaal voor een economische boom. Voorwaarde volgens hem is wel dat er meer wordt geïnvesteerd in onderwijs. "Dan kunnen we ook bij Tools To Work de NGO-gedachte van 'helpen' langzaamaan ombuigen naar een businessmodel waarin door iedereen op een gezonde manier inkomsten wordt gegenereerd".

Deel je ervaringen

• Hoe kijk jij naar migranten die naar Europa en Nederland komen; welke voors en tegens zie jij? Alle meningen tellen, maar onderbouw ze graag met feiten.
• Heb jij ervaring met het draagvlak voor ontwikkelingshulp? Wat zie jij zelf als de betere weg naar ontwikkeling in Afrika: ontwikkelingshulp, investeren via het bedrijfsleven...of wellicht een combinatie daarvan?
• Welke praktische ervaring heb jij zelf met vluchtelingen in Nederland? Hoe zou jij behandeld willen worden als je zélf vluchteling zou zijn?
• Deel je mening en ervaringen via een reactie hieronder, of schrijf zelf een blog.

Meer lezen

• Nieuwsgierig naar ontwikkelingen rondom het draagvlak voor ontwikkelingshulp? Start eens bij bijvoorbeeld het NCDO rapport ‘Nederlanders & de wereld 2016’, of bij Burgerperspectieven 2016 van het SCP. Voor een meer recente blik kun je Oneworld (journalistiek platform voor een eerlijke en duurzame wereld) of Viceversa (journalistiek over mondiale samenleving) raadplegen.
• Meer lezen over Particuliere Initiatieven voor internationale samenwerking? Of heb je wellicht plannen om zelf een project op te starten? Oriënteer je op de vele duizenden ngo's, do's and don'ts via JoHo's Topic pagina Project & Initiatief in het buitenland.
• Bijdragen aan de ontwikkeling van Afrika, in samenwerking met mensen uit Afrika zelf? Gebruik JoHo's regiopagina Afrika om wegwijs te worden in de verschillende Afrikaanse landen en het pad te ontdekken naar mogelijkheden om als vrijwilliger bij te dragen aan ontwikkeling in projecten van honderden ngo's.
• Wil je meer lezen over Tools To Work of wellicht bijdragen aan deze stichting? Op hun website vind je veel verslagen en kun je vacatures checken.
• Meer lezen over de verrijking door de komst van migranten? Lees het boek van Ian Goldin: Exceptional People: How Migration Shaped Our World and Will Define Our Future.