4.1 Een samenvatting maken

Een samenvatting is een kortere versie van een lang stuk tekst, zoals een boek of een artikel. Als je moet leren voor een tentamen is een samenvatting maken een goede manier. Je gaat namelijk actief met de stof aan de slag. Hierdoor kan je het beter in je op nemen en daardoor beter onthouden.

De samenvatting is in je eigen woorden geschreven, maar nog wel begrijpelijk voor een ander. Dit voorkomt dat je later niet meer weet wat je met een afkorting of vergelijking bedoelt.

Als het boek goed en overzichtelijk is geschreven, is het maken van een samenvatting niet moeilijk. Lees het begin en eind van elke alinea en je hebt de grote lijn van het boek/artikel te pakken. Helaas geldt dit niet voor elke tekst. Hieronder wordt aangegeven hoe je dit soort teksten het beste kunt samenvatten.

Stap 1: Korte omschrijving

Voordat je een samenvatting kan schrijven dien je zelf de tekst te lezen en bovenal goed te begrijpen. Nadat je de tekst hebt gelezen probeer je de kern van het verhaal kort voor jezelf samen te vatten. Als je een langere tekst, bijvoorbeeld een boek, wilt samenvatten, dan kan je dit per hoofdstuk uitvoeren. Vervolgens probeer je de tekst in een bepaalde context te stoppen. Dit wordt vaak in het voorwoord van een boek verteld. Wanneer en waarom is het boek geschreven? Door wie, en wat is de bedoeling van de auteur? Een context kan je helpen de tekst in een bepaald perspectief te plaatsen. Hierdoor zal je de tekst beter begrijpen

Stap 2: De rode draad vinden

De kern van de tekst, oftewel de hoofdgedachte, is ook de kern van de samenvatting. Als je een samenvatting gaat maken is het vinden van deze hoofdgedachte dus het eerste wat je doet. Elke tekst heeft een bepaalde structuur. Aan de hand van de structuur kan je zien wat de belangrijkste boodschap is en kan je makkelijk verbanden leggen. Schrijf de kern van de tekst op een apart blaadje, zo kan je hier altijd op terug vallen als je de hoofdboodschap dreigt te vergeten. Hierdoor voorkom je dat je teveel tijd besteedt aan het leren van bijzaken.

Stap 3: Vat elke alinea samen in één zin

Kijk opnieuw goed naar de structuur van de tekst. Schrijf bij elke alinea wat voor soort tekst het is. Dient het bijvoorbeeld als inleiding of is het een alinea waarin de conclusie van het voorgaande wordt uitgelegd? Probeer elke alinea in één zin samen te vatten, houd hierbij de hoofdboodschap nog wel in gedachte!

Stap 4: Maak een lopende tekst

Nu heb je elke alinea in één zin samengevat. Je bent al een heel eind, het enige wat je moet doen is een lopende tekst van alle zinnen maken.

Omdat het een logisch verhaal moet worden hoef je je niet aan de volgorde van de tekst te houden. Als je bijvoorbeeld verbanden hebt gelegd tussen twee hoofdstukken mag je dit bij elkaar in de samenvatting zetten. Maak de samenvatting zo duidelijk mogelijk, dit betekent dat je voor jezelf ook informatie toe kan voegen, die je bijvoorbeeld in hoorcolleges hebt geleerd. Schrijf niet alles door elkaar, maar houd je aan een structuur: inleiding, kern en conclusie.

Stap 5: Afronden

Zet de puntjes op de i: let op spel- en tikfouten en neem de tekst nog een keer door.

Gaan andere mensen je samenvatting lezen? Leg de samenvatting dan weg en pak het na een paar dagen weer op, na deze pauze kan je objectiever naar de samenvatting kijken. Begrijp je de tekst na een paar dagen nog steeds? Zijn alle verbanden duidelijk aangegeven? Is de tekst overzichtelijk? Dan is je samenvatting af!

4.2 Een uittreksel schrijven

Een uittreksel lijkt op een samenvatting, het is een beknopte versie van een lang stuk tekst. Het verschil is dat een uittreksel zich met name richt op de volgorde van de tekst, begrip hiervan is niet perse nodig.

Als je een uittreksel schrijft besteed je minder aandacht aan de inhoud van de tekst, maar vooral aan de manier waarop de tekst is opgebouwd. In je eigen woorden geef je de kernpunten, voorbeelden en hoofdzaken weer. Je bent actief met de stof bezig, waardoor je de stof beter kunt onthouden. Een uittreksel geeft goed de structuur van de tekst weer, maar is inhoudelijk minder betrouwbaar voor het leren van een tentamen. Dit in tegenstelling tot een samenvatting waarbij het meer draait om de bedoeling van de tekst en dient de schrijver van de samenvatting alles goed te begrijpen.

Een uittreksel kan je maken door elke eerste zin van een alinea in je eigen woorden achter elkaar te zetten. Hierdoor krijg je overzicht van de onderwerpen die in de tekst worden behandeld. Een uittreksel is vooral geschikt om dit overzicht te creëren en minder om voor het tentamen de tekst nog eens te leren.  Als je een uittreksel schrijft, let er dan op dat je niet de tekst alleen maar aan het overschrijven bent, maar dat je weet waarom de tekst in die volgorde staat en wat de schrijver wil bereiken met de tekst.

4.3 Teksten lezen

Tijdens je studie krijg je aardig wat literatuur te verwerken. In het eerste jaar zijn de voorgeschreven boeken al een stuk dikker dan die op de middelbare school en gedurende de studie wordt dit alleen maar meer. Alles één keer lezen zal niet voldoende zijn en je hebt niet genoeg tijd om ieder boek zo vaak te leren dat je het uit je hoofd kent. Het kan dus geen kwaad om jezelf een structuur aan te leren waardoor je op een effectieve manier kunt studeren. Omdat iedere student op een andere manier leert en informatie verwerkt is het belangrijk een manier te vinden die aansluit bij jouw studiebehoefte. We zullen hier wel een basis geven die je als uitgangspunt kunt gebruiken, hierbinnen zul je de variaties moeten zoeken die passen bij jouw leerstijl.

4.3.1. Lezen in rondes

Zoals hierboven al staat: als je alles een keer doorkijkt zal er bij veruit de meeste studenten niet genoeg blijven hangen om het tentamen goed te kunnen maken. Bij het lezen in rondes lees je een tekst, zoals de naam al zegt, in verschillende rondes, waarbij je steeds meer tijd neemt om de betekenis van de tekst tot je te nemen. Door op deze manier de tekst te behandelen zorg je ervoor dat de stof beter blijft hangen. Als je alleen simpelweg alles blijft herhalen loop je het risico het overzicht kwijt te raken. Door gebruik te maken van het rondesysteem krijg je de structuur van de tekst in je hoofd waaraan je de informatie op kunt hangen. Dit is effectiever dan alle literatuur uit je hoofd te leren.

Oriëntatieronde

In de eerste ronde kijk je alleen naar de structuur van de tekst. Door de titel, tussenkopjes en tabellen te bekijken krijg je al een goed beeld van de grote lijn van de tekst. Neem ook even de tijd om hier over na te denken en het verloop van de tekst te voorspellen, dit helpt je om in een volgende ronde makkelijker door de tekst heen te komen, je weet dan immers als waar de schrijver heen wilt. Je kunt in deze ronde ook hier en daar een paar regels lezen om een beeld te krijgen van het moeilijkheidsniveau van de tekst en de kernargumenten.

Intensieve ronde

In deze ronde ga je de tekst echt lezen. Het doel is hierbij om de tekst te begrijpen. Besteed dus extra aandacht aan de alinea's die de kern van de tekst samenvatten en de delen die je moeilijk te begrijpen vindt. Je kunt hierbij ook belangrijke woorden onderstrepen en aantekeningen maken. Dit kan je helpen de tekst beter te onthouden door tijdens het lezen al wat meer nadruk te leggen bij deze belangrijke onderdelen. Let er wel op dat je dit op een overzichtelijke manier doet. Het onderstrepen en opschrijven levert op dat moment al winst op omdat je langer bij deze zinnen stilstaat, maar het zou handig zijn als je dit in een later stadium ook kunt gebruiken om te studeren voor het tentamen. Onderstreep daarom niet teveel, maar alleen de kernwoorden van een alinea. Of zet een uitroepteken in de kantlijn langs een deel waar je wat extra nadruk op wilt leggen.

Let tijdens deze ronde ook op de manier van argumenteren die in de tekst gebruikt wordt. Als de schrijver een bepaald standpunt inneemt zal hij argumenten aanvoeren om dit te onderbouwen. Herken deze argumenten en bepaal of gebruik wordt gemaakt van een logisch, feitelijk of subjectief argument. Op basis hiervan kun je de waarde van de tekst inschatten, dit kan van pas komen als later op het tentamen of bij een essay gevraagd wordt om het standpunt van de auteur te onderbouwen of te ontkrachten. Als je van een tekst weet wat de stelling is, hoe de auteur hier over denkt en wat de belangrijkste argumenten zijn die hij hiervoor aanvoert heb je een vrij goed beeld van de tekst. Dit gaat echter alleen op voor betogende teksten, teksten die puur informerend zijn bedoeld lenen zich minder goed voor een argumentanalyse.

Herhalingsronde

Nadat je de tekst intensief hebt gelezen is het belangrijk nog wat onderdelen te herhalen. Het doel van deze ronde is om de kerndelen wat extra uit te lichten. Ga dus niet de hele tekst nog eens doorlezen. Als het goed heb je hier al genoeg basiskennis van na de intensieve ronde. Als dit niet zo is kun je de vorige ronde nog eens herhalen, maar doe dit dan niet in plaats van de herhalingsronde.

Na de vorige ronde zul je een beeld hebben van welke alinea's essentieel zijn voor het begrip van de tekst. Lees deze delen nog eens extra aandachtig door. Als je aantekeningen of onderstrepingen hebt gemaakt bekijk je deze ook nog een keer. Delen die je bij de eerste lezing te moeilijk vind om te begrijpen kun je nu nog eens herhalen, dit keer langzaam en gericht op het volledig bevatten van de tekst.

Testronde

Om na te gaan of je de tekst ook daadwerkelijk begrepen en onthouden hebt kun je jezelf testen na het lezen van een hoofdstuk of artikel. Misschien zijn er oefenvragen beschikbaar in het boek of van eerdere tentamens die je kunt beantwoorden. Als dat niet het geval is kun je voor jezelf de tekst kort samenvatten om te zien of je hier genoeg kennis voor hebt, ook kun je jezelf wat vragen stellen over de stof. Een andere optie is om de stof met studiegenoten te bespreken, zo kom je erachter of je beide dezelfde informatie uit de tekst hebt gehaald en de stof op dezelfde manier hebt geïnterpreteerd.

4.3.2. Studeren

Als het tentamen voor de deur staat zul je geen tijd meer hebben om alle literatuur nog eens intensief door te gaan lezen. Als je dit tijdens het vak wel gedaan hebt door gebruik te maken van het rondesysteem is dat echter geen probleem. Tijdens het studeren kun je de aantekeningen die je gemaakt hebt nog eens goed doorlezen en uit je hoofd leren. Neem hierbij ook de tijd om begrippen en feiten te stampen. Hoe vaker je dit doet hoe meer ervan zal blijven hangen op en na het tentamen. Doe dit dus gerust een paar dagen achter elkaar en misschien de eerste keer al een paar weken voor het tentamen.

4.3.3. Snellezen

Snellezen is een techniek waarbij je zo snel mogelijk een tekst probeert te lezen met een zo volledig mogelijk begrip van dat wat je gelezen hebt. De techniek is niet onomstreden: sommige snellezers beweren meer dan vierduizend woorden per minuut te kunnen lezen waarbij ze minimaal de helft onthouden. Slechts 50% van een tekst onthouden is echter erg weinig en dit geldt bovendien alleen voor geoefende snellezers. Mocht je toch in tijdnood komen, dan kun je altijd deze techniek toepassen, waarschijnlijk zul je hier meer aan hebben dan aan slechts de helft van de tekst lezen.

Door met een pen of je vinger de tekst te volgen die je aan het lezen maak je het makkelijk voor je ogen om de tekst te volgen. Door de pen sneller te bewegen kun je het tempo opvoeren. Het is de bedoeling dat je niet je hoofd maar alleen je ogen beweegt, waardoor je sneller van zin naar zin kunt springen. De techniek zorgt ervoor dat je het 'subvocaliseren' onderdrukt. Dit wil zeggen dat je de woorden niet in je hoofd uitspreekt, maar alleen maar aan het lezen bent. Hierdoor heb je minder tijd per woord nodig. Door de snelheid waarmee je je pen of vinger langs de woorden beweegt te variëren kun je zoeken naar een tempo dat snel genoeg is om geen afleiding toe te laten, maar niet zo snel dat er niets blijft hangen.

De kern lezen

Een variatie op snellezen is alleen de kern van een tekst lezen. Als een boek of artikel goed geschreven is staat de belangrijkste informatie de eerste en laatste zin van iedere alinea. Je kunt door de tekst heen gaan door alleen deze zinnen te lezen. Het stuk dat je dan overslaat is de argumenten voor de stellingen van de auteur of de uitleg van deze argumenten. Afhankelijk van je eigen begrip en de aard en moeilijkheidsgraad van de stof kan dit een groot gemis zijn. Gebruik dit daarom niet als volwaardig alternatief voor intensief lezen, maar alleen als je niet genoeg tijd hebt of als aanvulling.

4.4. Verschillende leerstijlen

Op welke manier je de stof het beste tot je kunt nemen is voor een groot deel afhankelijk van jouw voorkeuren en leerstijl. Kijk welke stijl volgens hoofdstuk 1.2 en de test in bijlage 1 bij jou hoort en volg de tips bij die leerstijl.

Doener

Jij hebt het meeste baat bij een actieve leerstijl. Hier kun je vooral in de intensieve ronde in investeren door meer te doen dan alleen lezen. Aantekeningen maken, woorden onderstrepen of markeren of tijdens het lezen een samenvatting maken zorgt ervoor dat de tekst meer tot leven komt en je actiever kunt studeren. Nog beter is om jezelf aan het begin van ieder hoofdstuk of artikel een opdracht te geven. Doe eerst de oriëntatieronde en lees de introductie. Je hebt nu een goed beeld van waar de tekst over gaat. Op basis daarvan kun je jezelf een vraag geven om te beantwoorden of jezelf de opdracht geven om het hoofdargument van de tekst samen te vatten en daar verschillende onderbouwingen voor te vinden. Als je met deze opdracht aan de slag gaat zul je waarschijnlijk met meer energie en resultaat door de stof heen gaan.

Bezinner

Actief lezen is voor jou geen vereiste om de stof in je op te kunnen nemen. Met aandachtig lezen en gedisciplineerd studeren kun je de tekst goed bestuderen. Zorg er wel voor dat je je niet laat afleiden door je eigen gedachten. Blijf bij de tekst door bijvoorbeeld de druk op te voeren met de oefening van pagina x. Als het niet lukt om gedisciplineerd te studeren kun je een strakke planning maken voor de te leren stof. Spreek me jezelf af wanneer je iedere ronde moet hebben afgerond en aan de volgende begint. Ruim hier extra tijd in om over de stof na te kunnen denken. Je kunt bijvoorbeeld ieder kwartier de wekker zetten om jezelf toe te laten vijf minuten over de theorie na te denken. Na die vijf minuten gaat de wekker weer en moet je weer aan het werk.

Denker

Tijdens het lezen kun je verbanden leggen met de stof voor andere vakken en andere delen van het boek. Na de oriëntatieronde kun je waarschijnlijk wel bedenken met welke andere auteurs raakvlakken zijn. Maak een schema waarin je deze theorieën opneemt en geef tijdens het intensieve lezen in dit schema aan waar de overeenkomsten en tegenstellingen tussen de theorieën liggen.

Beslisser

Probeer je tijdens het lezen af te vragen in welke praktijksituaties deze stof van pas zou komen. Voor de meeste stof die wordt voorgeschreven voor de vakken die je volgt zal er een toepassingsmogelijkheid zijn in je latere professionele leven. Als je de oriëntatieronde gehad hebt en een goed beeld hebt van waar de tekst over gaat, kun je waarschijnlijk wel zo'n toepassing bedenken. Tijdens de intensieve ronde kun je dan bedenken hoe dit in zijn werk zou gaan en op welke manier je ieder deel van de stof in de praktijk kunt brengen. Door je bezig te houden met deze praktische mogelijkheid zul je de stof beter in je op kunnen nemen en ben je gemotiveerder om het hoofdstuk uit te krijgen. Mocht een onderwerp dusdanig abstract zijn dat je geen praktische toepassing kunt bedenken, volg dan de tips voor de doener.