Klinische neuropsychologie bestudeert de relatie tussen hersenen en gedrag, bij gezonde mensen en bij patiënten.

Een klinisch neuropsycholoog is een science-practitioner: klinische praktijk en wetenschappelijk onderzoek combineren.

Heteroanamnese: informatie verkrijgen met behulp van naasten van de patiënt.

Hippocrates: hersenen zijn zetel van intellect

Aristoteles: de geest is apart en onafhankelijk van het lichaam en de zintuigen

Herophilus: niet de hersenen, maar de ventrikels zijn de zetel van het intellect

Galen: de ventrikels zijn crucial voor actie en sensatie

Descartes: de geest zetelt in de pijnappelklier

Gall: frenologie, de vorm van de schedel indiceert de ontwikkeling van functies

Clinico-anatomische methode: aan de hand van specifieke hersenletsel het effect op cognitie en gedrag bekijken.

Broca onderzocht patiënt ‘Tan’. Hij ontdekte een correlatie tussen spraakstoornis en de linker frontaalkwab.

Wernicke onderzocht inhoudsloze spraak: posterieure gebieden in de linker hemisfeer.

Moeten we hersenfuncties zien als holistisch of zien als lokalisatie? Luria: hersenen is een complex systeem waarbinnen subsystemen een eigen bijdrage leveren aan een gezamenlijke activiteit.

Moderne neuropsychologie: heeft zich ontwikkeld als klinische discipline met psychologen ipv medici.

Patiëntgebonden onderzoek:

• Single case studies
• Beloopstudies (longitudinaal, crosssectioneel en behandelstudies)

Diagnostiek omvat:

• Neurologische stoornissen
• Psychiatrische stoornissen
• Ontwikkelingsstoornissen
• Veroudering en dementie

Neuropsychologisch onderzoek bestaat uit:

• Anamnese en heteroanamnese
• Observatie
• Psychometrische testbatterij
• Specifieke functietests
• Vragenlijsten

Je moet rekening houden met stoorfactoren of onderpresteren bij het beoordelen van scores (bijvoorbeeld achtergrondgeluid, medicatie, etc.)

Bij neuropsychologisch onderzoek zet je de behaalde scores af tegen de ‘normale populatie’.

Behandeling (altijd rekening houden met kenmerken van specifieke patiënt, zoals letsel):

• Psycho-educatie
• Cognitieve gedragstherapie
• Relatie en systeemtherapie
• Acceptance and committment therapie
• Of specifieke behandeling

Wat is intelligentie?

1. Een g-factor
   1. Galton (meten met reactietijden)
   2. Spearman (correlatie tussen intelligentietests, dus er moet een correlatie zijn)
   3. General ability ‘g’ (g+s)
2. Het bestaat uit meerdere factoren
   
   1. Thurstone, Gardner & Sternberg: intelligentie bestaat uit meerdere factoren

Binet wordt gezien als de grondlegger van intelligentietests. Hij werd gevraagd of een kind wel of niet geschikt is voor onderwijs, en ontwikkelde een test.

Standord-Binet Intelligence Test: worden veel van de huidige intelligentietesten op gebaseerd. Binet: intelligentie is ratio tussen chronologische leeftijd en mentale leeftijd x100.

Catell:

• Crystallized intelligentie: pasklare kennis en vaardigheden
• Fluid intelligentie: capaciteiten inzetbaar in nieuwe (probleem)situaties

WAIS (4): In eerste instantie toetste dit verbale vs. nonverbale kennis, maar inmiddels 4 factoren:

• Verbaal begrip
• Perceptuele organisatie
• Werkgeheugen
• Verwerkingssnelheid

Raven Progressive Matrices: meest zuivere test om g te meten. Raven zei dat dit een cultuuronafhankelijke test was, maar daar is kritiek op.

Waarom motoriek binnen de neuropsychologie:

• Zonder bewegen geen meetbaar gedrag
• Stoornissen in de motoriek komen vaak voor na hersenletsel
• Cognitieve component

Het aanstruren van bewegingen gebeurt op verschillende niveau's:

• Corticale motorische gebieden: vrijwillige bewegingen
• Hersenstam: geautomatiseerde bewegingen
• Ruggenmerg: reflexen

Ruggenmerg bevat:

• Sensorische neuronen liggen dorsaal (rug)
• Motorische neuronen liggen ventraal (buik)
• Alfa-motorneuronen liggen in het ruggenberg (ventrale gedeelte) in verbinding met vezels in spieren. Activatie zorgt ervoor dat spieren samentrekken.

De motorneuronen ontvangen input van:

•  
• Sensoren in de spieren (reflexen)
• Andere neuronen binnen het ruggenmerg (bijvoorbeeld om te zorgen dat agonist en antagonist spieren niet tegelijkertijd samentrekken).
• Ook op niet-ruggenmerg niveau, maar vanuit de hersenen:
  • Hersenstam: mediale descenderende banen. Er zijn bilaterale verbindingen met motorneuronen in het ruggenmerg. Doelt vooral op axiale (romp) en proximale spieren.
  • Cortex: verschillende corticale gebieden spelen een rol bij de motoriek, waaronder:
    • - Primaire motor cortex (M1)
    • - Premotor cortex (PMC)
    • - Supplementary motor area (SMA)
    • - Primaire somatosensorische gebieden (S1)
    • - Posterieure parietaal kwab (Brodmann area 5&7)
  • De cortex heeft directe en indirecte verbindingen met de motorneuronen in het ruggenmerg:
    • - Direct: corticospinale of pyramidale zenuwbanen. 
    • - Indirect: via verbindingen met de zenuwkernen in de hersenstam

Corticospinale projecties (direct) komen vooral uit M1(broadman 4). Lateraal corticospinaal: vooral hand en voetbewegingen In deze verbinding zit maar 1 synaps, dus deze is erg snel. Is contralateraal. Mediale corticospinale zenuwbanen: aansturing van romp en bovenarm/been spieren. Alleen indirecte verbindingen via interneuronen in het ruggenmerk. Is bilateraal (aan beide kanten aansturen). Vanuit gebieden rostraal in de primaire motorische cortex.

Schade aan primaire motor cortex of corticospinale zenuwbanen:

• Paralyse: complete verlamming
• Parese: gedeelte verlamming
• Hemiparese/hemiplegie: verlamming aan één kant van het lichaam

Vingers worden door één hersenhelft (contralateraal) aangestuurd, en arm door beide hersenhelften (bilateraal).

Als één hersenhelft uitvalt is de andere kant van het lichaam ook een beetje aangedaan, omdat de hersenhelften samenwerken.

Sensorische informatie moet omgezet worden in motor commando’s. De posterieure parietaal kwab speelt hierbij een rol. Input: somatosensorische visuele corticale gebieden. Output: premotor cortex.

Sensorische informatie verwerking voor actie:

• Dorsale route (vision for action)
• Ventrale route (vision for perception)

Primaire motor cortex schade: verlamming. Parietale cortex en premotor cortex hebben gelijke symptomen bij schade: probleem met aansturen van bewegingen op basis van visuele informatie. Dit heet een optische ataxie. Parietaal schade = dorsaal.

Representatie van bewegingen: bewegingen die gemaakt worden zijn op verschillende manieren en op verschillende plaatsen gerepresenteerd in de cortex. Representaties kunnen onafhankelijk zijn van de spieren die gebruikt worden (Schrijven).

Spiegelneuronen: dezelfde cellen zijn actief als je een ander een beweging ziet maken die ook

Geheugen is het vermogen om informatie op te slaan (encoderen), te bewaren (retentie) en later weer toe te passen, zowel bij herkenning (recognitie) als bij reproductie (recall).

Geheugenprocessen bestaan uit:

• Registratie (sensorisch)
• Encoding (informatie ontleden in kenmerken)
• Opslaan
• Consalideren (info vasthouden)
• Opdiepen (info beschikbaar krijgen uit geheugen)
• Herkennen (door een cue info ophalen)

Episodisch geheugen – geheugen over gebeurtenissen, zit in de mediale temporaalkwab.

Semantisch geheugen - feitelijke kennis, algemene kennis van de wereld. Zit in de inferolaterale temporaalkwab.

Procedureel geheugen - ‘hoe’, motorische, automatische handelingen. Zit in het cerebellum.

Werkgeheugen - het vermogen om informatie tijdelijk vast te houden en te manipuleren.

• Chunking: betekenis hergroeperen
• Episodic buffer: meerdere aspecten van gebeurtenissen bewaren
• Visuospatial sketchpad
• Phonological loop

Ribot-effect: oudste herinneringen blijven het beste bewaard.

Tijdsaspecten:

• Anterograde amnesie – het aanleren van nieuwe informatie is lastig
• Retrograde amnesie – ophalen info voor het ongeluk is lastig
• Temporele gradiënt
• Posttraumatische amnesie – in de war na een event ‘waar ben ik?’
• ‘Transient global amnesia’ (RA+AA)

Ebbinghaus forgetting curve: hoe meer tijd, hoe meer info er vergeten wordt

In welke processen kan het fout gaan als je iets vergeet?:

Encoderen

• Niet diep genoeg
• Te weinig herhaling
• Te weinig aandacht

Opslag/consolidatie

• Slecht slapen
• Autonoom verval
• Interferentie

Opdiepen

• Beperkte effort
• Afwezigheid cues of context

Geheugenklachten zijn de meest voorkomende cognitieve klacht. Maar dit is niet altijd veroorzaakt door een probleem in de geheugenfunctie, kan ook normale veroudering, attributie, non-geheugen processen, etc. zijn

Overrapportage van klachten: ernst klacht komt niet overeen met testprestaties. Type klacht komt ook niet overeen met theorie cognitieve functies.

Klinisch beeld is afhankelijk van:

• Etiologie (aard stoornis)
• Plaats, omgang van beschadiging
• Individuele patiënt

Amnestisch syndroom: ernstige stoornis, beschadiging in mediale temporale kwab. Korte termijn geheugen is normaal. Herkenning > reproductie. Impliciet geheugen is ook intact.

Vragen? Laat het vooral hieronder weten en ik probeer ze te beantwoorden!

Vond je deze samenvatting interessant en wil je op de hoogte blijven van mijn nieuwe bijdragen? Volg dan snel mijn Worldsupporter account! Dit kan door rechts naast deze samenvatting op '+ Follow' te klikken! Wordt erg gewaardeerd :)

Taal is het belangrijkste communicatie-middel tussen patiënt en arts.

Taalstoornissen zijn niet alleen primair, maar ook secondair (de oorzaak ligt ergens anders, maar resulteert toch in een taalstoornis). Bijvoorbeeld bij:

• Alzheimer: empty speech
• Triple X syndroom

Taal is een gemeenschappelijk communicatiesysteem, bedoeld om elkaar te begrijpen en gedachtes over te brengen (Crystal)

• Link tussen concept en woord is arbitrair (er zit geen logica achter).

Taal is een systeem, bestaande uit:

• Klanken (fonologie)
• Woorden (semantiek/mentale lexicon)
• Zinnen (grammar/syntax = regels over volgorde van woorden en vervoegingen van woorden in zinnen). De zin draagt bij aan de betekenis, want verschillende volgordes hebben verschillende betekenissen
• Bredere context: taalgebruik zoals narratief (pragmatiek)

Cocktailparty fenomeen: als er veel geroezemoes is kan je toch opeens je eigen naam herkennen.

Taal is dus systematisch en onderverdeeld in meerdere subsystemen. Communicatie staat voorop.

Chomsky zegt: met beperkte middelen kan je toch oneindig veel zinnen maken. Taal is dus generatief. Dit is het belangrijkste onderscheid tussen ons communicatiesysteem en dat van andere diersoorten.

Zinsdelen kunnen ook de vorm van nieuwe zinnen hebben: dit is recursiviteit. Chomsky bedoelde dus dat we op eindeloze manieren uitweiden binnen een zin.

Je kan zinnen op syntax niveau, of op thematisch niveau begrijpen.

Je kan dezelfde betekenis op de verschillende manieren verwoorden:

1. Met verschillende woorden (thematisch)
2. Verschillende grammaticale structuren (syntax)

Beschadiging bij volwassenen in talige hersengebieden is vele malen schadelijker dan bij kinderen.

Afasie: een taalstoornis ten gevolge van letsel. Het is dus geen waarnemingsstoornis, geen taalontwikkelingsstoornis en geen spraakstoornis.

Dyspraxie/apraxie: spraakstoornis, moeite met snel klanken achter elkaar produceren.

Er zijn 3 stadia van spraakproductie

1. Idee – conceptualisatie
2. Naar formulatie
   
   1. Lexicalizatie
   2. Syntactic planning
   3. Articulatory planning (omzetten in klanken) dyspraxie
3. Naar articulatie dysartrie

Afasie van Broca: traag, moeizaam spreken. Anomie: niet op woorden kunnen komen. Een actieve zin waar de doener voorop staat is te onderscheiden door Broca patiënten.  

Afasie van Wernicke: slecht taalbegrip, maar spreekt vloeiend.

Wernicke-Geschwind model: model gebaseerd op het spreken van woorden. Er zou één verbinding zijn tussen de gebieden van Broca en Wernicke. Als er tussen deze verbinding schade plaatsvindt, zorgt dat ervoor dat woorden niet meer herhaald kunnen worden (conductafasie). MAAR: dit model is een te simpel model, omdat die specifieke gebieden niet altijd betrokken zijn bij dezelfde klachten. Wel is taal meer links en broca en wernicke blijven belangrijk!

Vragen? Laat het vooral hieronder weten en ik probeer ze te beantwoorden!

Vond je deze samenvatting interessant en wil je op de hoogte blijven van mijn nieuwe bijdragen? Volg dan snel mijn Worldsupporter account! Dit kan door rechts naast deze samenvatting op '+ Follow' te klikken! Wordt erg gewaardeerd :)

Transdiagnostiek: ongeacht de pathologie blijft het neuropsychologisch referentiekader en denken gelijk. De hypotheses zijn in eerste instantie gericht op functiedifferentiatie.

Epilepsie is officieel geen aandoening, maar een symptoom van iets wat op dat moment niet goed gaat in de hersenen. Maar we geven het wel de naam epilepsie.

1 op de 10 mensen krijgt ooit een aanval, 1/3 van hen heeft ook echt epilepsie.

Epilepsie is een chronische aandoening van de hersenen die gekenmerkt wordt door een voortdurende neiging tot het genereren van epileptische aanvallen, en door de neurobiologische, cognitieve, psychologische, en sociale gevolgen.

Een aanval is een abnormale, overmatige, synchrone ontlading van corticale neuronen, en dat leidt tot de symptomen.

Mogelijke beginsels van een aanval:

Focaal: intact bewustzijn, kan motorisch of niet-motorisch zijn. Focaal kan het zich verspreiden naar bilateraal tonisch-clonisch.

Gegeneraliseerd: motorisch of niet motorisch (absence)

Onbekend: motorisch of niet motorisch, maar niet geclassificeerd.

Deze beginsels kunnen gekenmerkd worden door:

Motorische verschijnselen kunnen verder worden gespecificeerd: automatismen, atonisch, clonisch, epileptisch spasme, hyperkinetisch, myoclonisch en tonisch.

Onder de niet-motorische verschijnselen vallen: autonome verschijnselen, plotseling stoppen met bezigheden (arrest), cognitieve, emotionele en sensorische verschijnselen.

Als de spanning te hoog oploopt, kunnen er ook nep-aanvallen gebeuren. Niet alles is een daadwerkelijke epileptische aanval.

Epilepsie is voor het grootste gedeelde genetisch bepaald.

Een absence is een abrupte onderbreking van bezigheden. Dit kan lijken op dagdromen, maar er zijn verschillen. Zo is dagdromen niet abrupt, te onderbreken, treedt op bij verveling, etc.

Enkelvoudige partiële aanvallen (geen vermindering van bewustzijn):

• Motorische aanval
• Sensorische aanval
• Vegetatieve aanval

Bij classificatie moet ook gekeken worden naar leeftijd, intellectuele ontwikkeling, bevindingen tijdens neurologisch onderzoek, beeldvorming, Bij classificatie zijn er twee belangrijke aspecten:

• De oorzaak van de epilepsie
  • Symptomatisch (oorzaak is bekend)
  • Idiopatisch (oorzaak is onbekend)
• Gegeneraliseerd of partieel

Cryptogene epilepsiedyndromen: de oorzaak van epilepsie is waarschijnlijk een afwijking of beschadiging van de hersenen, maar de afwijking kan (nog) niet worden aangetoond.

Oorzaken van epilepsie bestaan uit:

• Verworven (tumor, hersenletsel, etc.)
• Genetisch
• Vaker in kinderen

Factoren die een epileptische aanval kunnen teweegbrengen bestaan uit hyperventilatie, slaap, slaapgebrek, sensorische stimuli, trauma, etc.

Behandeling van epilepsie kan met medicatie. Dit is effectief bij 70% van de patiënten. Kan door middel van:

• GABA verhogende medicijnen (inhiberend)
• Verminderde glutamaat (exciterend)
• Aanvalsmedicatie of preventieve medicatie

Twee belangrijke pijlers zijn voorlichting/informatie en medicatie (aanvalsmedicatie/ preventieve medicatie).

Behandeling kan ook door middel van neurochirurgie, waarbij 2 dingen mogelijk zijn:

• Verwijdering epileptische haard
• Functionele chirurgie (proberen een hersenfunctie te verbeteren door een selectieve ingreep).

Veel van de kennis die we hebben over de neuropsychologie weten we van het onderzoek naar epilepsie.

Aandachtsproblemen worden vaak gerelateerd aan epilepsie:

MS is een auto-immuun ziekte die het centrale zenuwstelsel aantast.

Er zijn vooral veel ontstekingen in de witte stof, namelijk in de oogzenuw, ruggenmerg, hersenstam en cerebellum.

Er is sprake van multifocale ontstekingen en de-myelinisatie,

Doordat de myelineschede aangetast wordt kunnen signalen veel minder snel overgedragen worden. Wanneer de myeline helemaal weg is kan er helemaal geen signaaloverdracht meer plaatsvinden.

Dit is ook te zien op hersenscans:

[note: enkele afbeeldingen bij de collegeaantekeningen zijn door de WorldSupporter redactie verwijderd wegens vermoedelijke inbreuk op het auteursrecht]

De symptomen die worden ervaren is afhankelijk van de schade, en er zijn grote individuele verschillen. Maar een algemeen beeld van symptomen is:

• Eerste symptomen: sensibiliteitsstoornissen & visusstoornissen
• Spierzwakte en/of coördinatiestoornissen ledematen
• Spasticiteit
• Blaas- en darmfunctiestoornissen
• Spraak- en slikstoornissen
• Seksuele disfuncties
• Pijn
• Vermoeidheid
• Warmte-intolerantie (Uthoff-fenomeen)
• Stoornissen in cognitie en stemming

Subtypen van MS zijn:

Een aanval heet een Schub. Dit zijn exacerbaties door ontstekingsreacties in de myeline. Er is een toename van symptomen en verlittekening van zenuwcellen (plaques).

Het beloop is grotendeels afhankelijk van het subtype, maar dit is moeilijk te voorspellen. De levensverwachting is niet ernstig kort. Maar bij de ernstige vormen kan MS wel dodelijk zijn, door bijvoorbeeld een luchtweginfectie of urineweginfectie.

Ongeveer 1 op de 1000 inwoners heeft MS. Het aantal mensen is toegenomen over de jaren heen.

De oorzaak is onbekend, maar genetische achtergrond en gebrek aan vitamine D speelt mogelijk een rol.

Diagnostiek wordt gedaan door middel van een anamnese en neuropsychologisch onderzoek: MRI & McDonald criteria, hersenvocht & evoked-potential.

Behandeling:

• Tijdens een schub kunnen corticosteroïden gegeven worden (ontstekingsremmer)
• Pas na 100 jaar is er nu een effectieve ziekteremmer, zorgt voor 30-40% minder schubs
• Genezing is nog niet mogelijk
• Multidisciplinaire aanpak is noodzakelijk

43-70% van de mensen met MS heeft ook een cognitieve stoornis. Als dit in een vroeg stadium het geval is, is de prognose vaak slechter.

De cognitieve stoornissen komen meer voor als er in het begin van de ziekte atrofie van de witte stof is. Atrofie van de grijze stof is aan het begin beperkt, maar er is een toename bij het vorderen van de ziekte, en dit heeft een grote correlatie met cognitieve stoornissen.

De thalamus is een ‘doorgeefluik’ in de hersenen. Als deze aangedaan wordt kan dit veel gevolgen hebben.

Er is veel last van mentale traagheid, geheugenproblemen, aandachtsproblemen en executieve functies problemen.

Er is sprake van cognitieve stoornissen in de volgende domeinen:

Mentale traagheid

• Vertraagde snelheid van informatieverwerking
• Verminderde of veranderde verbinden tussen de hersengebieden, waardoor de communicatie verminderd
• Hierbij is sprake van subcorticale en corticale schade

Geheugen

• Opslaan en opdiepen is het meest aangedaan
• Herkenning is intact
• Werkgeheugen kan aangedaan zijn

Het is belangrijk bij mensen die een beroerte hebben gehad om goed neuropsychologisch onderzoek uitvoeren. Ook de persoonlijkheidstrekken zijn belangrijk, en de manier hoe je omgaat met de situatie.

CVA is een snel ontwikkeld klinisch uitvalsymptoom met vasculaire origine, die meer dan 24 uur duurt. TIA: compleet herstel binnen 24 uur.

De CVA is de 3^e grootste doodsoorzaak van de westerse wereld en de belangrijkste oorzaak van invaliditeit in NL.

20% van de patiënten krijgt een hersenbloeding, 80% krijgt een herseninfarct.

De risicofactoren op een CVA zijn vooral leeftijd, bloeddruk, atriumfibrilleren, diabetes mellitus, fysieke inactiviteit, etc.

Epiduraal hematoom:

• Ruptuur arterie tussen schedel en dura
• Vaak enorm verhoogde intracraniale druk
• Bewustzijnverlies

Subduraal hematoom:

• Vloed tussen dura en arachnoid
• Trager

Subarachnoïdale bloeding: bloeding in de ruimte tussen de schedel en hersenen. Aneurysma zit meestal tussen de hersenvliezen (subarachnoidale ruimte). De symptomen hiervan zijn acute hoofd- en nekpijn, misselijkheid en soms bewusteloosheid.

Het behandelen van een SAB kan met clippen of coilen.

Symptomen na een beroerte:

Neurologische uitvalsverschijnselen

• Motorisch  halfzijdige paralyse, parese
• Sensorisch  verminderd gevoel gezicht/arm/been
• Hemianopsie, slikstoornissen, incontinentie, etc.

Cognitief

• Verschillende soorten cognitieve stoornissen
• Van milde tot vasculaire dementie

Emotioneel

• Post-stroke depressie
• Apathie

Klachten blijven stabiel na een aantal maanden, of nemen zelfs toe.

Wat is de etiologie van acute cognitieve stoornissen na een beroerte?:

De directe gevolgen van de beroerte zijn gerelateerd aan de locatie en grootte van een beroerte.

Indirecte gevolgen:

- Diaschisis (functionele deactivatie door onderbreken netwerken)

- Hypoperfusie (tekort perfusie (bloedoorstroom) in verderaf gelegen gebieden)

- Metabolische afwijkingen in het gehele brein

Aspecifieke factoren: vermoeidheid, pijn, etc.

Bepaalde hersendelen hebben grotere kans om aangedaan te worden.

In een acute fase wordt de patiënt in de stroke unit behandeld. Hier worden de klassieke stoornissen wel onderkend (afasie, neglect, apraxie) maar de overige stoornissen vaak niet (aandacht, planning, organisatie).

Is er een algemene cognitief beeld van een CVA? Nee, dat hangt af van de locatie en of het corticaal en/of subcorticaal optreedt. Motor en taal  meer verklaard uit laesie. Geheugen en aandacht  gaat meer om netwerken?

Het cognitief herstel of juist achteruitgang is afhankelijk van de aangedane functie en initiële ernst. De meeste patiënten hebben gedeeltelijk herstel. Verschillende mechanismes liggen hier ten grondslag aan:

- Reorganisatie: andere hemisfeer neemt het over, gebieden rond de laesie nemen het over en/of dendritic sprouting

- Compensatiestrategieën via revalidatie

Cirkel van Willis: vanuit hier vertakken alle belangrijke arterie die gaan naar de hersenen.

Arteria Cerebri Anterior: voorziet voorste gedeelte van de hersenen van bloed (5%). Het voorziet de volgende structuren: