HC3 De Rechtspraak 

Rechterlijke organisatie 

H6 van de Grondwet 

• Rechterlijke macht: 

• Art. 116 Grondwet: de wet (in formele zin!) bepaalt welke gerechten tot de rechterlijke macht behoren 

• Art. 2 Wet RO (Rechterlijke Organisatie):  

• Rechtbanken 

• Gerechtshoven 

• Hoge Raad 

• Maar er zijn meer instanties/personen die tot de rechtspraak worden gerekend. 

• PG bij de Hoge Raad, OM (staande magistratuur) worden tot de rechterlijke macht in brede zin gerekend. 

• Staande magistratuur: een officier van Justitie van OM zijn strafeis en de verdere behandeling voordraagt. Bij rechters is dit altijd zittend (zittende magistratuur). 

De rechtbank 

• 11 rechtbanken in NL, behandeling van zaken in eerste aanleg 

• Als er een conflict reist (bijv. Met je buurman) en je moet voor de rechter verschijnen. Wordt die zaak altijd in behandeling genomen door de rechtbank (tenzij wet anders bepaalt).  

• In beginsel zal zo’n zaak behandeld worden in een enkelvoudige kamer (1 rechter). Naarmate zaak complexer is, kan die ook behandeld worden in meervoudige kamers (doorgaans 3 rechters). 

• 3 sectoren: 

• Strafrecht 

• Burgerlijk (civiel, privaat) recht 

• Bestuursrecht 

• Sector kanton: niet behouden aan een bepaald rechtsgebied/specialisme. Kantonrechter behandelt zaken uit in principe alle rechtsgebieden. Gaat over eenvoudige zaken. Was eerst een aparte sector. Ondertussen geïntegreerd, maar vormt nog steeds de onderlaag van onze rechtbanken. 

• Bijvoorbeeld op grond van 382 Sv: vrijwel alle overtredingen en beroepsprocedures bij verkeersboetes. 

• Binnen het civiele recht: vorderingen tot 25.000 euro 

• De kantonrechter beslist over meerderjarigenbescherming (bijv. Dementerende ouderen):  

• Curatele: alle belangen worden door een curator behartigd (zowel op persoonlijk als financieel vlak) 

• Bewind: je krijgt een bewindvoerder die je financiële belangen behartigd. 

• Mentorschap: iemand die je op persoonlijk vlak begeleid bij beslissingen die genomen moeten worden (behalve op financieel vlak). 

• Rechtbank in Nederland 

• Verschillen interne organisatie rechtbanken 

• Vrijwel altijd een team Jeugd of een afdeling familierecht 

• Team Jeugd: zowel jeugdzaken uit het civiele recht als jeugd strafzaken. 

• Afdeling familierecht: civielrecht > binnen deze afdeling worden kinderbeschermingszaken gedaan en jeugdstrafzaken worden binnen grotere afdeling strafrecht voor volwassenen afgehandeld. Deze worden wel behandeld door een gespecialiseerde kinderrechter. 

• Kinderrechter behandelt jeugd- en familiezaken zoals: 

• Jeugdstrafzaken 

• Kinderbeschermingszaken 

• Gezag en omgangszaken 

Gerechtshoven 

• Hier kom je terecht als je in hoger beroep gaat. 

• 4 gerechtshoven (Den Haag, Den Bosch, Amsterdam, Arnhem-Leeuwarden) 

• Vaak afgekort als ‘hof’ 

• Rechter wordt hier raadsheer genoemd 

• Wet bepaalt of, en zo ja hoe je in hoger beroep kunt 

• Verschil Hoge Raad: 

• Als je bent veroordeeld, kan een zaak weer voorgelegd worden aan een gerechtshof met een hoger beroep. Alles mag dan weer ter sprake komen. 

Hoge Raad 

• Hoogste rechterlijke instantie in NL 

• Zetelt in Den Haag 

• In de regel 5 raadsheren 

• Taak is bevorderen van rechtseenheid – cassatierechtspraak 

• De Hoge Raad is geen feitenrechter (gerechtshof hoger beroep) 

• Zorgen dat het recht correct wordt toegepast. 

• Parket bij de Hoge Raad geeft rechtsgeleerde adviezen. 

HC5 Inleiding privaatrecht 

Privaatrecht 

• Rechtspositie en –verhoudingen tussen burgers onderling. Dus: horizontale, gelijkwaardige verhouding. 

• Niet alleen natuurlijke personen, maar ook rechtspersonen. Deze rechtspersonen kunnen ook zelfstandig optreden in het rechtsverkeer. 

• = civiel recht = burgerlijk recht 

• Bij publiekrecht gaat het om de verhouding tussen burgers en staat > geen horizontale, gelijkwaardige verhouding. 

• Nogal eens samenhang strafrecht en privaatrecht 

Indeling privaatrecht 

• Formeel privaatrecht: hoe regels uit het materiële privaatrecht worden gehandhaafd. Hoe geschillenbeslechting bij de rechter verloopt. 

Materiële privaatrecht: onderdelen 

• Handelsrecht (/economisch privaatrecht) 

• Betreft handel en bedrijfsleven > Verzekeringsrecht, faillissementsrecht, vervoersrecht etc. 

• Boek 2, 7, 8 Burgerlijk Wetboek, Wetboek van Koophandel (alle specifieke bepalingen van Nederlandse handelsrecht) en Faillissementswet (alle specifieke regels wat er moet gebeuren als een onderneming failliet dreigt te gaan). 

• Burgerlijk recht 

• Vermogensrecht > op geld waardeerbaar 

• Het kopen/verkopen/huren van goederen etc.  

• Personen- en familierecht > niet op geld waardeerbaar, geen materiële belangen 

• Deze rechten komen bijv. samen bij zaken over alimentatie etc. 

Vermogensrecht 

• Betrekkingen tussen personen- en goederen en tussen personen onderling 

• Tussen personen: A heeft op B een vordering 

• Personen en goederen: eigendomsrecht 

• Drie onderdelen 

• Goederenrecht 

• Rechtsverhouding mens – goed 

• Goederen verkrijgen of verliezen 

• Bevoegdheden als eigenaar of beperkte gerechtigde 

• Rechten op een goed (eigendom, hypotheek, erfpacht).  

• Meestal dwingend recht 

• Zie bijv. Art. 3: 84 BW over de overdracht van een goed. Je kan niet van deze eisen afwijken. 

• Verbintenissenrecht 

• Rechtsverhouding mens – mens 

• Schuldenaar (debiteur) - schuldeiser (crediteur) 

• Totstandkoming 

• Door overeenkomst: als je een contract met iemand sluit: iemand wil voor 100 euro een mobiel op marktplaats kopen > verbintenis dat die persoon 100 euro aan de ander moet betalen + verbintenis dat de mobiel naar de koper gaat > nu komt het samen met het goederenrecht: eigendom van de mobiel gaat over van de een naar de ander. 

• Buiten overeenkomst: er kan een verbintenis ontstaan terwijl je dat niet voor ogen had: bij het voetballen in de tuin, gooi je het raam van de buurvrouw in > verbintenis dat je het raam moet vergoeden (onrechtmatige daad) > juridische verbintenis. 

• Meestal aanvullend recht 

• Regels in het wetboek gelden, behalve als je samen in een overeenkomst iets anders hebt afgesproken. 

• Bijv. Art. 6:250: Bij overeenkomst kan worden afgeweken van de volgende artikelen (…) 

• Erfrecht  

• Alle wettelijke regels nadat iemand overlijdt. Wettelijke erfrecht en testamenteel erfrecht. 

Hoorcollege 4 Internationaal recht 

Actueel: covid 19 

• De corona-crisis bewijst dat internationale samenwerking erg belangrijk is. Waarom lukt dit dan niet echt? Nationale belangen lijken voorop te staan.  

• Verschillende landen moeten bij een samenwerking solidair zijn en hun culturele verschillen overstijgen. Zelfs landen in Europa lijken niet samen te kunnen werken.  

Internationaal recht 

• Internationaal recht (internationaal publiekrecht) 

• Rechtsregels die staten of internationale organisaties hebben vastgesteld of die internationaal erkend zijn en aangeven hoe deze zich t.o.v. elkaar of tegenover hun onderdanen hebben te gedragen.  

• Volkenrecht: verhouding tussen staten onderling. Wordt beheerst door internationale publiekrecht.  

• Recht m.b.t. internationale organisaties: oorsprong in verdragen. 

• Onderscheid tussen recht m.b.t. organisatie zelf (inrichting etc.), en de rechtsregels die door de organisaties worden gemaakt > onafhankelijk rechtsgebied. 

• Nationaal recht: recht dat binnen nationale staten tot stand komt en gelding heeft. 

• Uitzonderingen: internationale privaatrecht 

• Onderscheid internationaal en nationaal recht: 

• Herkomst (waar komt het vandaan?) en doel 

• Geldingsbereik  

• Nationaal en internationaal recht is niet helemaal van elkaar uitgesloten. Onderdelen van nationaal recht kunnen bijdragen aan vorming internationaal gewoonterecht. En internationaal recht kan doorwerken in nationaal recht. 

Subjecten internationaal recht 

• Rechtssubject: persoon/organisatie die rechten en plichten ontleent aan het (internationale) recht. 

• Nationaal recht: natuurlijke personen en rechtspersonen (verenigingen en stichtingen). 

Internationaal recht:  

• Staten  

• Staten: drager van rechten en plichten. 3 eisen om een staat te zijn: 

• Bepaald territoir 

• Bevolking 

• Effectief gezag (over bevolking op dat territoir) 

• Het is dus niet nodig dat de staat wordt erkend door andere staten. Erkenning is meer een signaal van bereidheid om met elkaar samen te werken.  

• Staten hebben veel vrijheid, maar niet onbeperkt: 

• Dwingend volkenrecht: verplichtingen waar ze aan moeten voldoen (bijv. Verbod op slavernij, verbod op geweld (maar uitzonderingen!). 

• Staten zijn soeverein: gelijk aan elkaar in juridische zin. Wat heeft dat als gevolg? 

• Geen centrale gezagsorganisatie. Staten zijn zelf verantwoordelijk voor vorming en uitvoering van recht. Staten zijn daar dus best wel vrij in. Landen leggen soevereiniteit gedeeltelijk aan banden voor mensenrechten. 

• Voorbeeld van een staat: Koninkrijk der Nederlanden. 

• (Gouvernementele) internationale organisaties (= volkenrechtelijke organisaties) 

• Definitie: permanente, door Staten bij een verdrag opgerichte instituties, gericht op verwezenlijking van bepaalde doelstellingen. 

• Alleen staten kunnen lid worden van internationale organisatie. De organisaties hebben internationale rechtspersoonlijkheid. 

• Voorbeelden: VN; RvE; EU 

• Onderscheid non-gouvernementele organisaties (NGO’s), zoals Defence for Children International en KidsRights. 

• Opgericht door particulieren/particuliere organisaties. 

• Geen rechtssubjecten van internationaal recht > geen drager van internationale rechten en plichten. 

• Individuen 

• Ontlenen verplichtingen en rechten aan

HC2 Organisatie van de Staat – Technische aspecten van wetgeving 

Vooral H4 en 6 

Trias politica revisited 

• Openbare lichamen: georganiseerd gemeenschapsverband gebonden door organen van het openbare lichaam (artikel 134 Grondwet) 

• De staat 

• Provincie 

• Gemeente 

• Waterschappen  

• Het openbare lichaam bestaat uit verschillende organen. 

• Gemeente bestaat uit gemeenteraad, college van burgemeesters en wethouders > bij elkaar vormen deze organen het openbaar lichaam (de gemeente). 

• Organen i.p.v. machten en bevoegdheden i.p.v. functies 

Kenmerken democratische rechtstaat 

• Democratie (‘volksheerschappij’) 

• Formeel 

• Kiezersoordeel (stemmen) 

• Prospectief: vooraf anticiperen van welke partij het beste aansluit bij je idealen/wat is een strategische keuze? > indirect invloed uitoefenen op mogelijke coalities > maar een klein deel van de idealen van de partij zullen gerealiseerd worden (omdat er veel partijen zijn in de coalitie). 

• Voordeel meerpartijenstelsel: in NL vrijwel nooit een extreemrechtse/linkse regering. Besluitvorming is meestal enigszins gematigd. 

• Retrospectief: met je stem duidelijk maken of je wel/niet eens bent met het beleid. 

• Materieel  

• Publiek debat: voedt de democratie, onze regering en de Staten-Generaal met ideeën wat wij als volk wensen, wat we wel/niet aanvaardbaar vinden. Kan via media gaan, maar ook heel direct door bijvoorbeeld te protesteren. 

• Representatieve democratie (indirect): wij kiezen als volk volksvertegenwoordigers. Zij nemen uiteindelijk de beslissingen. 

• Directe democratie? 

• Denk aan referenda. Meningen zijn sterk verdeeld of dit wenselijk is of niet. Volk kan direct invloed uitoefenen op het beleid dat wordt gevoerd. 

• Machtsevenwicht 

• Trias politica 

• Machtenspreiding > niet een bepaalde partij/stroming die te veel invloed krijgt. 

• Wetgevende macht 

• Uitvoerende macht 

• Rechtsprekende macht 

• Tegenkrachten en tegenwichten (Checks and balances) 

• Vierde macht? 

• Bijvoorbeeld media/pers als vierde macht omdat deze een controlerende functie uitoefent > invloed op besluitvorming (zowel uitvoerende, wetgevende en rechtsprekende besluitvorming).  

• Of ambtenarij: voor een belangrijk deel bezig met voorbereiden en uitvoeren van een beleid. Nu is altijd de minister die boven de ambtenaar staat verantwoordelijk. 

• Legaliteitsbeginsel: overheidshandelen moet gebaseerd zijn op een geldende en voor burgers kenbare wettelijke bepaling. 

• Art. 16 Grondwet: geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane wettelijke bepaling. 

• Formeel: als je een bevoegdheid uitoefent (bijv. Een overheid die een wet aanneemt), moet die bevoegdheid in de wet zijn toegekend aan het specifieke orgaan. 

• Bevoegdheid ontleend aan de wet 

• Attributie: nieuwe bevoegdheid opgedragen aan ander orgaan. 

• Delegatie: bestaande bevoegdheid opgedragen aan een ander orgaan. 

• Verticale spreiding van bevoegdheden: bepaalde bevoegdheid wordt toegekend aan een ander, lager of