H C   1   -   1 5   F E B R U A R I   2 0 2 3

Introductie en argumentatieleer

Wat is filosofie

Een manier/middel om systematisch te leren nadenken

Dimensies van filosofie

• Logica (argumentatieleer) » basis voor de andere dimensies. Argumentatieleer als toolbox om ons te helpen betere pedagogen te worden
• Ethiek » gaat over het goede en het juiste, dus geen deugdenleer (ons wordt niet verteld wat/hoe we moeten denken) » ethiek als tool om je in pedagogische discussies te kunnen mengen
• Wijsgerige antropologie
• Epistemologie & wetenschapsfilosofie » kennisleer (wat is kennis/wat is de aard van kennis) en hoe ontwikkelt wetenschap zich (= wetenschapsfilosofie)

Wat heeft een pedagoog aan filosofie

• Kritisch reflecteren op denken en handelen » kritisch denken gaat over eigen handelen maar ook over bijv. beleidsontwikkelingen, voorzichtigheid bij het geven van adviezen (o.b.v. wetenschappelijke adviezen/pedagogische adviezen) omdat wetenschap steeds verandert » pedagogische prudentie
• Doordenking van grondslagen en vooronderstellingen (twijfel bij vanzelfsprekendheid)
• Mogelijkheid vs. wenselijkheid » als het wetenschappelijk mogelijk is, moeten we het ook daadwerkelijk willen/is het wenselijk?

‘Heb ik het goed gedaan vs. heb ik er goed aan gedaan’

Overzicht argumentatieleer

1. Meningsverschillen
   • Gemengd verschil: Verschillende partijen nemen een positie in (dus allebei de groepen een eigen standpunt), niet-gemengd verschil: 1 groep neemt een positie in (de ander betwijfelt dat standpunt)
   • Meervoudig: meerdere claims (= contrair)
   • Strijdige proposities
     
     • Tegengesteld: de argumenten kunnen niet beiden waar zijn maar ook niet beide onwaar (1 twistpunt, dus enkelvoudig)
     • Contrair: de argumenten kunnen niet beiden waar zijn maar wel beiden onwaar (2 of meer twistpunten, dus meervoudig)
2. Regels van de kritische discussie (regels aan een wetenschappelijk debat) » Voorbeelden staan in het boek
3. Dialectische argumentatie » auteur is aan het argumenteren met zichzelf. Er is een standpunt met voor- en tegenargumenten en weerleggin
4. Argumentatieschema
5. De grenzen aan de kritische discussie
   • Het zijn praktische grenzen, geen principiële grenzen. Je handelt op basis van wat op dat moment de beste kennis is.
   • Want: pedagogiek is handelingswetenschap, er is geen onbetwijfelbare/’ware’ kennis
   • Keuze voor het (voorlopige) beste antwoord/advies, de voorlopige beste interventie

H C   3   -   0 1   M A A R T   2 0 2 3

Ethiek – deel 2

Utilarisme vs. deontologie

Beide hebben een ander uitganspunt bij beoordelen van bepaalde handelingen

• Utilitarisme: draait om de maximalisatie van geluk. Het afwegen van verschillende handelingen/consequenties van die handelingen. De beste consequenties voor zo veel mogelijk mensen, dus dat wat het meeste geluk opbrengt voor zoveel mogelijk betrokkenen is moreel juist.
• Deontologie: we moeten ons laten leiden door principes die wij juist en waar achten. Deze principes zijn leidend, met zelfgekozen moreel als ‘kompas’. Een handeling is moreel juist als het voortkomt uit een norm die richtinggevend zou moeten zijn.

Is alles betrekkelijk?

• Moeten we kinderen volgens eigen overtuiging van groepen opvoeden of moeten we kijken naar wat het beste is voor autonomie van kinderen?
• Geldigheid van waarden en normen is niet vast te leggen. Je kan waarden en normen niet toetsen aan de waarheid.
• Funderingsprobleem: Er is een kloof tussen ‘zijn’ en ‘behoren’. Je kan vanuit hoe iets is niet afleiden hoe het moet zijn (je kan uit een feit geen norm afleiden). Er is geen ultiem argument om je standpunt te bewijzen.
• Objectivisme vs. relativisme:
  
  • Objectivisme: ondanks dat waarden en normen geen feiten zijn hebben we wel een ‘toetssteen’ waarmee we de rechtvaardigheid van bepaalde praktijken kunnen beoordelen. Bepaalde praktijken zijn wenselijker dan andere.
  • Relativisme: omdat waarden en normen geen ‘toetssteen’ hebben staan ze altijd ter discussie. Iets is niet los van de context te beoordelen.

Vrijheid van onderwijs

• Vrijheid van stichting: burgers zijn vrij een instelling van onderwijs op te richten
• Vrijheid van richting: de grondslag kan levensbeschouwelijk, religieus, politiek of onderwijskundig bepaald zijn
• Vrijheid van inrichting: binnen bepaalde grenzen is er vrijheid in vormgeving van leerstof en leermethode

Onderwijsvrijheid: de geschiedenis

• 1795: scheiding kerk en staat. Onderwijs werd een staatszaak i.p.v. van de kerk. Voor religieus/bijzonder onderwijs moest toestemming gevraagd worden aan de staat.
• 1848: grondwetsherziening. Zorgde voor vrijheid van onderwijs, maar bijzonder onderwijs werd niet gefinancierd. Onder andere hierdoor ontstond de schoolstrijd.
• 1917: grondwetwijziging. Zorgde voor pacificatie (volledige gelijkstelling wat betreft financiering, dus bijzonder onderwijs kreeg evenveel als ‘standaard’ openbaar onderwijs)

Onderwijsvrijheid: voors en tegens

• Liberal education: het onderwijs moet de (ontluikende) autonomie van kinderen eerbiedigen en stimuleren
• Denominational education: het onderwijs moet niet in strijd zijn met de regels, gebruiken en overtuigingen van de (sub)cultuur waartoe de ouders behoren (denominational = religieus)

‘common school’ vs. ‘private school’

• Openbaar onderwijs (‘neutraal’) waar multiculturele vorming centraal staat
• Bijzonder (privé) onderwijs waar vanuit een levensbeschouwelijke of onderwijsvisie in ‘eigen kring’ opgeleid wordt

Autonomie als centrale waarde

• Autonomie is centrale waarde in liberale democratische staat
• Mag de autonomie van de ouders (om bepaalde keuzes te maken) de ontluikende

H C   5   -   2 2   M A A R T   2 0 2 3

Epistemologie en wetenschapsfilosofie

Het lichaam-geest probleem

• Mens heeft een lichaam en een geest die met elkaar in verbinding staan » dualistisch interactionisme
• hoe kunnen het stoffelijke lichaam en niet-stoffelijke geest elkaar beïnvloeden als de geest niet tastbaar/zichtbaar is?

Epistemologie: soorten kennis

• Praktische kennis: weten hoe
• Propositionele kennis: weten dat
  
  • Kennis van regels/afspraken/axioma’s (bijv. weten dat een trein op een bepaalde tijd vertrekt)
  • Levensbeschouwelijke kennis (bijv. weten dat de ziel onsterfelijk is) » het is niet wetenschappelijk toetsbaar
  • Toetsbare kennis » kennisuitspraken die te onderbouwen zijn door wetenschap
• Bij epistemologie gaat het om toetsbare propositionele kennis

Epistemologie: wat is kennis?

• Empirisme: je komt tot kennis via de waarneming/zintuigen
• Rationalisme: tot kennis komen door zuiver na te denken
• Logisch positivisme (naïef empirisme): voor het verkrijgen van kennis moeten we vertrouwen op onze waarneming. Kennis is de afspiegeling van de werkelijkheid. De waarneming zorgt ervoor dat we kennis kunnen verkrijgen
  
  • Claims: objectieve waarneming is mogelijk (als je je houd aan de wetenschap) en er is een fundament waar kennis op getoetst kan worden (toetsen aan de werkelijkheid)
  • Gecontroleerde waarneming is de manier om kennis te toetsen
• Kanttekeningen (over de betrekkelijkheid van kennis):
  
  • Waarneming is theorie geladen (brilmetafoor). Onze achtergrond bepaald hoe we dingen waarnemen
  • Taal structureert en sjabloneert. De kennis de je opdoet en uitspreekt is vaak niet hetzelfde.

Fundering van kennis

• Anti-fundamentalisme: constructivisme » objectieve kennis is niet mogelijk, dus geen objectieve kennis mogelijk
• (Kennis van) de werkelijkheid is fictie/consensus
• Claims van constructivisme:
  
  • Leren is een actief proces
  • Ware kennis wordt uitgevonden, niet ontdekt
  • Wat wij voor waar houden is een sociale consensus (= de meeste mensen zijn het over bepaalde zaken eens)
  • Leren is effectief als het gebeurt a.d.h.v. betekenisvolle, open en uitdagende problemen

het constructivisme gereconstrueerd

• ‘constructivism examined Fox’
  • Hoe waar zijn de claims van het constructivisme?
  • Hoe nieuw of afwijkend zijn de claims van het constructivisme?

Poppers realisme

• Kennis als instructie verbonden met ….
• Waarneming is niet objectief omdat het gestuurd wordt door onze achtergrond/opvattingen
• Onze kennis is altijd voorlopig waar, omdat wetenschap gebaseerd is op een beperkt aantal waarnemingen
• Falsificatie in plaats van verificatie » niet zoeken naar bewijzen maar zoeken naar dingen om het te kunnen ontkrachten
• Inductie: algemeen losse waarnemingen bepalen de theorie (uit losse waarnemingen kun je geen theorie afleiden)
• Deductie: algemeen » je hebt een theorie (die niet perse juist is) waaruit je een hypothese opstelt
• De werkelijkheid laat zich niet kennen, je weet vaak niet