BulletPointsamenvatting bij de 6e druk van De ware toedracht. Praktische wetenschapsfilosofie voor waarheidszoekers van Derksen

Wat is het belang van de alledaagse waarheidsvinding? - BulletPoints 0

• Derksen stelt aan de hand van drie punten dat de mens als zeer betrouwbaar wordt beschouwd doordat wij niet als diersoort worden opgegeten, wij voldoende eten krijgen en in staat zijn om ons voort te planten.

• Derksen concludeert dat de effectiviteit van alledaagse waarheidsvinding bij de mens is gebaseerd op diverse cognitieve instincten die we hebben ontwikkeld.

• Bij short-cuts kijk je vooral naar eerste indrukken en betekent dat de mens snel tot conclusies komt.

• Er zijn grote verschillen bij de waarheidsvinding in het dagelijks leven en in strafrechtcontext. Het eerste verschil is gelegen in het feit dat in ieder strafproces zich een nieuwe situatie voordoet waar de gebruikte kennis en/of theorieën niet de garantie hebben die zich voordoen bij een alledaagse situatie.Het tweede verschil met een alledaagse situatie, is dat binnen de strafrechtcontext fouten niet aan den lijve worden ondervonden, wat wel het geval is binnen een alledaagse situatie.Het derde verschil is dat het individu die in een alledaagse situatie een fout maakt, daar zelf mee wordt geconfronteerd en daarvan kan leren.

• Er zijn in de alledaagse waarheidsvinding vier vormen geformuleerd. De eerste is zoeken, om zodoende onbevooroordeeld naar feiten te zoeken en op te stellen voor alle mogelijke feiten. Daarnaast kan er gedacht worden aan zien, hiermee kan je de feiten passief registreren. Kortom je neemt onbevooroordeeld waar. Ook kan er gedacht worden aan duiden, op deze wijze laat je de feiten voor zichzelf spreken zonder deze te interpreteren. Verder is wegen van belang, door de feiten objectief te laten en jezelf niet laten beïnvloeden door de verwachting en/of wens dat een zeker scenario waar is.

• Bij waarheidsvinding moet je uitgaan van een theorie om onderzoek te doen en om vooroordeel van de theorie te vermijden is er een alternatief scenario.

Deel 1: Waarheidsvinding

Wat is het belang van een zoekvraag? - BulletPoints 1

• De onderzoeksvraag bepaalt de richting van het onderzoek/de waarheidsvinding. Dit kan ook een beperkende werking hebben.

• Andere scenario's leveren andere onderzoeksvragen op, waardoor er wordt gekeken naar andere mogelijkheden.

• Het onderzoeken van alle scenario's is in de praktijk onmogelijk en daarom worden de plausibele scenario's voornamelijk onderzocht.

• Het achterhalen van de waarheid vereist een zoekschema.

• Tunnelvisie is een beperkte visie gespitst op één conclusie.

Hoe moet er bij theorieën omgegaan worden met waarnemingen? - BulletPoints 2

• Waarneming is een passieve handeling waarbij de waarnemer een weerspiegeling van de werkelijkheid krijgt, dus de waarneming is waarheidsgetrouw.

• Onze waarneming is niet alleen gebaseerd op zintuiglijke waarneming, maar ze laten meerdere alternatieven open (multi-interpretabel).

• Ambiguïteit houdt in dat wat we zien verandert voortdurend, zo ambigu zijn de gegevens die ons brein ontvangt.

• De ambiguïteit van zintuiglijke waarneming kan plaatsvinden in situaties waar we een eenduidige, stabiele waarneming hebben.

• Herman von Helmholz zei dat het waarnemen kan worden neergezet als een soort gevolgtrekking op basis van de stimuli in combinatie met onze kennis.

• Een waarneming is theoriegeladen wanneer de waarneming eenduidig wordt door toevoeging van onze kennis aan de zintuiglijk informatie.

• James Jerome Gibson zei dat de hele analyse kunstig uitgaat van de zittende proefpersonen.

• Mind-set kan leiden tot andere waarneming en kan in strafrechtcontext grote gevolgen hebben.

• Als de mind-set 'schuldig' is, werkt dit vaak operatief.De verdachte wordt verdacht van een misdaad en hij wordt voor die misdaad vervolgd.Van de verdachten wordt een heel hoog percentage ook veroordeeld; veel verdachten blijken in de praktijk ook de daders van het delict te zijn, volgens het systeem.

• Inattentional blindness, oftewel de persoon in kwestie heeft tunnelvisie, ook al is het iets opzichtigs, omdat zijn aandacht op iets anders is gevestigd.

• Het brein heeft een theorie en kennis nodig om de ambiguïteit van de stimuli te doorbreken.

Hoe moet er geïnterpreteerd worden? - BulletPoints 3

• De alledaagse visie op waarheidsvinding houdt in dat we onbevangen zoeken, onbevooroordeeld waarnemen en die waargenomen feiten voor zichzelf laten spreken en objectief laten wegen.

• In de strafrechtelijke context zijn feiten afhankelijk van de theorie en de achterliggende kennis die tijdens de interpretatie wordt benut.

• Natuurlijke interpretatie kan worden doorbroken door een alternatieve theorie.

Hoe moeten de feiten gewogen worden? - BulletPoints 4

• Er zijn drie regels die het wegen van bewijsmateriaal in het leven van alledag reguleren. De eerste regel houdt in dat positief bewijsmateriaal oftewel bewijsmateriaal dat past bij het scenario, maakt het scenario waarschijnlijker. De tweede regel stelt, des te meer positief het bewijsmateriaal voor een specifiek scenario, des te waarschijnlijker dat scenario is. De laatste regel houdt in dat als veel positief is, en alleen positief bewijsmateriaal voor een scenario aanwezig is, dan is het redelijk om van de waarheid of juistheid van dat scenario uit te gaan.

• In het alledaagse leven is er sprake van een positieve bewijshouding, maar gaat voorbij aan de gecompliceerde status van positief bewijsmateriaal.

• Om vast te stellen hoe ons scenario qua waarheid en waarschijnlijkheid in elkaar zit, moeten er drie vragen gesteld worden:

  1. Kan ons scenario überhaupt weerlegd worden of is het door zijn structuur tegen elke mogelijke weerlegging geïmmuniseerd? Als dat namelijk het geval is en ieder bewijs kan worden ingepast, dan is positief bewijsmateriaal nietszeggend.

  2. Hadden we ook negatief bewijsmateriaal kunnen aantreffen? Als door omstandigheden of de opzet van het onderzoek eventuele negatieve bewijsmiddelen niet aan het daglicht kunnen komen, zijn positieve bewijsmiddelen nietszeggend.

  3. Past het positieve bewijsmateriaal ook bij een alternatief scenario? Als dat het geval is, dan is er door ons eigen scenario met al het positieve bewijsmateriaal nog geen winst geboekt.

• De drie complicaties bij positief bewijsmateriaal. Het scenario is immuun voor weerlegging. Ook is het mogelij dat eventuele negatieve uitkomsten zijn geblokkeerd. Of dat alle positieve gegevens passen bij een alternatief scenario.

• De centrale waarheidsvindingvragen zijn: past het bewijsmateriaal beter bij het eigen scenario dan bij een alternatief scenario? Discrimineert het bewijsmateriaal?

• De centrale vragen leveren twee consequenties op. Allereerst is het onderzoeken en toetsen van alternatieve scenario’s een teken van een welbegrepen eigenbelang, om vast te stellen hoe ons eigen scenario ervoor staat. De tweede consequenties is dat er rekening moet worden gehouden met de eis dat de rechter voor een wettige veroordeling naast zijn overtuiging twee bewijsmiddelen verplicht moet aandragen.

• De positieve bewijshouding kan leiden tot een aantal verleidingen die grote consequenties hebben voor een onschuldige verdachte in strafrechtelijke context. Verleiding van passend bewijsmateriaal, verleiding van een overtuigende verklaring en verleiding van een passend verhaal

• Er zijn twee vormen van tegengas.Bewust zoeken naar discriminerend bewijsmateriaal en alternatieve scenario’s bewust een rol geven.

• Er zijn verschillende manieren hoe scenario’s elkaar naar het leven kunnen staan. Het alternatieve scenario past even goed als het oude scenario bij de oude feiten (de feiten in de oude interpretatie). Daanaast kan een alternatieve scenario even goed passen bij de feiten in een nieuwe interpretatie als het oude scenario past bij de feiten in de oude interpretatie. Verder brengt een alternatieve scenario door zijn nieuwe vraagstelling nieuwe discriminerende feiten aan het licht die het oude scenario niet kan neutraliseren.

• Er zijn drie manieren waarop scenario’s kunnen botsen. Allereerst past het alternatieve scenario even goed als het oude scenario bij de “oude” feiten (de feiten in de oude interpretatie). Het is ook mogelijk dat het alternatieve scenario past even goed bij de feiten in een nieuwe interpretatie als het oude scenario past bij de feiten in de oude interpretatie. Bovendien kan het alternatieve scenario door zijn nieuwe vraagstelling nieuwe discriminerende feiten aan het licht brengen die het oude scenario niet kan neutraliseren.

• Heuristieken kunnen worden omschreven als algemene en specifieke richtlijnen voor een onderzoek.

• Heuristieken helpen het eigen scenario te onderbouwen en een alternatief scenario zo scherp mogelijk te bekritiseren.

• Heuristieken zijn voor de kritiek op het concurrerende scenario. Dit toont interne tegenspraak aan binnen het concurrerende alternatieve scenario. Of dat een cruciale handeling binnen het concurrerende scenario in de tijd of dat de beschreven actie fysiek onmogelijk is. Verder kan er gesteld worden dat het scenario immuniseert. Dat is een wetenschappelijk argument, als alle uitkomsten bij het scenario passen, lijkt het scenario nog wat voor te stellen. Maar schijn bedriegt, het vermeende succes is gelegen in het feit dat enkel passend bewijsmateriaal is gegenereerd en is dus verder nietszeggend.Daarnaast kan het scenario negatieve uitkomsten blokkeren. Ten slotte kan het een kwestie zijn van zoeken naar discriminerend bewijsmateriaal.

• De functies van een alternatief scenario. Het alternatieve scenario doet nieuwe vragen stellen (vraagfunctie). Het leidt tot nieuwe zoektochten en onderzoekslijnen (zoekfunctie).Het doet nieuwe feiten zien (waarneemfunctie). Het alternatieve scenario doet de feiten in een ander licht zien en doet ons daardoor een andere relevantie aan die feiten geven (interpretatiefunctie). Het alternatieve scenario geeft zo ook een andere bewijswaarde aan een feit (bewijsfunctie). We kunnen de waarheid van ons eigen scenario alleen beoordelen als we ook kennis hebben van de stand van alternatieve scenario’s. Bij de beoordeling van een waarheidsstatus van het eigen scenario kan men nooit volstaan met enkel naar ons eigen scenario te kijken (discriminatie-functie). Een alternatief scenario heeft verder een maximale kritiekfunctie: onderzoek vanuit het perspectief van een alternatief scenario toetst ons scenario op z’n scherpst. We lopen daarmee een groot risico, maar juist dat onderzoek kan leiden tot discriminerend bewijs ten gunste van ons eigen scenario.Een alternatief scenario helpt ons tegen onze cognitieve geslotenheid en blindheid.

Deel 2: Cognitieve geslotenheid

• Een adequate waarheidsvinding brengt nieuwe eisen met zich mee, waaronder het besef van de eigen achterliggende theorie, onderkenning van de rol van alternatieve scenario’s en het inzicht in de rol van discriminerend tegenbewijs.

Wat is de menselijke drang tot duiden? - BulletPoints 1

• Causaal verband geeft verklaring waarom dingen gebeuren.

• Fundamentele Attributief Fout: als we het gedrag van iemand anders verklaren, doen we dat primair vanuit zijn bedoelingen, vanuit zijn karakter.

• Nog een bron van cognitieve geslotenheid is onze biologische drang om menselijk gedrag te duiden in termen van bedoelingen van de persoon.

• Coïncidentie is toeval, dit maakt nauwelijks kans als de mens overal een oorzaken en bedoelingen zoekt.

Is er een magisch oog? - BulletPoints 2

• Het Magisch Oog is een groot gevaar in het proces van de waarheidsvinding in het algemeen, en voor de onschuldige verdachte in het bijzonder.

• Bij het Magisch Oog komen we te snel en met te groot vertrouwen tot een oordeel.

• Volgens Freud heeft de mens een groot geloof in het vermogen om leugenaars op te merken.

Welke rol speelt het geloven in theorieën? - BulletPoints 3

• Waarheidsvinding gaat over bewijsmateriaal en de waarde daarvan, en over goede redenen.

• Spinoza: Men hoort iets, begrijpt de boodschap en slaat die informatie als waar / juiste informatie op.

• Er zijn een aantal overwegingen die pleiten voor het Spinoza-model over het geloven:

1. Het Spinoza-model past perfect bij het terrein van de waarneming (geloven op het eerste gezicht). Als we normale omstandigheden zien, geloven we onze eerste reactie.

2. Het evolutionaire selectieproces moet werken met wat voor handen is: gegeven het uitbouw-principe van de evolutie, is het te verwachten dat onze eerste reactie op hetgeen we horen en lezen, via dit mechanisme van direct-gelopen zal verlopen.

3. Het evolutionaire argument is ook van toepassing op het geloof-mechanisme van kleine kinderen.

4. Het Spinoza-model krijgt ook steun uit de praktijk.

• Willis & Todorov (2006): het menselijk oordeel over andermans attractiviteit, bestaande uit competentie, agressie en vriendelijkheid wordt gevormd in 0,1 seconde.

• Deze twee omgevingsfactoren maken het bijna onvermijdelijk dat de eerste indruk een indruk van onbetrouwbaarheid is. De verdachte wordt als verdachte aangemerkt omdat een officier niet zomaar iemand vervolgt en de verdachte onderdeel is van een groep in de samenleving waarvan de meeste mensen uiteindelijk veroordeeld worden. Daarnaast wordt de betrouwbaarheid van de verdachte op basis van verkeerde maatstaven beoordeeld, onder andere aan het zenuwachtige gedrag van de verdachte.

• Primacy effect houdt in dat de informatie die het individu het eerst bereikt, maakt gemiddeld de meeste indruk.

• Green, Garst en Brock hebben aantal aandachtspunten bij een voorgesteld scenario. Het verhaal van een scenario heeft meer impact op de lezer en zal zijn kritische houding verder afzwakken, naar mate de lezer in toenemende mate het gevoel krijgt zelf onderdeel te zijn van het verhaal. Een verhaal wordt in beginsel primair beoordeeld op basis van interne plausibiliteit: hoe plausibeler een verhaal is, des te meer invloed heeft dat op de opvattingen van de lezer. Een verhaal heeft meer invloed naar mate het verhaal emotionele reacties oproept.

• Geloof in het scenario leidt tot bevooroordeelde benaderingen van het bewijsmateriaal. Men kijkt kritisch naar bewijsmateriaal dat strijdig is met het originele eigen scenario.Mensen herduiden bewijsmateriaal dat strijdig is met het originele eigen scenario. Men acht bewijsmateriaal dat strijdig is met het originele eigen scenario, minder betrouwbaar.

• Bij een volledig geloof in een scenario, krijgt men te maken met het denkinstinct van geloofsvolharding, ook wel belief perseverance genoemd.

• De bevooroordeling van het eerder vinden van bewijsmateriaal-voor dan bewijsmateriaal-tegen heet my-side bias.

• Een vooroordeel is de neiging om het bewijsmateriaal ten gunste van het eigen scenario uit te leggen.

• The presumption of guilt houdt in dat ontkennende antwoorden van de verdachte niet worden geloofd.

• Als er meer vertrouwen is in het eigen scenario dan in het alternatieve scenario, accepteert het brein het eigen scenario.

• Het Spinoza-model stelt dat mensen het fijn vinden om te geloven. Niet-geloven en twijfelen komt later en kost energie.

• Bij cognitieve afsluiting is het de persoon en niet het brein die zorgt voor de afsluiting van het onderzoek naar de waarheid van een scenario.

• Geloofsvolharding (belief perseverance) is het blijven geloven in een eenmaal ingenomen standpunt, ook al krijgen we bewijs-tegen te zien.

Wat is cognitieve blindheid en welk gevaar brengt dit met zich mee? - BulletPoints 4

• Quilt-bias: De officier van justitie begint met een schuld-vooroordeel en zo is in zijn ogen al het ontlastend bewijsmateriaal onbetrouwbaar.

• Immuniseren is het eigen scenario zo aanpassen dat het niet meer weerlegd kan worden.

• Bij een cirkelredenering wordt uitgegaan van het eigen gelijk.

Deel 3: Waarheid

Welke verschillende waarheidsconcepties zijn er? - BulletPoints 1

• In het strafrecht spelen drie waarheidsconcepties.De waarheid als correspondentie tussen wat er over een toestand gezegd wordt en zoals de toestand echt is.De waarheid als samenhang tussen iemands beweringen onderling en de waarheid als constructie door een bevoegde instantie.

• Er zijn twee bezwaren bij waarheid als correspondentie.Ten eerste is waarheid als correspondentie triviaal.Ten tweede is de correspondentietheorie niet bruikbaar, omdat we het vaak niet kunnen vaststellen wat iemand heeft gezegd.

• Ook zijn er bezwaren bij waarheid als samenhang tussen iemands beweringen onderling. Waarheid zou subjectief en persoonsgebonden worden. Daarnaast is het de vraag hoe de rechter kiest wanneer er twee samenhangende verhalen zijn. Op basis waarvan aanvaarden we die andere beweringen?

• De constructietheorie past in het strafrecht: De rechter doet aan waarheidsvinding, hij komt tot een besluit volgens de regels die we in het Nederlandse procesrecht gebruiken. Dit wordt door de maatschappij aanvaard.

• De problemen van de constructietheorie zijn de vraag of de beslissing juist is geweest en het gevaar voor de rechtstaat. De rechter bepaalt wie schuldig is, maar dan bepaalt hij ook wie niet schuldig is.

Wat is de ware toedracht? - BulletPoints 2

• Bij herziening van een zaak is een novum vereist.

• Novum is een nieuw feit, als deze bekend was geweest had de rechter waarschijnlijk anders geoordeeld.

• Belangrijke geleerde lessen:

  1. Afsluiting en waarheid is niet hetzelfde.

  2. Waarheid is de ware toedracht.

  3. Samenhangende beweringen is geen argument voor waarheid.

  4. Mensen maken fouten.

  5. Waarheidsclaim is herroepelijk.

  6. Sta open voor kritiek.

  7. Niveau van werkelijkheid en kennis-niveau is niet hetzelfde.

  8. Waarheidsvinding: waarschijnlijkheden beoordelen van de mogelijke scenario’s.

  9. De vraag naar de echte waarheid is een empirische.