BulletPointsamenvattingen per hoofdstuk bij de 10e druk van Orthopedagogiek: Antwoorden op vraagstellingen van Van Heteren et al. - Chapter

Wat is de orthopedagogische vraagstelling betreffende het opvoedingsproces? - BulletPoints 1

• Een gestagneerd opvoedingsproces houdt in dat een opvoedingsprobleem aanhoudt of verergert ondanks veelvuldig pedagogisch handelen van de ouders.

• Kok heeft een theorie over specifiek opvoeden: de specifieke opvoedingsbehoefte van het kind (de vraagstelling) staat centraal en er moet worden gekeken waar deze opvoedingsbehoefte en de opvoeding elkaar mislopen.

• Volgens Kok bestaat de ontwikkeling uit een affectief, cognitief en conatief aspect. De opvoeding bestaat volgens hem uit drie dimensies: relatie aangaan (en onderhouden), klimaat scheppen (en aanpassen) en situatie hanteren.

• Het gedrag van het kind heeft een signaalfunctie. Wanneer het signaal niet goed wordt opgevangen, ontstaan psychologische problemen. Deze kunnen worden opgelost door opvoedingsdimensies beter af te stellen op de ontwikkelingsaspecten.

• Het V.O.S. staat voor Vraagstelling Ordenend Systeem. Dit systeem geeft richtlijnen om de vraagstelling in kaart te brengen het pedagogisch handelen aan te passen of bij te stellen.

Hoe verloopt het opvoedingsproces? - BulletPoints 2

• Het affectieve ontwikkelingsaspect houdt de sociaal-emotionele ontwikkeling in. Dit gaat o.a. over gevoelsdifferentiatie en hechting.

• Het cognitieve ontwikkelingsaspect betreft de ontwikkeling van het kennen en kennis verwerven: structuren zien, analytisch vermogen en flexibiliteit horen hierbij. Autisme en ADHD kunnen dit beperken.

• Het conatieve ontwikkelingsaspect betreft de ontwikkeling van het streven naar ontplooiing van eigenheid. Eigenheid houdt de aanleg en beperkingen van het kind in, maar ook zijn/haar zelfverwerkelijking.

• In de ouder-kind-relatie gaat het om sensitiviteit (inleven in wat er in het kind speelt) en responsiviteit (opvoedingsrelatie gebruiken om ontwikkelingskansen aan het kind te bieden).

• Het opvoedklimaat houdt in: dagelijkse routines, de fysieke en niet-fysieke omgeving en de materiële en niet-materiële vormgeving.

• Situatie hanteren gaat om hoe de opvoeder omgaat het gedrag van het kind interpreteert en er mee omgaat in veelvoorkomende en zeldzame situaties.

• De opvoeding wordt beïnvloed door risicofactoren en beschermende factoren. Risicofactoren vergroten de draaglast en beschermende factoren vergroten de draagkracht.

Wat houdt orthopedagogisch handelen in? - BulletPoints 3

• Vraagstellingstype geeft voor het belangrijkste aspect uit de opvoedingsbehoefte in grote lijnen aan hoe moet worden gehandeld.

• Vraagstelling om specifiek opvoeden beslaat alle ontwikkelingsaspecten en houdt rekening met de (on)mogelijkheden van de opvoeders en beïnvloedende omstandigheden.

• Opvoederspresentatie houdt in dat de opvoeder dingen uitstraalt naar het kind, maar daarin wordt beïnvloed door allerlei aspecten, waarmee rekening moet worden gehouden in een behandelplan.

• Binnen (semi)residentiële orthopedagogische hulpverlening wil men afzien van normalisatie omdat kinderen zich daar juist niet normaal ontwikkelen en omdat het opvoedingsklimaat juist speciaal moet worden aangepast op de specifieke opvoedingsbehoeften van het kind.

• Er is onderscheid tussen onderhandelbare situaties (vele wegen leiden naar Rome, zoals dagritme) en niet onderhandelbare situaties (primaire levensbehoeften en rechten zoals voeding en hygiène)

• In de eigenheidsontwikkeling moet (1) de opvoeder het kind in zijn waarde laten en serieus nemen en ruimte geven voor eigen inbreng en groeiende zelfstandigheid, (2) het klimaat structuur geven, ruimte bieden tot experimenteren en constructief bezigzijn en (3) de opvoeder situaties zo presenteren dat een kind er structuren in kan herkennen en zelfverantwoordelijkheid leert.

Wat houden vraagstellingstypen in betreffende het opvoedingsproces? - BulletPoints 4

• Er zijn zes vraagstellingstypen, onderverdeeld onder de drie ontwikkelingsaspecten. Voor het affectieve ontwikkelingsaspect zijn dat 'emotionele ruimte bieden' en 'relationele ruimte laten'. Voor het cognitieve ontwikkelingsaspect zijn dat 'structureren' en 'variëren'. Voor het conatieve ontwikkelingsaspect zijn dat 'profileren' en 'harmoniëren'.

• Als de relationele ontwikkeling ernstig onder druk is komen te staan, zal er een achterstand, scheefgroei of blokkade zijn in de affectieve ontwikkeling. Bij een kind waarbij de hechtingsrelatie niet voldoende is ontwikkeld, is de emotionele nabijheid van een relatie te heftig. Hierbij past het vraagstellingstype ‘relationele ruimte laten’. Als het kind zich teveel naar de emotionele behoeften van zijn ouders heeft gevoegd, is 'emotionele ruimte bieden' het geschikte vraagstellingstype.

• Als het cognitieve ontwikkelingsproces onder druk staat kan het kind op twee manieren reageren: het kind komt niet aan leren toe doordat het geen structuur ziet of het vervormt de werkelijkheid tot voor het kind verwerkbare stukjes waardoor het kind oninvoelbaar wordt ervaren. In het eerste geval is 'structureren' het juiste vraagstellingstype, in het tweede geval 'variëren'.

• Bij druk op het conatieve ontwikkelingsaspect kan het kind zich óf overmatig aanpast, waarbij 'profileren' het juiste vraagstellingstype is, óf het gaat zich juist afsluiten voor anderen, waarbij 'harmoniëren' het juiste vraagstellingstype is.

Wat houdt het Vraagstelling Ordenend Systeem (V.O.S.) in? - BulletPoints 5

• V.O.S. staat voor Vraagstelling Ordenend Systeem. Het is een systeem in zes stappen waarin stagnatie in het opvoedingsproces wordt opgespoord, globaal wordt ingedeeld door een vraagstellingstype en daarna wordt omgezet tot een vraagstelling om specifiek opvoeden te komen.

• Stap één is de kennismaking: hierin wordt globale info over ontwikkelingsaspecten, opvoedingsdimensies en beïnvloedende factoren verzameld.

• Stap twee is ordening: hierin worden de eerste conclusies en attentiepunten noteren en wordt er vast gesteld of er sprake is van een stagnerend opvoedingsproces.

• Stap drie is verdieping: hierin wordt dieper ingegaan op ontwikkelingsaspecten, opvoedingsdimensies en beïnvloedende factoren om te voorkomen dat teveel in één richting wordt gedacht en om de invloeden te bepalen.

• Stap vier is ordenen: gegevens van stap drie worden geordend en geanalyseerd. Voorlopige conclusies over de ontwikkeling, opvoeding en vraagstellingstype worden getrokken. Nieuwe aandachtspunten leiden tot een onderzoeksplan.

• Stap vijf is onderzoek: het onderzoek wordt uitgevoerd, eventueel met behulp van andere disciplines zoals psychologie of orthodidactiek.

• Stap zes is afronding: alle informatie wordt verwerkt. Vanuit de geïnventariseerde en geïnterpreteerde ontwikkelingsaspecten, opvoedingsdimensies en beïnvloedende omstandigheden ontstaat een vraagstelling om specifiek opvoeden.

Wat zijn de richtlijnen van de handelingsaanbevelingen? - BulletPoints 6

• Handelingsaanbevelingen zijn globale richtlijnen over de manier van handelen in een vraagstellingstype.

• Handelingsaanbevelingen moeten nog wel verfijnd worden op basis van de specifieke situatie, rekening houdend met de ontwikkelingsaspecten, opvoedingsdimensies en beïnvloedende factoren.

• In 'emotionele ruimte bieden' gaat het erom dat het kind duidelijk merkt dat men om hem geeft (opvoederspresentatie), dat er een uitnodigend opvoedingsklimaat is vol geborgenheid (klimaat scheppen) en dat de opvoeder zich realiseert wat het effect van iedere handeling is op het kind (situatie hanteren).

• In 'relationele ruimte laten' gaat het om een neutrale relatie waarin het kind niet wordt gedwongen tot wederkerigheid of liefde teruggeven (opvoederspresentatie), om het creëren van stabiliteit door een duidelijk ritme (klimaat scheppen) en om een terughoudende opstelling van de opvoeder in affectief opzicht en het verwachtingspatroon (situatie hanteren).

• In 'structureren' gaat het erom de wereld in begrijpelijke delen te presenteren, als een gids en een begeleider te zijn voor het kind (opvoederspresentatie), om rust te creëren voor oor en oog (klimaat scheppen) en om situaties overzichtelijk aan te bieden en per moment aan te passen (situatie hanteren).

• In 'variëren' gaat het erom de angst van het kind te verminderen door de wereld op een begrijpelijke manier te presenteren (opvoederspresentatie), het kind uit te nodigen tot het uitvoeren van verschillende activiteiten (klimaat scheppen) en het kind te helpen te leren door favoriete activiteiten in geschikte hoeveelheid te veranderen (situatie hanteren)

• In profileren moet het kind leren zichzelf te positioneren tussen anderen (opvoederspresentatie), moet het klimaat daar veiligheid voor uitstralen (klimaat scheppen) en moeten situaties ervaren worden als uitdagend, veilig en ondersteunend (situatie handhaven)

• In harmoniëren moet de ouder de egocentrische houding van het kind accepteren en helpen los te laten door grenzen te stellen (opvoederspresentatie), moet het klimaat uitnodigen tot contact (klimaat scheppen) en moeten er leermomenten worden geschapen waarin het kind zelf de behoefte gaat voelen zijn egocentrische houding los te laten (situatie hanteren).

Wat zijn antwoorden op orthopedagogische vraagstellingen uit de praktijk? - BulletPoints 7

• Voor het opstellen van een vraagstelling om specifiek opvoeden is het belangrijk de ouders te betrekken bij het vaststellen van de hulpvraag, zodat de vraag áchter de hulpvraag kan worden achterhaald.

• Als de ontwikkeling van het kind vastloopt of verontrustend gedrag veroorzaakt, of wanneer het opvoeden van de ouders duidt op een onbalans van draaglast en draagkracht van de ouders, wordt het opvoedingsproces geanalyseerd.

• Dubbele dynamiek in het opvoedingsproces houdt in dat naast het ontwikkelende kind en de opvoeder ook aanleg en omgevingsfactoren een (grote) rol spelen. Voor optimale hulpverlening moet hiermee rekening worden gehouden.

• Indicatiestelling is het objectief vaststellen welk hulpaanbod geschikt is op basis van diagnostische gegevens. Zorgtoewijzing is het koppelen van een concreet zorgpakket aan de indicatiestelling.

• Een zorgprogramma is een samengesteld pakket van verschillende zorgmodules die passen bij een specifieke doelgroep. Het V.O.S. kan helpen om inhoudelijke afstemming te verbeteren.