De Psychiatrie in het Nederlands Recht - Raes e.a. - 6e druk - BulletPoints

Wat houdt de forensische psychiatrie in? Ch.1

• De psychiatrie houdt zich bezig met de diagnostiek en de behandeling van mensen die een psychische stoornis hebben.

• Na Kraepelin zijn vele theorieën ontwikkeld ter verklaring van afwijkend gedrag c.q. gedragsstoornissen, zoals de psycho-analytische theorie, leertheorie, antropologie, sociale psychologie en systeemtheorie.

• Tegenwoordig is men het erover eens dat verklaringen multicausaal moeten zijn.

• De gedragskundige disciplines werden rechtens erkend bij de wetswijziging van 1988: van TBR naar TBS.

Wat is de historie van de psychiatrie in het recht? Ch.2

• In Frankrijk ontstond in de 13^e eeuw het instituut van het curatorschap: Wanneer iemand geestesziek was, werd hij verzorgd door iemand die ook zijn vermogen beheerde.

• In Engeland kon de koning vanaf 1324 het beheer voeren over de landerijen van geestelijk gestoorden.

• In het Romeinse recht werden geestelijk gestoorden niet gestraft. Algemeen gesproken was de familie of curator verantwoordelijk voor de geesteszieke, die zelf onder primitieve omstandigheden werd opgesloten of op bedevaart meegenomen.

• Het Germaanse recht kende eveneens de mogelijkheid van niet of verminderd toerekenen bij geesteszieke daders.

• In het oude Nederlandse recht werden krankzinnigen of zwaar zwakzinnigen niet gestraft, konden wel worden veroordeeld maar nooit tot de doodstraf.

• In 1808 werd het woord ‘psychiatrie’ als eerste gebruikt door Reil.

• In de jaren vijftig hebben Pompe, Baan, Kempe en Buytendijk zich als vertegenwoordigers van de Utrechts School bezig gehouden met de integratie tussen recht en sociale wetenschappen. Hiermee namen zij het voortouw bij de humanisering van het strafrecht.

Hoe worden vrijheid en verantwoordelijkheid wijsgerig-antropologisch beschouwd? Ch.3

• Indeterminisme is een opvatting die de mens enigerlei vorm van vrijheid laat. Determinisme is de opvatting die deze mogelijkheid ontkent.

• In de geschiedenis van het strafrecht onderscheidt men 2 richtingen, namelijk de Klassieke Richting en de Moderne Richting/School.

• Van Hamel behoorde tot de Moderne Richting/School. Zijn voorgestelde maatregelen werden in gewijzigde vorm vastgelegd in de Psychopathenwetten van 1928.

• In de 17^e eeuw kwam het causaal-determinisme opzetten.

Wat is de relatie tussen de psychiatrie en de rechtsbescherming? Ch.4

• Het subsidiariteitsbeginsel houdt in dat er bij de beschermingsmaatregelen terughoudendheid is geboden waar het gaat om inschakeling van de rechter.

• Het proportionaliteitsbeginsel houdt in dat wanneer vaststaat dat rechterlijke tussenkomst is vereist, gekozen wordt voor de verhoudingsgewijs minst ingrijpende maatregel.

• Vertegenwoordiging kan gebeuren op basis van volmacht, zaakwaarneming en de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO). Deze drie vormen van vertegenwoordiging hebben gemeen dat er bij allemaal geen sprake is van een door de rechter benoemde vertegenwoordiger.

• Bij volmacht is er sprake van een zelfbenoemde vertegenwoordiger, waarbij de volmachtgever ook de omvang van de volmacht vaststelt. Vereist is wel dat de psychiatrische patiënt die de volmacht afgeeft ter zake wilsbekwaam is op het moment van het verlenen van de volmacht.

• Een zaakwaarnemer behartigt de belangen van een ander zonder dat hij daartoe o.g.v. de wet of een overeenkomst is verplicht. Hij is ook bevoegd de betrokkene te vertegenwoordigen.

• De rechtbank kan een meerderjarige onder curatele stellen, indien die vanwege zijn geestelijke stoornis niet in staat is of bemoeilijkt wordt zijn belangen zelfstandig te behartigen.

• De drie basisrechten van de patiënt op grond van de WGBO zijn het toestemmingsvereiste, het recht op informatie en de bescherming van de privacy.

Wat houdt de wet BOPZ in? Ch.5

• De interne rechtspositie ziet op het behandelingsplan, de mogelijkheid van dwangbehandeling, het toepassen van middelen of maatregelen en het beklagrecht.

• De externe rechtspositie ziet op de verschillende manieren die er zijn om iemand tegen zijn wil op te nemen in een psychiatrisch ziekenhuis en daar te laten verblijven.

• De voorlopige machtiging is de basismaatregel, welke de mogelijkheid biedt iemand tegen zijn wil gedurende maximaal 6 maanden op te nemen en te laten verblijven in een psychiatrisch ziekenhuis.

• Het doel van de observatiemachtiging is een onderzoek op korte termijn om te bezien of er sprake is van een geestesstoornis en of die stoornis betrokkene gevaar doet veroorzaken (alleen voor zichzelf!).

• Een behandelingsplan wordt opgesteld in overleg met de betrokkene, zijn wettelijk vertegenwoordiger, een derde door de betrokkene aangewezen, de echtgenoot, ouder, kind, broer of zuster (art 38 lid 1). De betrokkene hoeft niet in te stemmen.

• Art. 39 beperkt de toepassing van middelen of maatregelen en regelt dwangbehandeling.

• In art. 40 staan de rechten van de onvrijwillig opgenomen patiënt, welke kunnen worden beperkt.

• Het klachtrecht staat in art. 41. Hij kan door betrokkene en alle ander in het ziekenhuis verblijvende patiënten schriftelijk worden ingediend.

Hoe wordt toerekeningsvatbaarheid beschouwd vanuit psychiatrisch oogpunt? Ch.6

• De schulduitsluitingsgrond ontoerekeningsvatbaarheid (art. 39 Sr) wil zeggen dat wanneer een handeling wegens een psychische stoornis niet verwijtbaar is geweest, de handelingsvrijheid bijgevolg afwezig is en de persoon niet over handelingsalternatieven beschikt.

• Omdat op deze wijze de verwijtbaarheid ontbreekt, vervalt het schuldverwijt.

• Beslissend is of iemand met een psychische stoornis zich van te voren verwijtbaar in een situatie had begeven die noodzakelijkerwijs of waarschijnlijk zou resulteren in een toestand waarin hij niet meer over zijn geestelijke vermogens zou beschikken (culpa in causa).

Wat houdt het psychologisch onderzoek pro Justitia in? Ch.7

• 1988: psycholoog is wettelijk deskundige voor oplegging tbs

• 1996: professionalisering: wetenschappelijk onderzoek op gang gekomen en landelijke Commissie rapportage ingericht

• Doel gezondheidszorg: verlichten van het lijden en boeken gezondheidswinst

• Doel strafrecht: vergelding en beïnvloeding en nastreven gerechtsgelijkheid

• Officier van Justitie geeft opdracht Pro Justitia onderzoek: onderzoek naar de persoonlijkheid

• Rechter commissaris geeft opdracht onderzoek geestesvermogens

• Pro Justitia onderzoek: kijken of er sprake is van een ziekelijke stoornis of gebrekkige ontwikkeling

• BooG: screeningsinstrument voor het inzetten pro Justitia onderzoek

• NIFP bepaalt of er enkelvoudig/multidisciplinair onderzoek gedaan moet worden en door wie dit gedaan moet worden.

• Het onderzoek is deductief, uit de stoornis wordt de invloed op het gedrag afgeleid

• De schulduitsluitingsgrond is abstract geformuleerd om met veranderingen mee te gaan.

• Objectiverend onderzoek is de vraag of iemand een psychische stoornis of gebrekkige ontwikkeling heeft

• Individualiserend onderzoek is wat de invloed van de stoornis op de keuzemogelijkheden was

• De rapporteur geeft aan hoe onvermijdelijk de gevolgen voor de onderzochte waren,

• Psychologisch onderzoek bestaat uit gesprekscontact, tests, strafdossier en eerdere hulpverleningscontacten.

• Alle informatie moet gevalideerd worden omdat informatie achtergehouden of verdraaid kan zijn.

Wat houdt het strafrechtelijk psychiatrisch gedragsonderzoek in? Ch.8

• Om de nu nog gebrekkige consensus tussen beoordelaars in Nederland te vergroten, is in Nederland de werkgroep Forensische Rapportage opgericht.

• Wanneer een psychiater of psycholoog wordt benoemd tot getuige-deskundige zijn art. 227-236 Sv van toepassing.

• In de eerste plaats dient uitgemaakt te worden of er bij de verdachte wel een geestelijke stoornis bestaat. Is dit niet zo, dan kan de verdachte ook niet verminderd toerekeningsvatbaar zijn.

• Vervolgens dient te worden vastgesteld of de betrokkene zich in verstandelijke zin wel bewust was van wat hij deed en van de consequenties van zijn handelen.

• De verdere vragen hebben betrekking op het verband tussen de geconstateerde aandoening en het ten laste gelegde waaruit een mogelijke beperking van de wilsvrijheid tijdens het ten laste gelegde voortvloeit, resulterend in een vermindering van de toerekeningsvatbaarheid.

• De laatste vraag die van groot belang is, is of het verminderen van de stoornis door een bepaalde begeleiding of behandeling zou kunnen leiden tot een kleinere kans op herhaling van het delict.

Wat is er geregeld in de penitentiaire beginselenwet? Ch.9

• De PBW geldt sinds 1999. Uitwerkingen zijn te vinden in de Penitentiaire maatregel (PM) en een twaalftal Regelingen, waaronder de huisregels. De PM, een AMvB met zijn grondslag in art 11 Sr, gaat boven de Regelingen en de PBW gaat boven de PM.

• Art 2 lid 4 PBW geeft de grenzen weer van degenen die met de tenuitvoerlegging zijn belast en vind zijn grondslag in art 15 lid 4 GW.

Welke psychiatrische voorzieningen zijn er in de gevangenis? Ch.10

• De voornaamste differentiatiecriteria worden gevormd door sekse, leeftijd, strafduur en de juridische status, welke kunnen worden toegepast o.g.v. art 8.

• De regeling van het beklag is geregeld in art 60-68 PBW. Door het woord ‘beslissing’ in art 60 wordt beklag over feitelijk handelen dat niet direct is terug te voeren op een beslissing uitgesloten.

• Hulpverlening aan gedetineerden met psychische problemen wordt primair uitgevoerd door inrichtingspsychologen.

• Indien er een psychische stoornis wordt vastgesteld wordt, indien noodzakelijk en mogelijk, vervolgens een psychiatrische behandeling gestart. Deze behandeling bestaat meestal uit het voorschrijven van medicatie en begeleidende gesprekken.

Hoe wordt de terbeschikkingstelling uitgevoerd? Ch.13

• Tbs is het ultimum remedium

• Doel: beveiligen van de samenleving tegen de recidive van de veroordeelde

• Vroeger: sterkverminderd en ontoerekeningsvatbaren volgens medisch model behandeld

• In TBR (tot jaren 50)dwangverpleging gericht op individuele psychotherapie

• Veel onderlinge verschillen tussen TBR inrichtingen

• Psychiatrische Observatie Kliniek (Pieter Baan Centrum): grondslag multidisciplinaire observatie

• Na jaren 70: niet meer veranderen van persoonlijkheid als doel, maar verminderen van de recidive

• Inzicht kwam dat stoornissen chronisch waren

• Aantal vrijheidsbenemende straffen en lengte zijn toegenomen

• Door toename was er een capaciteitsnood, daardoor werden twee beleidsonderzoeken uitgevoerd, namelijk meer sturing bij de tenuitvoerlegging van de tbs en het aselect toewijzen van tbs-gestelden

• 20% van de in vrijheid gestelden recidiveerden

• Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatie-Centrum verzamelt recidive cijfers

• Recidive is afgenomen, waarschijnlijk door toegenomen verblijfsduur

• Longstay indicatie bij blijvend delictgevaarlijke tbs-gestelden

• Aantal verdachten dat Pro Justitia onderzoek weigert groeit, om tbs-vonnis te ontlopen

• Tbs duurt vaak langer dan gevangenisstraf

Risicotaxatie: hoe wordt delictrecidive in de forensische psychiatrie voorspeld? Ch.14

• Delictrecidive geeft de gevaarlijkheid van de verdachte

• Risicotaxatie is het vaststellen van recidive

• Tbs mag alleen opgelegd/voortgezet worden bij onaanvaardbaar geachte recidivekans

• Base rate: percentage personen binnen een populatie dat een bepaald verschijnsel vertoont

• Soms foute voorspellingen delictresidive (vals negatieven of vals positieven)

• Ongestructureerde klinische risicotaxatie: deskundigen hebben persoonlijk referentiekader

• Actuariele risicotaxatie: risicofactoren verzamelen en via algoritme omzetten in percentage

• Gestructureerde klinische risicotaxatie: behandelaren werken volgens een vast (evidence based) systeem

• Gestructureerde risicotaxatie maakt advisering objectiever

• Onwenselijke neveneffecten van de risicotaxaties is dat slachtoffers de overheid aansprakelijk kunnen stellen en gedetineerden beklag kunnen doen

Welke aspecten zijn er binnen de psychiatrie en het jeugdrecht? Ch.15

• Handelingonbekwaamheid van de minderjarige betekent dat hij in het algemeen onbekwaam is rechtshandelingen te verrichten, waaraan hij zichzelf bindt. Hij kan ook niet zelf in rechte optreden.

• Als de minderjarige handelingsonbekwaam is en toch rechtshandelingen verricht dan zijn deze rechtshandelingen vernietigbaar of nietig (art 1:234 BW).

• Een uitzondering hierop is onder meer dat een minderjarige van 16 jaar en ouder zelfstandig een arbeidsovereenkomst kan aangaan. Ook art 7:447 en 7:465 BW zijn hierop uitzonderingen.

Hoe gaat de (jeugd)psychiatrie om met het jeugdrecht? Ch.16

• De art 77a Sr ev. gelden voor minderjarigen van 12 tot 18 jaar ten tijde van het begaan van het feit.

• Op 16 en 17 jarigen kan bij uitzondering het meerderjarigenstrafrecht worden toegepast, de gronden hiervoor zijn dan de ernst van het begane feit, de persoonlijkheid van de dader of de omstandigheden waaronder het feit is begaan.

• Op 18-21 jarigen kan het minderjarigenstrafrecht worden toegepast, de gronden hiervoor zijn de persoonlijkheid van de dader of de omstandigheden waaronder het feit is begaan.