Sheetnotes 18/19

Wat zijn de veranderingen in de hoorcolleges?

• Vorig jaar ging dit hoorcollege over de handhaving van het bestuursrecht. Dit jaar gaat het over nadeelcompensatie wegens rechtmatige overheidsdaad. 

Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

• Geen sprake van onderwerpen die niet worden behandeld in de literatuur.

Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

• Geen sprake van recente ontwikkelingen in het vakgebied. 

Wat is belangrijk voor het tentamen?

• 1. Rechtmatige overheidsdaad wordt onderscheiden in: Wettelijke bevoegdheiden die bedoeld zijn om inbreuk te maken op rechten van burgers. Hierbij kun je denken aan ontneming, vernietiging en gedoogplichten.

- In veel gevallen volgt dan volledige schadeloosstelling. 

• 2. Schade dat als ongewenst neveneffect van het uitvoeren van taken en bevoegdheden in het algemeen belang, Hierbij kun je denken aan het afsluiten van een winkelstraat zodat er een parkeergarage kan worden aangelegd. 

- In veel gevallen volgt dan een tegemoetkoming voor de geleden schade. 

• Schade kan het ongewenste neveneffect zijn. Indien er sprake is van onevenredige schade door rechtmatige daad wordt dit nadeel genoemd, de vergoeding voor dit nadeel heet compensatie. Je kan bij de burgelrijke rechter terecht indien je stelt dat er toch sprake is van een onrechtmatige daad. Of naar de bestuursrecht in het geval er wel sprake is van een rechtmatige daad maar gelijkheid voor de openbare lasten wordt geschonden. 
• Een nadeelcompensatie kan o.g.v. een wettelijke regeling, een beleidsregel, een onzelfstandig nadeelcompensatiebesluit en een zelfstandig nadeelcompensatiebesluit.

Hoorcollegeaantekeningen 17/18

Dit college gaat over toezicht en herstelsancties; de handhaving van het bestuursrecht.

Een van de kernbegrippen deze week is overtreding. Op grond van art. 5:1 Awb is een overtreding “een gedraging in strijd met het bepaalde bij of krachtens wettelijk voorschrift.”. Met krachtens wordt hier vooral een vergunningsvoorschrift bedoeld. Een beleidsregel is echter geen wettelijk voorschrift. Schending daarvan levert strikt genomen dus geen overtreding op.

Bij de schending van een vage norm speelt het bepaaldheidsgebod (lex certa) een rol. Als burger moet je van tevoren kunnen weten wat een norm precies inhoudt. Je zou dus kunnen zeggen dat de schending van een vage norm geen overtreding oplevert. Voorbeelden van vage woorden in wettelijke regelingen zijn “verantwoorde zorg, integer handelen, duidelijk prospectus, etc.”.

De vraag of er een overtreding is begaan is een rechtsvraag waarvoor geen beleidsruimte is. Een uitzondering hiervoor is de zorgplicht van professionals. Professionals moeten er dus zelf voor zorgen dat ze van tevoren weten of iets toegestaan is. Als een norm vaag is, is er vaak alsnog heldere jurisprudentie. Ook kan het bestuursorgaan in kwestie geraadpleegd worden.

Een ander kernbegrip is overtreder. Dat kan degene zijn die de overtreding pleegt, degene die medepleegt of de functionele dader zijn. Degene die de overtreding pleegt is de normadressaat die alle bestanddelen vervult. Bij sommige gedragsnormen kan dit een ieder zijn. Bij sommige gedragsnormen is de delictsomschrijving tot bepaalde mensen gericht. Voor medeplegen is bewuste samenwerking en gezamenlijke uitvoering vereist. Dan is er nog de functionele dader. Dat is degene die beschikkingsmacht heeft en het gedrag van de feitelijke handelaar aanvaart.

Bestuurlijke sancties worden geregeld in art. 5:2. Ze zijn op te delen in herstelsancties in bestraffende sancties. Alle bestuurlijke sancties behoeven een wettelijke grondslag. Uitzondering daarop is het intrekken van een vergunning. Want wie de bevoegdheid heeft een vergunning te geven, heeft ook de bevoegdheid deze in te trekken. Daarnaast is er het verbod van terugwerkende kracht. Zo mag een boete niet met terugwerkende kracht verhoogd worden.

Bij toezicht gaat het met name over het verzamelen van informatie over het gedrag. Dat gedrag wordt dan getoetst aan de toepasselijke normen. Er zijn twee soorten toezichthouders.

• Toezichthouders in de zin van art. 5:2 Awb. Dat zijn mensen die door de Awb zijn aangewezen, zoals opsporingsambtenaren.

• Dan zijn er nog regulators. Dat zijn externe toezichthouders zoals de DNB of de AFM. Sommige daarvan zijn onderdeel van het ministerie, sommige staan juist los daarvan.

Er zijn normen bedacht voor de toezichtsbevoegdheden. In art. 5:13 Awb wordt het evenredigheidsbeginsel genoemd. Die houdt in dat als een lichte bevoegdheid gebruikt kan worden, niet voor de zware gekozen mag worden. Als die bevoegdheden verkeerd worden gebruikt, ontstaat er onrechtmatig verkregen bewijs, wat van geen juridische waarde is.

Een last onder bestuursdwang is een herstelsanctie die een last tot geheel of gedeeltelijk herstel van de betreffende inhoudt. Ook is het een voorwaardelijke bevoegdheid voor het bestuursorgaan om de last door feitelijke handelingen ten uitvoer te leggen.

Bij de last gaat het ook om gedeeltelijk of geheel herstel, maar als die uitblijft doet de overheid het niet, maar krijgt de overtreder ene boete.

Bij een last onder bestuursdwang weet de burger dus zeker dat een einde komt aan de overtreding. Bij een last onder dwangsom niet.

Een bestuursorgaan mag niet twee herstelsancties achter elkaar opleggen. Wel achter elkaar. In dat geval wordt natuurlijk eerst de dwangsom opgelegd. De last onder dwangsom mag alleen opgelegd worden aan diegene die feitelijk in staat is de overtreding te herstellen. Bij een last onder bestuursdwang maakt het minder uit wie hem krijgt. De overtreder hoeft zelfs niet in staat te zijn de overtreding te beëindigen. Dat komt omdat het bestuursorgaan zelf de bevoegdheid krijgt om het op te lossen.

Deze lasten worden altijd opgelegd bij besluit. Dat betekent dat ertegen in bezwaar kan worden gegaan bij de bestuursrechter. Als een bestuursorgaan de bevoegdheid tot last onder bestuursdwang heeft, heeft deze automatisch ook een bevoegdheid tot last onder dwangsom. De vereiste inhoud van een besluit tot de last, wordt geregeld in art. 5:9 e.v. Awb.

Uit art. 5:7 Awb blijkt dat een preventieve herstelsanctie mogelijk is, mits het gevaar dat een overtreding zal plaatsvinden klaarblijkelijk is. Het moet dus erg duidelijk zijn dat een overtreding gaat plaatsvinden. Uit art. 5:2 (1b) blijkt dat bij gegronde vrees voor recidive ook een preventieve herstelsanctie opgelegd mag worden.

Een partiële herstelsanctie is mogelijk, maar komt niet vaak voor. Dit betekent namelijk dat er gedeeltelijk wordt gedoogd, wat in beginsel niet is toegestaan.

Uit art. 5:31 Awb blijkt de spoedbestuursdwang. Dan mag de overheid meteen zelf optreden. Het besluit kan eventueel nog achteraf genomen worden.

Gedogen is het afzien van handhaving. Daarvoor is vereist dat je van de overtreding weet hebt. Handhaving is dus een wettelijke bevoegdheid en geen wettelijke verplichting.

De beginselplicht houdt kort gezegd in dat bestuursorganen die bevoegd zijn te handhaven met bestuursdwang of dwangsom, deze bevoegdheid moeten gebruiken.