Arbeidsrecht hoorcollege 1 - Rechten UL B2 (2019-2020)

Inleiding & arbeidsovereenkomst

1. Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

• Kenmerken van het arbeidsrecht
• Hoe wordt ongelijkheidscompensatie tot stand gebracht?
• De arbeidsovereenkomst

De inhoud van het arbeidsrecht is politiek geladen. Een VVD'er heeft er een andere mening over dan SP'er. Het is belangrijk om dit altijd te onthouden. Het recht is gevormd op basis van politieke overtuigingen.

Kenmerken van het arbeidsrecht

Bijzonder aan het arbeidsrecht is dat het een integratie is van de rechtsgebieden publiek- en privaatrecht. De inhoud van de privaatrechtelijke arbeidsovereenkomst wordt immers op heel veel vlakken door dwingend publiekrecht bepaald. Ook is ongelijkheidscompensatie kenmerkend: de bescherming van de economisch zwakkere partij (de werknemers). Daarnaast zijn er de collectieve aspecten van cao's, medezeggenschapsregelingen en stakingen. Ook grondrechten spelen een rol bij de inhoud van arbeidsovereenkomsten.

Hoe wordt ongelijkheidscompensatie tot stand gebracht?

• De invoering van dwingend recht. Beslissingen worden aan individuen onttrokken, omdat men meent dat de wetgever deze beter voor hen kan maken. Vaak kan echter wel ten gunste van de werknemer van dwingend recht afgeweken worden.
• 'Wezen gaat voor schijn'. Soms is de papieren werkelijkheid anders dan de wezenlijke situatie. Er moet dan geoordeeld worden op basis van de werkelijke situatie, het 'wezen' van de zaak.
• Collectieve arbeidsvoorwaardenvorming.
• Ontslagbescherming.
• De kantonrechter als een toegankelijke rechter
• Sociale zekerheid. Dit maakt werknemers minder afhankelijk van werkgevers.

De arbeidsovereenkomst

Het wel of niet bestaan van een arbeidsovereenkomst is in veel casus cruciaal. Wanneer je een arbeidsovereenkomst hebt, heb je immers toegang tot de bescherming van het arbeidsrecht. Anders niet. De eerste vereiste voor het bestaan van een arbeidsovereenkomst is arbeid. Een stage voldoet niet aan deze eis. Daarnaast moet er loon zijn: de werkgever is de beloning verschuldigd op basis van de geleverde arbeid. Ten slotte moet er sprake zijn van een gezagsverhouding. Omdat de aard van de verhouding tussen werkgevers en werknemers in de geschiedenis is veranderd, wordt nu ook gelet op de plaats in de organisatorische structuur die de mogelijke werknemer in het bedrijf inneemt. Ook is een instructiebevoegdheid van een werkgever voldoende om aan te nemen dat er sprake is van een gezagsverhouding; deze bevoegdheid hoeft dan niet per se uitgeoefend te worden.

De laatste tijd is er ook meer aandacht gekomen voor het mogelijk maken, maar ook voor het beschermen van flexibele arbeid. Zo is er een beperking aan het aantal contracten voor bepaalde tijd dat iemand achtereenvolgens kan krijgen. Ook voor thuiswerk, oproeparbeid en uitzendkrachten gelden specifieke regels waarin een balans gezocht is tussen enerzijds adequate bescherming van werknemers en anderzijds het stimuleren van bedrijven om mensen aan te nemen en te kunnen reageren op wisselende omstandigheden op de markt.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Op 1 januari 2020 gaat de Wet Arbeidsmarkt in Balans in. Hierin zijn een aantal wijzigingen van het

Arbeidsrecht hoorcollege 3 - Rechten UL B2 (2019-2020) Ontslagrecht

1. Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

• Beëindigingswijzen arbeidsovereenkomst
• De ontslaggronden
• Is het nieuwe ontslagrecht te moeilijk?
• Het cocktailontslag als de oplossing?
• Wat de werknemer kan doen tegen een ontslag
• Ontslag op staande voet
• Transitievergoeding

Het ontslagrecht is bedoeld om werknemers te beschermen. Vrijwilligheid is in het arbeidsrecht namelijk een beperkt concept. Mensen zijn vaak afhankelijk van hun baan.

Beëindigingswijzen arbeidsovereenkomst

Allereerst is einde van rechtswege mogelijk. Hiervan is sprake als het een contract voor bepaalde tijd is, of er een ontbindende voorwaarde in opgenomen is. De beeïndiging gaat dan vanzelf. Ten tweede kan de arbeidsovereenkomst met wederzijds goedvinden beëindigd worden. Dit is tweezijdig, en gaat via een beëindigingsovereenkomst. Daarnaast is er opzegging. Dit vindt eenzijdig plaats. (Kan zowel vanuit werkgever als werknemer) Ten slotte is er nog ontbinding, dit doet de rechter.

In zijn eerste troonrede in 2013 zei Willem-Alexander dat het ontslagrecht eerlijker en eenvoudiger zou worden door één ontslagroute voor te schrijven voor alle werknemers. Het is echter maar zeer de vraag of dit zo is. Het is in ieder geval niet eenvoudiger geworden. Het heeft er wel toe geleid dat mensen eerder buiten het recht om, via onderhandelingen tot een oplossing proberen te komen.

De ontslaggronden (7:669 lid 3)

Er is een UWV-procedure als het gaat om een ontslag vanwege een verval van arbeidsplaatsen of een reorganisatieontslag. Ook een ontslag vanwege langdurige arbeidsongeschiktheid (meer dan 2 jaar) moet via het UWV geregeld worden.

Van een ontbindingsprocedure bij de rechtbank is sprake in de volgende gevallen: Herhaaldelijk kortdurend ziekteverzuim, disfunctioneren, verwijtbaar handelen, weigeren arbeid wegens ernstig gewetensbezwaar, en een verstoorde arbeidsverhouding. Ten slotte is er nog de zogenoemde 'H-grond', dit houdt in dat er andere dan de voornoemde omstandigheden zijn die maken dat van de werkgever niet in redelijkheid voortzetting van de arbeidsovereenkomst gevergd kan worden. In principe moet de werkgever eerst proberen de werkgever te herplaatsen, behalve bij verwijtbaar handelen.

Bij een bedrijfseconomisch ontslag moet er toestemming gevraagd worden bij het UWV. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een ontslag vanwege een reorganisatie. Er is echter wel enige ondernemingsvrijheid. De werkgever hoeft niet te stellen dat hij failliet gaat als hij niet tot ontslaan overgaat.

Het disfunctioneringsontslag is een van de ingewikkeldste ontslagprocedures. Zo moet de werkgever de werknemer aanspreken op het gedrag, een verbeterkans en een herplaatsingspoging doen. De functie-eisen die de werkgever stelt, moeten wel binnen de grenzen van het redelijke blijven.

Is het nieuwe ontslagrecht te moeilijk?

In 2015 werd het ontslagrecht gewijzigd. Het doel was dat vaste contracten minder vast zouden worden, en flexibele contracten minder flexibel. Bijna niemand krijgt nog een vast contract. Ook worden er veel zzp'ers ingehuurd. Daarnaast is het erg lastig om van een werknemer met een vast contract af te komen. Werkgevers moeten namelijk een ontslaggrond aantonen. Ruim 70% van de ontslagverzoeken vanwege disfunctioneren worden afgewezen. Werkgevers vinden het ontslagrecht te ingewikkeld geworden. Er zijn lange, ingewikkelde procedures. Weinig werkgevers doen aan de door

Arbeidsrecht hoorcollege 5 - Rechten UL B2 (2019-2020) - Sociale zekerheid

1. Welke onderwerpen worden in het hoorcollege behandeld?

• Sociale zekerheid algemeen
• Pensioen
• Werknemersverzekeringen

Sociale zekerheid algemeen

Sociale zekerheid heeft verschillende doelen. Allereerst gaat het om inkomensvervanging, bijvoorbeeld vanwege arbeidsongeschiktheid, werkloosheid, ouderdom of zorgtaken. Ook biedt het inkomensbescherming, om kosten die lastig met een arbeidsinkomen te dekken zijn, te verzekeren. Dit is bijvoorbeeld de ziektekostenverzekering. Ook geldt het om inkomensgeneratie en participatie te stimuleren, bijvoorbeeld als re-integratie van arbeidsongeschikten, sociale werkvoorziening, etc.

Sociale zekerheid is dus verplichte solidariteit. Dit biedt schaal- en efficiencyvoordelen. Ook geldt het als een correctie op het marktfalen. Niet alles is immers via de marktwerking op een goede manier te regelen. Verder is het ook een vorm van paternalisme. Hierover is ook een politieke discussie, over hoe ver de bemoeienis van de overheid moet gaan. Ten slotte is sociale zekerheid ook een vorm van herverdeling van welvaart: 'de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten'. Het uitgangspunt is dat er overheidszorg beschikbaar is, mits je voldoende hebt gedaan om te voorkomen dat je geen steun nodig hebt. Uiteraard is ook dit gevoelig voor politieke inkleuring.

In het heden ligt vooral de nadruk op de participatie- en re-integratiefunctie van sociale zekerheid. Je wordt voor de bijstand geacht algemeen geaccepteerde arbeid te aanvaarden. Dit komt bijvoorbeeld naar voren in art. 9 Participatiewet.

WW: passende arbeid (art. 24 lid 3). Het moet gaan om arbeid die vergelijkbaar is met de arbeid die je eerst had. Dit is beperkter dan 'algemeen geaccepteerde arbeid'. Na verloop van tijd moet je je steeds ruimer opstellen op de arbeidsmarkt, en steeds meer arbeid accepteren.

Pensioen

De basis wordt gevormd door de AOW. In 2019 is de pensioenleeftijd 66 jaar en 4 maanden, in 2024 is de leeftijd 67 jaar. Vanaf dan is de levensverwachting bepalend (art. 7 AOW). Dit is een minimale uitkering, op bijstandsniveau. Er zijn daarom ook aanvullende pensioenen, via werkgevers. Dit gaat via een pensioenfonds, vaak is dit loongerelateerd. Een probleem is echter de dekkingsgraad. Een tweede mogelijkheid van aanvulling wordt gevormd door de mogelijkheid van het opbouwen van een privé-pensioen.

Werknemersverzekeringen

Werknemers zijn van rechtswege verzekerd. Dit volgt uit art. 3 ZW en WW. Werknemers en ambtenaren vallen onder art. 3 ('Allen die in privaatrechtelijke of publiekrechtelijke dienstbetrekking staan'). De artt. 4 en 5 slaan op quasi-werknemers. In art. 5 worden enkele uitzonderlijke situaties geregeld. Art. 6 geeft vervolgens de uitzonderingen weer. Van belang is hier nog het arrest Gouden Kooi van 25-3-2011, waarin de Hoge Raad bepaalde dat er in de betreffende casus sprake was van arbeid, loon en gezag, en dat er dus een arbeidsovereenkomst bestond.

Werknemersverzekeringen dienen onder meer om werknemers te voorzien van een inkomen tijdens ziekte. Wat is echter ziekte? Dit moet op medisch-objectieve gronden vast te stellen zijn. Het gaat erom dat je je werk niet kunt of mag verrichten. Het is alles-of-niets: je moet je werk voor 100% aankunnen. Ook psychische aandoeningen worden meegerekend.

Bij ziekte geldt er allereerst een