Inleiding

De eerste jaren van het leven zijn zeer belangrijk voor het ontwikkelen van de hersenstructuur en andere biologische systemen die de latere cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling vormgeven. Het is goed voor jonge kinderen om op te groeien in een gevoelige, reactieve en zorgzame omgeving met veel leermogelijkheden. Cognitieve en taalcapaciteiten zijn zeer gevoelig voor positieve en negatieve invloeden. Een goede omgeving verbetert de cognitieve ontwikkeling, terwijl negatieve gebeurtenissen de cognitieve capaciteiten zodanig nadelig beïnvloeden dat ze later leren beperken. Er zijn verschillende modellen over het investeren in de ontwikkeling van jonge kinderen.

Economische modellen van menselijke ontwikkeling

Economische modellen richtten zich op hoe investeringen in de vroege levensjaren bijdragen aan de ‘voorraad’ van menselijk kapitaal. De economen Flavio Cunha en James Heckman ontwikkelden een cumulatief model voor de productie van menselijk kapitaal. Het model kijkt naar verschillende fasen in de vroege levensjaren waarin investeringen gemaakt zouden moeten worden, en het kijkt naar de effecten van de gebeurtenissen in het verleden en de toekomstige ontwikkeling van zowel cognitieve als socio-emotionele vaardigheden. Het model benadrukt de interactieve aard van de ontwikkeling en het belang van de investeringen van familie en peuterschool. De drie belangrijkste begrippen die ten grondslag liggen van deze theorie zijn gevoelige periodes, complementariteit en zelfproductie. Gevoelige periodes zijn periodes waarin bepaalde vaardigheden bet beste kunnen worden ontwikkeld. Zelfproductie betekent dat de capaciteiten die vandaag zijn verworven, zullen helpen bij het verwerven van vaardigheden morgen. Het idee is dat capaciteiten elkaar in de loop der tijd versterken en dat de effecten van investeringen persistent zijn. Er is helaas weinig empirisch bewijs om deze theorie te ondersteunen.

Ontwikkelingspsychologie modellen van menselijke ontwikkeling

Binnen de ontwikkelingspsychologie wordt gefocust op twee punten. Ten eerste kijkt men naar hoe bepaalde contexten, met name interpersoonlijke relaties en interacties, invloed hebben op de verwerving van vaardigheden bij kinderen. Bijvoorbeeld de manier waarop je tegen een kind praat heeft invloed op zijn/haar latere taalvaardigheden. Ten tweede kijkt de ontwikkelingspsychologie naar veranderingen in het epigenoom. Dit is het biologische systeem dat gen-expressie reguleert, en het blijkt zeer ontvankelijk te zijn voor omgevingscondities.

Tegenstrijdige voorspellingen

Economische model

De twee verschillende perspectieven leiden tot verschillende tegenstrijdige voorspellingen. Het economische model stelt dat de gereedheid van een kind om naar school te gaan het gevolg is van de cognitieve en socio-emotionele vaardigheden die het kind al heeft en de investeringen die ouders al voor het naar school gaan hebben gemaakt. De hypothese stelt dat de effectiviteit van de investeringen op de uiteindelijke uitkomst van het kind het grootste zal zijn bij de kinderen met de meeste cognitieve en socio-emotionele vaardigheden.

Ontwikkelingspsychologie model

Volgens compenserende modellen zouden pre-onderwijs instellingen kunnen werken als vervanging voor rijke thuisomgevingen, in plaats van als een aanvulling. De hypothese stelt dat kinderen die uit arme huishoudens komen daardoor meer profiteren van vroeg onderwijs, dan de kinderen die thuis als veel leren voordat school begonnen is. De hypothese stelt ook dat wanneer het vroege onderwijs een gevoelige en zorgzame omgeving is, dit de socio-emotionele vaardigheden van kinderen verbeterd wanneer zij thuis minder gevoelige en zorgzame ouders hebben.

Vaardigheden en menselijke kapitaal

De vraag is welke vaardigheden met Early Childhood Education (ECE) kunnen worden aangepakt die betere resultaten op de lange termijn zullen opleveren. De economische modellen maken een zeer beperkt onderscheid. Zij stoppen IQ en prestaties in een cognitieve categorie, en alle andere vaardigheden in een niet-cognitieve categorie. Dit onderscheid is natuurlijk veel te beperkt. Ten eerste bestaat cognitie uit meer dan alleen prestaties. Het conceptuele onderscheid tussen cognitie als relatief stabiele eigenschap en schoolprestaties die ontstaan als gevolg van onderwijs en training kan niet worden onderschat. Ten tweede zijn de door hen beschouwde niet-cognitieve vaardigheden soms gebaseerd op cognitieve vaardigheden (denk aan de vaardigheden om te kunnen plannen of om de aandacht te kunnen behouden). Ten derde kan het verder onderscheiden van niet-cognitieve vaardigheden helpen bij het begrijpen waarom ECE zo effectief is.

Wat zegt de wetenschap?

Er is helaas nog weinig wetenschappelijk bewijs in dit domein, maar voorlopig lijkt het erop dat vroege vaardigheden de latere uitkomsten voorspellen. Een belangrijke factor hierbij is sociaal-economische status. Verschillen in de ontwikkeling als gevolg van verschillen in de sociaal-economische status kunnen al zeer vroeg worden waargenomen. Door dit te onderzoeken kan men wellicht aan de hand van ECE voor de verschillen als gevolg van sociaal-economische status compenseren.

Effecten op de lange termijn

Er zijn een aantal evaluatiestudies waarvan de resultaten kunnen worden besproken. Uit de eerste resultaten blijkt dat de invloeden op de prestaties op korte termijn verwateren, sneller in de eerste jaren en daarna langzamer. Er zijn echter ook positievere resultaten gevonden, maar als gevolg van methodologische problemen kan niet worden vastgesteld waardoor deze precies worden veroorzaakt. Uit de enige longitudinale studie die tot nog toe is uitgevoerd blijkt dat ECE een positieve invloed heeft op het uiteindelijke onderwijsniveau en inkomen van de participanten, en een negatieve invloed op criminele betrokkenheid en middelenmisbruik. Deze uitkomsten worden ook zeer beïnvloedt door de cognitieve vaardigheden van de kinderen en de steun van de school en de ouders.

De kosten van ECE

ECE kost veel geld. Zonder investeringen van de overheid zullen arme families geen gebruik kunnen maken van ECE. Ondanks investeringen van de overheid, zijn er nog altijd families die het zich niet kunnen veroorloven. Ook taalbarrières en culturele factoren spelen een rol bij de ondervertegenwoordiging van arme kinderen in ECE.

Is het het ‘waard’?

De vraag is of het voor de overheid alleen financiële kosten oplevert, of kan het sociaal kapitaal van de kinderen zodanig worden vergroot dat zij uiteindelijk meer geld zullen inbrengen voor de samenleving? Onderzoek suggereert dat zelfs als de academische prestaties van de kinderen met een klein beetje verbeteren, de kosten kunnen worden betaald en het zelfs geld kan opleveren aan de hand van verhoogd inkomen en economische mogelijkheden. En deze directe economische voordelen zijn maar een aspect van alle voordelen. Een verhoging van het sociaal kapitaal kan ook leiden tot verminderde kosten op andere gebieden, zoals speciaal onderwijs, sociale voorzieningen, criminaliteit en kinderbescherming. Het is echter nog altijd moeilijk om precies de winsten te kunnen voorspellen, en er moet worden onderzocht welke leden van de samenleving precies voordeel zullen halen uit ECE en welke onderdelen van de programma’s effectief zijn.

Aanbevelingen

Behalve ECE kunnen er andere dingen worden gedaan om het sociaal kapitaal van kinderen te vergroten. Ten eerste kan men de effectiviteit van pre-school instructies verbeteren. Ten tweede moeten goede curricula gekozen worden. En ten derde kunnen leraren zelf steun en onderwijs ontvangen die hen helpen om hun werk te verbeteren. Ook al wordt er steeds meer wetenschappelijk bewijs verzameld om de effectiviteit van ECE te onderzoeken, er moet meer aandacht worden besteed aan de ontwikkeling, implementatie en evaluatie van pre-school curricula. Tot slot zou er meer aandacht moeten worden besteed aan zuigelingen en peuters, omdat ook de allereerste jaren van het leven zeer belangrijk zijn voor de latere ontwikkeling.