Schatschwaschwili t. Duitsland (EHRM 15-12-2015)

Casus

De klager heeft berovingen gepleegd in twee woningen in Kassel en in Göttingen. Twee slachtoffers (O. en P.) zijn herhaaldelijk ondervraagd door de politie. Omdat zij van plan zijn terug te gaan naar Letland, verzoekt de aanklager de rechter-commissaris nogmaals de getuigen te ondervragen, om een verklaring te verkrijgen die ter zitting kan worden gebruikt. Ten overstaan van de R-C verklaren zij weer over de beroving. De klager is niet ingelicht over het onderzoek naar hem. Later in de procedure worden de getuigen opgeroepen bij de rechtbank, maar zij weigeren, op basis van medische certificaten waaruit blijkt dat zij zich in een instabiele, posttraumatische psychologische staat bevinden.

De rechtbank beveelt dat de door O. en P. afgelegde verklaringen ter zitting worden voorgedragen. De rechtbank stelt daarbij vast het, ondanks meerdere pogingen, niet mogelijk is geweest de getuigen ter zitting te horen. Er is geen rechtvaardiging om de procedure verder te vertragen. Ondanks de beperkingen voor de verdediging door toelating van de in het vooronderzoek door O. en P. afgelegde verklaringen, meent de rechtbank dat het proces als geheel op eerlijke wijze kan worden gevoerd. Klager wordt, voor o.a. diefstal met geweld meermalen gepleegd, veroordeeld tot 9½ jaar gevangenisstraf. De rechtbank baseert zich daarbij o.a. op de ter zitting afgelegde verklaringen van de slachtoffers van de beroving in Kassel en voor de tweede beroving in Göttingen baseert het in het bijzonder op de in het vooronderzoek door O. en P. afgelegde verklaringen. De rechtbank is bewust van de verminderde bewijswaarde van de verklaringen van O. en P. en het feit dat klager noch zijn raadsman de enige directe getuigen van dit delict hebben kunnen ondervragen. De rechtbank stelt dat O. en P. tijdens het vooronderzoek gedetailleerde en coherente omschrijvingen van de omstandigheden hebben gegeven. Het feit dat zij niet ter zitting zijn verschenen is begrijpelijk en hun geloofwaardigheid daardoor wordt niet aangetast. Ook is nader bewijs door de rechtbank gebruikt.

De klager klaagt bij het EHRM over schending van art. 6 lid 1 en lid 3(d) EVRM, omdat zijn strafvervolging oneerlijk zou zijn geweest omdat hij de directe getuigen niet heeft kunnen ondervragen, terwijl die verklaringen wel zijn gebruikt als bewijs.

EHRM

Het EHRM buigt zich over art. 6 lid 3 sub d EVRM, voor zover het betreft het recht van de verdachte om een behoorlijke en effectieve mogelijkheid te hebben gehad om een getuige te (doen) ondervragen. Het EHRM oordeelde i.c. dat de volgende elementen van belang zijn om te beoordelen of een inbreuk op artikel 6 EVRM heeft plaatsgevonden:

1.Was er een goede reden voor het niet horen van de getuige en het toelaten van de verklaring tot het bewijs?

2.Is de verklaring het enige of doorslaggevende bewijsmiddel in de zaak?

3.Zijn er voldoende maatregelen genomen ter compensatie van het toelaten van de getuigenverklaring voor het bewijs terwijl deze getuige niet door de verdediging is gehoord?

Deze stappen hangen met elkaar samen en hebben tot doel hebben te bepalen of het proces, in zijn geheel beoordeeld, eerlijk is geweest. Het EHRM benadrukt nogmaals dat het bij dit artikel uiteindelijk gaat om een beoordeling van de ‘overall fairness of the criminal proceedings’. Het proces ‘as a whole’ moet eerlijk zijn verlopen. Normaliter zouden de vragen in de gegeven volgorde langs worden gelopen, maar dat hoeft niet perse omdat de vragen niet op zichzelf staan. Helemaal als het antwoord op een van de vragen de doorslag geeft om de (on)eerlijkheid van het proces te bepalen.

Kern

Bij het ondervragingsrecht van getuigen die belastend hebben verklaard, geeft het EHRM aan dat de nadruk ligt op de toetsing van de “overall fairness of the trial” en dit moet mede aan de hand van een aantal door het EHRM geformuleerde met elkaar samenhangende deelvragen worden bepaald. Hierbij is het van belang of het strafproces als geheel beschouwd eerlijk is verlopen.