Artikelsamenvatting bij Anamnese en heteroanamnese van Hengeveld & Schudel - 2003

Wat is het doel van anamnese?

Het doel van de anamnese is om informatie te verkrijgen over de klachten van de patiënt. Deze informatie wordt verkregen door middel van het stellen van vragen, maar ook door te observeren. Zo is de eerste indruk een bron van waardevolle informatie. Het is van belang om als gespreksleider een gepaste houding aan te nemen. Redelijke terughoudendheid, zodat het gesprek niet op een verhoor gaat lijken, wordt aangeraden. Doorvragen hoeft alleen op indicatie. Aan de andere kant is het soms noodzakelijk om naar moeilijke onderwerpen te vragen, zoals suïcidaliteit of seksualiteit. Het is aan de gespreksleider om hier op een vanzelfsprekende manier over te praten, zodat de patiënt hierin mee kan gaan. In het begin van het gesprek is het beste om open vragen te stellen. Gaandeweg kunnen gesloten vragen gesteld worden voor meer detail. De houding van de gespreksleider moet daarnaast aanmoedigend en empathisch zijn. Deze technieken zijn bepalend voor de hoeveelheid informatie die de patiënt zal geven. Ook is het belangrijk om stil te staan bij de invloed van de eigen persoon van de gespreksleider; deze kan invloed hebben op de manier waarop de patiënt communiceert.

Allereerst wordt gevraagd naar de reden van onderzoek. Er moet rekening gehouden worden met de context waarin het onderzoek plaatsvindt. Ook is het belangrijk om te weten of de patiënt zelf hulp zoekt en of de patiënt ziekte-inzicht heeft.

De speciële anamnese

De speciële anamnese is zo opgebouwd, dat de volgende aspecten van de klachten aan de orde komen:

• De aard van de klachten

• De lokalisatie van de klachten (indien er sprake is van lichamelijke klachten)

• De chronologie (ontstaan, beloop en frequentie)

• De ernst (invloed op het functioneren)

• De setting (onder welke omstandigheden de klachten optreden)

• Factoren die de klachten verminderen of verergeren

• De symptomen die aanwezig zijn (objectief)

Merk hierbij op dat in de anamnese de klachten uitgevraagd worden, dus op het subjectieve niveau van de patiënt. Het laatste aspect betreft symptomen, dus objectieve tekenen die op een klinisch beeld van toepassing kunnen zijn. In de algemene psychiatrische anamnese worden symptomen uitgevraagd om differentiaaldiagnose uit te voeren. Het is van groot belang om een verscheidenheid aan alternatieve hypothesen op te stellen en niet uitsluitend te zoeken naar bevestiging. Aan de orde komen: cognitieve stoornissen, psychotische stoornissen, stemmingsstoornissen, angststoornissen, stress- en aanpassingsstoornissen, somatoforme en dissociatieve stoornissen, dwang- en drangstoornissen en ontwikkelingsstoornissen. Vervolgens wordt het middelengebruik uitgevraagd. Dit kan gaan om alcohol en drugs, maar ook om medicijnen. Deze middelen kunnen allemaal invloed hebben op de klachten en eventueel verklarend zijn. Bij medicijnen kan sprake zijn van misbruik, dat wil zeggen meer gebruik dan wat de bedoeling is. De psychiatrische voorgeschiedenis wordt uitgevraagd aan de hand van vragen over eventuele eerdere diagnosen en behandelingen, het resultaat van behandelingen, het functioneren na afloop van de behandelingen, en medicijngebruik.

De psychiatrische familieanamnese

Ook de psychiatrische familieanamnese moet afgenomen worden. Hierbij wordt gevraagd naar psychiatrische problemen in de familie en andere problemen omtrent gedrag en middelengebruik. Het is tevens van belang een somatische anamnese af te nemen; hierbij wordt gevraagd naar lichamelijke klachten. Eventueel kan een kort lichamelijk onderzoek gedaan worden. Somatische aandoeningen kunnen een alternatieve verklaring voor klachten zijn, en deze moeten worden uitgesloten om een psychiatrische diagnose te stellen. In de sociale anamnese wordt de situatie thuis, op het werk of de opleiding en in de vrije tijd in kaart gebracht. Het gaat niet alleen om de feitelijke situatie, maar ook de beleving van de patiënt. Het eerste milieu is de gezinssituatie; het tweede milieu is de werk- of opleidingssituatie en het derde milieu is de vrije tijd.

De biografische anamnese

In de biografische anamnese, tot slot, wordt een uitgebreid beeld van de levensloop geschetst. Hieruit kan informatie gehaald worden over predisponerende en beschermende factoren, factoren die een rol gespeeld kunnen hebben bij het ontstaan van de stoornis, de context waarin de stoornis zich voordoet, persoonlijkheidskenmerken en het zelfbeeld. Hiertoe wordt iedere levensfase doorlopen, er wordt gevraagd naar het gezin van oorsprong en er wordt om betekenisvolle ervaringen en een zelfbeschrijving gevraagd.

Wat is het doel van heteroanamnese?

Vaak is een heteroanamnese cruciaal voor het verkrijgen van informatie over de klachten. Wat de patiënt zelf vertelt, is immers subjectief. De visie van een andere persoon kan helpen om een beter beeld te verkrijgen. Bovendien zijn sommige patiënten, zoals psychotische patiënten, niet in staat een realistisch of waarheidsgetrouw beeld van zichzelf en hun klachten te geven. Een heteroanamnese is in zo’n geval noodzakelijk. In de heteroanamnese wordt gevraagd naar een omschrijving van de persoonlijkheid en het gedrag van de patiënt. Ook informatie waarover de patiënt zelf in de anamnese terughoudend is geweest, kan in meer detail worden uitgevraagd. In sommige gevallen moeten meerdere personen gevraagd worden voor de heteroanamnese, bijvoorbeeld leden uit het gezin van oorsprong en daarnaast de huidige partner. Zij kunnen informatie aanvullen die de ander niet kan geven. Patiënten dienen toestemming te geven voor het afnemen van een heteroanamnese. Dit is niet altijd even gemakkelijk. Wanneer een patiënt weerstand biedt, is het van belang te blijven aandringen en eventueel later in de behandeling een nieuwe poging te doen.