Een extreem collectief idee wat we niet serieus zullen nemen is het idee van een loterij, dus dat kinderen worden toegewezen aan ouders door middel van een loterij. Dat dit ons absurd lijkt, geeft dus aan dat we toch vinden dat mensen die kinderen baren ook recht hebben op hun eigen kinderen, ook al hebben we in vorige hoofdstukken al gezien dat we niet altijd precies weten waarom we dat vinden.

Wat is Plato’s voorstel?

De meest bekende verdediging voor de visie dat de staat directe controle moet hebben over de opvoeding van kinderen, is die van Plato. In de Republic beweert hij dat de heersers van zijn ideale samenleving geen gezin moeten hebben en dat de opvoeding van kinderen collectief moet gebeuren. Hij geeft drie redenen voor deze stelling:

• Het reguleren van het huwelijk en de opvoeding gebeurt ter verbetering van het menselijk ras (eugenetica). Hierdoor kan de volmaakbaarheid van de heersers worden gegarandeerd. Om bevolking zo ‘goed’ mogelijk te laten zijn, moeten er zoveel mogelijk relaties zijn tussen de hogere klassen van beide seksen en zo min mogelijk tussen de lagere klassen. Bovendien moet alleen het nageslacht van de hogere groep behouden blijven.

• Ook vrouwen kunnen een staatsberoep uitvoeren en heersen. Volgens Plato zijn mannen en vrouwen in gelijke mate geschikt hiervoor. Mannen en vrouwen zijn in zekere mate gelijk en het opvoeden van kinderen moet dus niet uitsluitend een vrouwentaak zijn.

• Een collectieve opvoeding creëert verbintenis en eenheid binnen een gemeenschap. Het vormt als het ware één grote familie. Dit is de belangrijkste van de drie redenen. Plato wil eigenlijk dat iedereen een grote familie is en dus niet bepaalde kinderen bepaalde ouders hebben, omdat iedereen "samen" is. Hij ziet ook het baren van kinderen als iets dat voor de staat, voor de gemeenschap, is. 

Plato’s visie wordt ook wel als ‘feministisch’ bestempeld, maar dit heeft geleid tot kritiek. Plato streed niet voor meer vrouwenrechten. Hij wilde alleen dat de staat effectiever zou worden gediend met behulp van vrouwen. Vrouwen zouden niet meer alleen het huishouden moeten doen. Plato zag de afschaffing van het gezin niet als middel voor individuele vrijheid, maar als middel voor een beter functioneren van de staat.

De belangrijkste reden die Plato geeft voor het collectief opvoeden is om eenheid te garanderen. Dit idee heeft de meeste kritiek opgeleverd, onder andere van Aristoteles.

Volgens Aristoteles is een politieke gemeenschap een vereniging van verschillende, van elkaar afhankelijke individuen. Echter, Plato lijkt te bedoelen dat alle verschillen moeten verdwijnen en dat elke onderscheidende identiteit moet worden uitgewist in naam van één enkele identiteit, namelijk de staat. Volgens Aristoteles is de eenheid die Plato bedoelt in een gemeenschap gedoemd te mislukken. Om een goed functionerende, zelfvoorzienende gemeenschap te creëren moeten mensen zich van elkaar onderscheiden en elkaar ondersteunen.

Relevanter is echter Aristoteles’ tweede kritiekpunt. Plato veronderstelt dat gevoelens van gehechtheid binnen een gezin kunnen worden omgezet naar gevoelens van loyaliteit voor de gehele staat. Aristoteles beweert dat zulke gevoelens tegenover de staat niet hetzelfde zijn als uitvergrote gevoelens voor gezinsleden, maar dat de gevoelens juist verzwakt of verwaterd zijn. Verwantschapsbanden kunnen niet blijven voortbestaan wanneer ze zich uit moeten breiden over een hele samenleving. Aristoteles maakt twee opmerkingen die zijn argument ondersteunen:

• Grootte. 5000 leden was volgens Plato de grootte voor de ideale gemeenschap. Aristoteles beweerde dat iedereen de anderen van gezicht moet kennen en dat een gemeenschap van meer dan 100.000 leden uitgesloten moet worden.
  Het gevoel iedereen te kennen in een gemeenschap is volgens Aristoteles in de moderne natie-staat niet mogelijk.

• Gevoelens. Je kunt niet zorgen voor datgene waar je niet van houdt. Het is moeilijk om van iedereen uit de gemeenschap te houden als je er, behalve het behoren tot de staat, geen overeenkomsten mee hebt.

Een ander argument tegen het collectief opvoeden, is het feit dat de gemeenschap het eens moet zijn over de juiste opvoeding: er moet één manier voor gekozen worden.

Het is in de hedendaagse tijd onmogelijk iedereen te dwingen in een communie te leven, maar degenen die dit willen moeten het kunnen doen, als het kind maar goed behandeld wordt en dezelfde kansen krijgt als andere kinderen. Er zijn nu eenmaal veel verschillende manieren en mogelijkheden om een kind groot te brengen en het recht op autonomie geeft eigenlijk weer dat mensen dit zelf mogen vormgeven zolang het in het beste belang van en goed is voor het kind.

Wat houdt een licentie verlenen aan ouders in?

Het recht om een gezin te stichten bestaat uit een combinatie van het dragen en opvoeden van een kind of uit alleen het opvoeden, bijvoorbeeld in het geval van adoptie.

Een kind heeft recht op gepaste en minimale zorg. Er zijn drie mogelijkheden:

1. De biologische ouders kunnen deze plicht vervullen.

2. Andere ouders dan de biologische kunnen deze plicht vervullen.

3. Er is geen mogelijkheid dat het kind goed verzorgd wordt.

In dit laatste geval is er een goede reden om te concluderen dat de ouder het kind niet zou moeten dragen (dus niet zwanger zou moeten worden). Bijvoorbeeld als het om een zwaar mentaal gehandicapt persoon gaat. In principe hebben de biologische ouders de voorkeur om het kind groot te brengen maar alleen als dit verantwoord is. Een kind na de geboorte weg halen bij ouders kan op beide een grote impact hebben.

Een manier om te bepalen of een kind eigenlijk überhaupt geboren mag worden en aan welke ouders het moet worden toegewezen is door middel van het verlenen van een licentie (vergunning).
Een licentie voor ouders is de toestemming om een kind te dragen en op te voeden. Je zou ook eventueel een licentie kunnen overwegen voor alleen het dragen van een kind of alleen het opvoeden (in zekere zin wordt bij adoptie bijvoorbeeld al streng gekeken naar de mensen die dit willen). Het verlenen van licenties aan ouders lijkt een schandelijke zaak. Er zijn echter wat redenen voor die in overweging genomen moeten worden:

• De maatschappij vereist al vergunningen voor verschillende activiteiten die schadelijk kunnen zijn voor anderen als degene die de activiteit uitvoert niet bekwaam genoeg is, zoals bij autorijden. Het ouderschap zou ook gezien kunnen worden als zo’n activiteit.

• Op dit moment krijgen sommige ouders te maken met vergunningen, bijvoorbeeld bij een adoptie. De ouders worden geobserveerd om te kijken of ze geschikt zijn. Het kan als oneerlijk gezien worden dat dit niet het geval is bij alle ouders.

• Er bestaat de algemene opvatting dat ouders geen toestemming van de staat nodig hebben om hun eigen kinderen op te voeden. Maar hiermee wordt gezegd dat ouders het recht hebben om een kind op te voeden, en juist dat is hetgene wat wordt betwist.

Licentie verlenen voor ouderschap is gelinkt aan het voorstel om het huwelijk van het gezin te scheiden. Niets zou mensen ervan moeten weerhouden om samen te gaan wonen zonder dat er sprake is van een huwelijk. Vaak wordt gedacht dat het krijgen van kinderen vereist dat er een huwelijk is tussen de ouders, of dat er bij een huwelijk per se kinderen horen. Maar deze link is verkeerd. Het krijgen van kinderen heeft meer invloed op de rest van de wereld dan een relatie tussen twee mensen, daarom zou hier dan wel moeten gekeken naar of het kan. Hiervoor is namelijk een zekere competentie nodig en voor een relatie maakt dit minder uit.

Er is geen garantie dat een huwelijk blijft voortduren. Het is instabiel, terwijl een gezin juist stabiliteit nodig heeft. In die zin zou het toch mooi zijn als huwelijk en gezin gelinkt blijven want dan wordt er minder makkelijk gedaan over scheiden, wat belangrijk is voor kinderen. Als huwelijk en gezin worden gescheiden, bijvoorbeeld doordat de ouders uit elkaar gaan, dan moet er een manier gevonden worden om stabiel ouderschap voor het kind te garanderen. Sommige ouders vinden dit erg lastig.

Er zijn drie soorten redenen waarom ouders geen licentie zouden kunnen krijgen voor het ouderschap:

• Er is een mogelijkheid dat het kind een ernstige ziekte of handicap heeft overgeërfd. De ouders moeten kunnen garanderen dat ze voor het kind kunnen zorgen. Als dit niet het geval is, zouden ze geen licentie kunnen krijgen.

• De ouders leven in een zeer slechte economische en sociale situatie.

• De ouders zijn psychisch gezien niet in staat om voor het kind te zorgen.

Er zijn ook bezwaren tegen het licentie verlenen aan ouders. Bij de meest fundamentele, namelijk dat biologische ouders het recht hebben hun eigen kinderen op te voeden, blijkt er een gebrek te zijn aan onderbouwing. Het is niet zo dat biologische ouders ook van nature goede ouders zijn en hierdoor niet hoeven te laten zien dat ze bekwaam zijn. Er zijn vier andere, praktische bezwaren:

1. Er kan geen aanvaardbare standaard worden ontwikkeld wat betreft het bepalen van bekwaamheid van de ouders. Niet iedereen is het erover eens wat er verstaan wordt onder ‘goed’ of ‘slecht’ ouderschap. En zelfs als men het wel eens is, dan moet er bepaald worden of de ouders bekwaam zijn voordat het kind geboren wordt om een licentie te kunnen verlenen. Dit is niet mogelijk. Je kunt bijvoorbeeld niet goed voorspellen of een ouder het kind later zal gaan mishandelen of misbruiken. Bovendien kan de focus op de individuele ouder ertoe leiden dat er geen rekening meer wordt gehouden met andere factoren die van invloed zijn, zoals de economische en sociale positie van de ouder.

2. Het eerlijke en efficiënte administratie van alle licenties is niet haalbaar.
   Er zullen bijvoorbeeld onbedoelde fouten bij gemaakt worden, waardoor aan de verkeerde mensen een licentie wordt verleend of juist ontzegd.

3. Het is ontzettend moeilijk om strafmaatregelen te nemen in het geval dat mensen zich niet houden aan de regels. Het is onethisch en onaanvaardbaar om een vrouw bijvoorbeeld te dwingen tot abortus als ze geen licentie heeft. De enige optie is dan om het kind bij de ouder(s) weg te halen zodra het geboren is.

4. Het doel dat men wil bereiken met het licentie verlenen aan ouders, namelijk zorgen dat ‘slechte’ ouders geen recht hebben op het opvoeden van een kind, kan ook bereikt worden op een minder bezwaarlijke manier. Het grootste deel van de ‘slechte’ ouders (die hun kind bijvoorbeeld misbruiken of mishandelen) komt nu ook al onder de aandacht van overheidsinstellingen. Bovendien is een licentie verlenen niet voldoende. Er kunnen altijd ontwikkelingen zijn waardoor het gedrag van de ouder verandert, wat betekent dat ouders eigenlijk altijd in de gaten gehouden moeten worden. Toezicht houden is het belangrijkst.

Een reden waarom adoptie- of pleegouders wel een licentie moeten krijgen, is het volgende: in deze gevallen wordt niet alleen gekeken of ze geschikte ouders zijn, maar of ze om kunnen gaan met kinderen die mogelijk tegen grote moeilijkheden aanlopen, omdat ze niet meer bij hun biologische ouders (kunnen) zijn.

Stampvragen

1. Wat zag Plato als belangrijkste positieve kenmerk van een collectivistische opvoeding?

2. Is Plato’s visie feministisch te noemen? Leg uit waarom wel/niet.

3. Beschrijf wat de collectivistische samenleving van Plato inhoudt.

4. Noem twee punten van kritiek die Aristoteles had op Plato.

5. Wat zei Plato over gehechtheidsrelaties?

6. In welke gevallen zouden ouders geen ouderschapslicentie krijgen?

7. Waarom zou iemand ouderschapslicenties in willen voeren?

8. Waarom zou iemand tegen het invoeren van ouderschapslicenties zijn?

9. Waarom is er voor pleegouders en adoptieouders wel een licentie, maar voor biologisch ouderschap niet?