Hoorcollege 2: wetenschappelijke methoden, beeldvorming en plasticiteit

Methoden leveren ons een manier op om naar de hersenen en gedrag te kijken. En zo dus ook naar plasticiteit, mogelijkheid om naar verandering/plasticiteit/adaptiviteit te kijken wat hoort bij revalidatie. Dit is allemaal met elkaar in verbinding. Zonder deze methoden zouden we niet naar de mogelijkheden van de hersenen kunnen kijken

Belang van psycholoog: als psycholoog ben je in staat om het probleem van meerdere kanten/perspectieven te bekijken en vanuit hier beslissingen te nemen. Zo kan er worden gekeken naar persoonlijkheidsfactoren, omgevingsfactoren en neurologische factoren. Hierdoor verschillen zij significant van “de buurvrouw” die het probleem alleen vanaf haar perspectief als buurvrouw zal bekijken.

Verschillende manieren om hypothesen te benaderen binnen de empirische cyclus

• Inductief redeneren: observatie → data verzamelen → patroon ontdekken→ hypothese of theorie formuleren (generaliseren)
• deductief redeneren: theorie (generalisering) → hypothese formuleren → observeren of analyseren → hypothese bevestigen of verwerpen

Operationaliseren: hoe ga ik het gewilde gedrag uitlokken? middels een experiment opzetten, gestructureerd observeren etc. Operationaliseren vergt structuur voor het helder uit elkaar kunnen rafelen van het gedrag. Cut off scores zijn nodig om goed, fout, passend etc vast te kunnen stellen. Hierbij moet rekening worden gehouden met task impurity. Task impurity kan komen door onder andere storende factoren

Ethiek: is het ethisch verantwoord om bepaalde taken te verrichten? Is bijvoorbeeld de patiënt voldoende bij bewustzijn dat zijn/haar toestemming ook daadwerkelijk voldoende is. Is het onderzoeksdesign wel verantwoord? Hiervoor gaat het eerst langs een toetsingscommissie

• Informed consent
• METC
• AVG: privacy, persoonsbescherming
• WMO
• GCP
• GCP (Good, Clinical Practice): dit een toets die wordt gedaan in onder andere ziekenhuizen voordat een arts aan het werk mag om te kijken of hij wel ethisch verantwoord is.

Statistiek: wordt gedaan om zeker te weten dat wat je op het ene moment meet reëel is en of het wel meet wat je wilt meten. Onthoud hierbij de kracht van de gevarieerde herhaling in de versterking van je ondervindingen. Zo kun je een daadwerkelijke diagnose vaststellen en meer betrouwbaar te werk gaan dan in vergelijking met een momentopname. Wees wel voorzichtig met herhaalde metingen er kan namelijk een leercurve ontstaan. Zorg dus dat er parallelversies zijn van de test. 
Daarnaast wordt er ook gekeken naar generaliseerbaarheid. Kijk hierbij uit welke populatie je steekproef bestaat. Statistiek wordt onder andere gedaan met JASP, SPSS en R-Statistics. Statistiekprogramma’s veranderen over de tijd heen

Reliable Change Index: formule die is opgesteld door Neil Jacobson en Gordon Chelune
Om te testen of het verschil dat je tussen twee metingen bevind een betrouwbaar verschil is of dat er sprake is van toeval. Hierbij wordt er rekening gehouden

Hoorcollege 4: Waarneming

Hersenen

• bovenkant: dorsaal
• onderkant: ventraal
• voorkant: frontaal, anterieur, rostraal
• achterkant: posterieur, caudaal

Visuele waarneming

• Visuele systeem: receptoren in je netvlies worden geprikkeld door licht. 
• Je beeld van de wereld valt eigenlijk ondersteboven op je netvlies. 
• Alles wat links van je zichtveld is, valt rechts op de retina.  Alles wat rechts van je zichtveld is, valt links op de retina. Tenzij je ernaartoe gaat kijken. 
• Kegeltjes: lichtgevoelige receptoren die zorgen voor de waarneming van kleuren en scherp zicht. Zijn het meest geconcentreerd in het midden/fovea
• Staafjes: lichtgevoelige receptoren die optimaal functioneren bij flauw licht
• Blinde vlek: Deel in oog zonder waarneming. Hier verlaat de gezichtszenuw het oog

Twee-systemen voor de verwerking van visuele informatie:

• Ventrale pad – wat (gezicht en objectherkenning, V5/MT)
• Dorsale pad – waar (V1/V2, V3A, V4 (kleur))

Problematiek met waarneming

• Hemianopsie: laesie locatie, schade op verschillende plekken in het visuele systeem zorgt voor verschillende uitkomsten
• Neglect: een bepaald visueel veld wordt genegeerd. Dit veld wordt wel waargenomen, maar niet bewust verwerkt omdat er geen aandacht aan wordt besteed. Bij natekenen worden bepaalde elementen hierdoor genegeerd. Naast visuele velden kan men kan variëren in afstand: moeite met informatie op verre afstand (far neglect) of dichterbij afstand (near neglect) Acuut neglect kan gevolg zijn van een herseninfarct en langdurig effect bij schade aan de temporaalkwab. Schade aan witte stofbanen, die van voor naar achter in de hersenen lopen, zoals de superior longitudinal fasciculus zijn geassocieerd met neglect.
• Akinetopsie: probleem met bewegingswaarneming. Inplaats van een verloop van beelden worden korte fotobeelden waargenomen. Dit maakt inschatten moeilijk. Heeft te maken met bilaterale schade (gebied van V5/MT+).
• Prosopagnosie: stoornis in gezichten herkennen door schade aan de striate cortex en/of fusiform face area. Bij normale gezichtswaarneming zien we gezichten altijd rechtop, als je ze andersom ziet, is de herkenning opeens veel moeilijker. 
• Visuele agnosie: verstoorde visuele herkenning van objecten. Het is geen stoornis in de visus, taal of geheugen, maar echt alleen in het benoemen van het object. Bvb een patiënt kijken naar een vork en  deze niet kunnen benoemen totdat hij deze aanraakt

Auditieve waarneming: waarneming van geluiden. 

• Haarcellen in de cochlea activeren elektrische impulsen die variëren tussen hoge en lage tonen. 
• Het trommelvlies detecteert drukverschillen en geeft dit door. 
• Hersenstam: voegt impulsen uit beiden oren samen en stuurt deze informatie via de thalamus door naar de auditieve cortex. 

Binaurale cues: cues waar je twee oren voor nodig hebt. Je hebt er twee:

• Interaural time difference (ITD): onze hersenen detecteren het tijdsverschil tussen wanneer het geluid in linkeroor en wanneer in het rechteroor binnenkomt. Mede hierdoor kunnen de hersenen het geluid lokaliseren. 
• Interaural level difference (ILD): onze hersenen detecteren het verschil in hoe hard iets binnenkomt tussen het linkeroor en het rechteroor. Mede hierdoor kunnen de hersenen het geluid lokaliseren. 

Het brein heeft een manier waarmee het toonhoogtes kan bepalen. Dit wordt mede bepaald door de oorschelp van jou. Daarbij wordt het ook bepaald doordat frequentie dip

Hoorcollege 6: Intelligentie

Aristoteles (384-322 BC): We bezitten vouc. Dit is een deel van de ziel dat zorgt voor intelligentie en verstandigheid en is gelokaliseerd in het hart. 

Binet-Simon/Standford-Binet Intelligence Test (begin 20e eeuw): test die ontwikkeld is om intelligentie te meten bij kinderen om vast te stellen wie ondersteuning nodig had. Hierbij moesten zij onder andere getekende gezichten beoordelen op mooiheid. Op basis van leeftijd zijn verschillende mijlpalen vastgesteld. 

• 3 jaar: aan kunnen wijzen welke onderdelen miste van de getekende gezichten en cijfers kunnen herhalen
• 5 jaar: 5 cijfers kunnen herhalen
• 6 jaar: linkerhand en rechterhand van elkaar kunnen onderscheiden

Definities van intelligentie

• "... intelligentie, dat wil zeggen, redeneren, oordeel, geheugen en de kracht van abstractie" (Binet 1890, geciteerd in Sattler, 1988, p. 45)
• "Intelligentie is een algemeen vermogen van het individu om bewust zijn denken aan te passen aan nieuwe eisen" (Stern, 1914)
• " Een individu is intelligent in de verhouding die hij kan dragen over abstract denken" (Terman, 1921, p. 128)
•  “Intelligentie is het vermogen van het organisme om zich aan te passen aan een steeds complexere omgeving" (Spearman, 1927)
• “Intelligentie is een algemene mentale vaardigheid die onder andere het volgende omvat: het vermogen tot redeneren, plannen, het oplossen van problemen, het vermogen tot abstract nadenken, het begrijpen van complexe ideeën en het vermogen om snel te leren van nieuwe ervaringen. Intelligentie is niet slechts kennis uit boeken, een academische vaardigheid of het vermogen om intelligentietests goed te kunnen uitvoeren. Intelligentie verwijst naar een bredere en diepere, veelomvattende vaardigheid die ons in staat stelt onze omgeving te begrijpen, betekenis te geven aan dingen en gebeurtenissen en uit te vinden welke actie we moeten ondernemen.” (Moderne definitie, Gottfredson)

Opvattingen IQ:

• Normaalverdeling: 68% van de bevolking heeft een normaal IQ met de grenzen 85-115. IQ wordt gezien als afstand van het gemiddelde, waarbij geen absoluut nulpunt is. 
• William Stern: IQ= (mentale leeftijd: kalenderleeftijd) x 100. Volgens de berekening wordt een IQ van 100 als normaal gezien. Lewis Termin paste deze formule toe in de Stanford-Binet test
• David Wechsler: IQ= (gemeten scoren:verwachte score op een bepaalde leeftijd) x 100. Dit geeft een deviatie IQ-score, die laat zien hoe het IQ afwijkt van de rest. Deze verwachte score wordt bepaald middels een steekproef (normaalverdeling) → Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS) / Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC)

Correlaties: geven de mate samenhang (hoger=meer) aan tussen factoren. 

Twee-factorentheorie (Spearman): 

• General mental ability (G): onderliggende samenhang tussen tests is groot. De overlap tussen zaken zoals bvb verbaal, numeriek, spatieel, motorisch
• Specific mental abilities (S-factoren): taakspecifieke processen. Taakvereisten die uniek zijn voor elke test of taak

→ kritiek: bestaat G echt? is G niet eerder een samenvatting van meerdere mentale processen? Moet intelligentie niet in meerdere componenten verdeeld worden? De meeste intelligentietest bestaan uit verschillende onderdelen, terwijl IQ wordt uitgedrukt in 1 getal

7 componenten van intelligentie (Thurstone): meten middels factoranalyse

• Woordenrijkdom (word fluency): vermogen om woorden snel en vloeiend te gebruiken bij het

Hoorcollege 8: aandacht, executieve functies, emotie & sociale cognitie

• Verdeelde aandacht: wordt gebruikt voor multitasken
• Gerichte aandacht: specifiek 1 ding willen registreren en andere stimuli negeren
• Volgehouden aandacht: concentratie
• Alertheid

• Bourdon Wiersma test (1992): op een a3 formaat zijn groepjes met stippen afgebeeld. De patiënt moet groepjes met 4 stippen omcirkelen. Hierbij kan het dat iemand verminderde aandacht (lager erover doen), nauwkeurigheid tonen.
• Stroop taak (1935): woorden van kleuren zijn afgebeeld in de congruente of een incogruente kleur. Aan de patient wordt gevraagd om of het woord op te lezen of de kleur op te noemen
• Trail making Test: Op een vel zijn rondjes met daarin 1, 2, 3, 4, etc en a, b, c, d etc afgebeeld. Aan de patient wordt gevraagd om deze met elkaar te verbinden als 1a, 2b, 3b, 4b dit is om te kunnen testen voor verdeelde aandacht

• Theory of mind
• Spiegelneuronen
• Empathie

• Waarneming: emotion recognition task. Verschillende gezichten worden getoont en hierbij wordt gevraagd wat de bijpassende emotie is. Reading the mind in the eyes test. Hierbij wordt er een paar ogen getoont en moet de patient vertellen wat dit te zeggen heeft
• Interpretatie: Happes Cartoon test. Een sociale plaat wordt getoont waarbij de patiënt moet vertellen wat er gebeurd wat dat betekent. Is het bvb grapppig? Faux-Pas test. Bevat een voorbeeld van

Hoorcollege 10 : dementie

• Maatschappelijke relevantie: groei in prognose over de jaren heen (terwijl er een afname is beroepsbevolking, haast halvering) en nummer 1 doodsoorzaak. Betreft 7.7% van de totale kosten van de nederlandse gezondheidszorg. 
• Persoonlijke relevantie: 70% wordt verzorgd door naasten (ofwel mantelzorgers), waarbij 54% zwaar belast is
• Alzheimer (70%): meest voorkomende vorm van dementie
• Vasculaire dementie (16%): twee na meest voorkomende vorm
• Levensduur: gemiddelde 8 jaar, waarbij gedurende het ziekteproces de ernst van klachten toeneemt. Heeft een hoge ziektelast
• Prevalentie: in nederland 270 000. Hiervan 1200 <65, 70 000 in verpleeg/verzorgingstehuizen, 100 000 nog geen diagnose
• Diagnose: duurt gemiddeld 14 maanden om te stellen en bij jonge mensen 4 jaar

• Leeftijd: 8% (65+), 25% (80+), 40% (90+) van het totaal mensen heeft dementie. Deze factor wordt onderzocht middels 
  • cross-sectioneel onderzoek: ieder individu in een groep wordt eenmaal en op hetzelfde tijdstip geobserveerd of gemeten
  • Longitudinaal onderzoek: waarnemingen of metingen bij ieder individu op een aantal achtereenvolgende tijdstippen herhaald
• Vrouw: heeft 1:3 kans ipv 1:5 kans om ergens in je leven dementie te krijgen doordat je ook langer leeft
• Erfelijkheid: erfelijke vormen zijn zeldzaam en uitten zich al ver voor 65. bij niet erfelijke vormen is er maar een klein verhoogd risico

• Fluid intelligence: omvat cognitieve vaardigheden. Deze nemen vanaf 20 al geleidelijk af
• Gekristalliseerde intelligentie: omvat feitelijke kennis. Neemt toe tussen 20 en 60, en een beetje af na 60
• Hold vs don’t hold

• Stoornis in  minimaal 2 cognitieve domeinen (vaak inclusief geheugen) die interfereren met het dagelijks leven, niet ten gevolge van onderliggend aantoonbare andere oorzaak (vb. 
• trauma) en met een degeneratief beloop in tijd
• Dementie beschrijft het syndroom, symptomen complex, niet de oorzaak
• Dementie is een beschrijvende term die combinaties van meervoudige stoornissen in cognitie, stemming of gedrag omvat, veroorzaakt door bepaalde hersenziekten.
• Dementie is dus een generieke syndromale term die verwijst naar een spectrum van klinische beelden, omvat meer dan 70 ziektebeelden

• Nosologische diagnosen zijn aandoeningen waarvan de etiologie (nog) onbekend is en waarbij (nog) geen kenmerkend pathologische-anatomisch of pathofysiologisch substraat bekend is bvb ziekte van Alzheimer, Parikson dementie etc
• Het verdient aanbeveling om bij het stellen van een ziektediagnose de criteria die hiervoor worden gebruikt, expliciet te noemen
• Vergevorderde dementie, hoge leeftijd

Hoorcollege 12: Alcohol

• Fermentatie van fruit (afbraak door bacteriën en gist) leidt tot alcoholhoudende vloeistof
• Steentijd: opgraving laten al sporen zien van gefermenteerde vloeistoffen van circa 10.00 v. chr
• Noord-China: opgravingen toonde gefermenteerde vloeistof van circa 7000 v.chr aan
• Geschriften: 2000 v.chr wordt alcohol al opgenomen in tekstvorm
• Grieken en Romeinen (1300 v.chr): vereerde god van de wijn (en vruchtbaarheid) Dionysos/Bacchus 

• Eerste contact: ja of nee zeggen
• Experimenteren: proberen, zonder dat er een belangrijke reden is
• GeÏntegreerd of sociaal gebruik: Af en toe gebruiken voor het effect, de sfeer. Het hoort er altijd bij, het is een gewoonte
• Overmatig gebruik of gewenning: Als ik niet ondere invloed ben, voel ik me slecht
• Verslaving afhankelijkheid: Ik zit er vast, ik kan niet zonder

1. Het middel wordt vaak gebruikt in grotere hoeveelheden of langduriger dan de bedoeling was. 
2. Er is een persisterende wens of er zijn vergeefse pogingen om het middelgebruik te minderen of in de hand te houden 
3. Veel tijd wordt besteed aan activiteiten die nodig zijn om aan het middel te komen, te gebruiken of te herstellen van de effecten ervan 
4. Hunkering, sterke wens of drang tot alcoholgebruik (= craving criterium = nieuw)

5. Recidiverend middelengebruik met als gevolg dat de belangrijkste rol verplichtingen niet worden nagekomen op het werk, op school of thuis 
6. Aanhoudend middelengebruik ondanks persisterende of recidiverende sociale of interpersoonlijke problemen, veroorzaakt of verergerd door de effecten van het middel 
7. Belangrijke sociale, beroepsmatige of vrijetijdsactiviteiten zijn opgegeven of verminderd 

8. Recidiverend alcoholgebruik in situaties waarin dit fysiek gevaar oplevert 
9. Het alcoholgebruik wordt gecontinueerd ondanks de wetenschap dat er een persisterend of recidiverend lichamelijk of psychisch probleem is dat waarschijnlijk is veroorzaakt of verergerd door de alcohol

10. Tolerantie, zoals gedefinieerd door één van de volgende kenmerken: a. Behoefte aan een duidelijk toegenomen hoeveelheid  alcohol om een intoxicatie of het gewenste effect te bereiken

Hoorcollege 14

• Extracranieel: tumoren elders in het lichaam
• Intracranieel: tumoren in het hoofd
• Primaire hersentumoren: ontstaan in het centraal zenuwstelsel
• Secundaire hersentumoren: uitzaaiingen (metastasen) van primaire tumoren elders in het lichaam
• Meningeoom: vanuit de hersenvliezen
• Gliomen: astrocytomen, oligodendrogliomen, glioblastoma
• Graden: laaggradig (graad 1 en 2), hooggradig (graad 3 en 4)
• Moleculaire en genetische eigenschappen: bvb glioblastoom met een IDH-wildytpe en IDH-mutant 

• Bij intracraniële tumoren door: tumor en oedeem, neurochirurcighsce intervenite, radiohterapie, chemotherapie, medicaite
• Bij tumor door: neuronale schade, celdood, verstoring van netwerken, drukverhoging  door een oedeem/cyste
• Door radiotherapie: radiotherpaie kan maanden tot jaren lagn nog negatieve effecten hebben. Dit komt doordat het demyelinisatie en zo bestraling encephalopathie kan veroorzaken. Dit dode weefsel wordt radionecrose genoemd. Om dit te verkomen worden behandeling steeds gerichter
• Door chemotherapie: dit is neurotoxisch en kan leiden tot hersenschade en zo cognitieve stoornissen
• Door medicatie: bvb Anti-epileptica en corticosteroiden 
• Domeinen: executief functioneren en aandacht, geheugen, taal, visuospatieel, psychomotor, overige domeinen

• Voor het vaststellen van een histologische diagnose
• symptomen te verlichten en levensverlenging: dit kan door massareductie, verlaging van intracraniële druk wat leidt tot een verbetering in cognitief functioneren. 
• Onder narcose of wakker: wanneer een tumor in het eloquent gebied zit moet het wakker, hierbij is cognitieve monitoring tijdens de resectie van de tumor
• Heeft risico's op hersenbeschadiging
• Belangrijke neurochirurgen: Cushing (1869-1939) en Penfield (1891-1976)

• Indicatiestelling: inschatting van testbaarheid, ziekte-inzicht en motivatie van de patiënt
• Pre-operatief: psycho educatie, regulier neuropsychologisch onderzoek, baseline ne oefenen van intra-operatieve tests ter voorbereiden van de operatie
• Intra-operatief: Baseline cognitie op de OK, baseline dynamisch tijdens de operatie dmv, cognitieve monitoring van taal, motoriek, executieve functies, werkgeheugen, gezichtsherkenning klokkijken, rekenen etc. Coaching tijdens operatie. Baseline bij de afronding van de operatie/onderzoek
• Post-operatief: patiënt wordt verplaatst naar normaal bed/recovery, volgende dag naar de afdeling en na ongeveer 5 dagen ontslagen. 2 weken na de operatie is er PA uitslag . Omvat ook systematische gedragsobservaties gedaan en NPO
• Post-operatief (latere tijdstippen): emotionele verwerking diagnose en operatie, herhaling van regulier NPO, advies over eventueel vervolgtraject
• Psychologische begeleiding (voor, tijdens en na de operatie): voor acceptatie/verwerking, angst- en stemmingsklachten, cognitieve klachten, vermoeidheid en vormt een begeleidingssysteem. Soms wordt hierbij teruggevallen op psycho-educatie, CGT, ACT omdat er geen protocollen voor behandelingen voor patiënten met hersenaandoeningen zijn