Hoorcollege 1 Ontwikkelingspsychologie

We zijn geïnteresseerd in de ontwikkeling van de hele levensloop. We kijken vooral binnen het leven van een individu. Ook groepen vergelijken natuurlijk, maar vooral binnen het leven.

• Temperament zijn eigenschappen van kinderen die al heel vroeg na de geboorte zichtbaar zijn. Die behoorlijk stabiel zijn door het leven heen.
• Mate waarin kinderen extravert zijn, fysiek actief zijn. Dat is behoorlijk voorspellend voor de rest van je leven.
• Mate waarin kinderen negatieve emoties tonen en ervaren, is voorspellend voor de rest van je leven.
• Temperament is negatieve emotionaliteit. Die hebben voorspellende waarden over hoe we later functioneren.

Kinderen verschillen in behoeftebevrediging uitstellen. Het ene kind kreeg twee marshmallows, de ander kon het niet laten en at zijn marshmallow gelijk op. Wat blijkt uit onderzoek: Betere cijfers voor kinderen die hun behoeftebevrediging konden uitstellen. Meer geld verdienen, minder scheiden en beter op school.

Altruïsme is helpen zonder daar iets voor terug te krijgen. Jonge kinderen doen dit vaak zonder aanmoediging van hun ouders of andere stimulatie van het gedrag. Opstandige jongeren naar een drill kamp gestuurd. Dat zorgde juist voor nog meer gedragsproblemen. Het werd binnen dat kamp de sociale norm en dit werkte dus juist averechts.

Doelen van ontwikkelingspsychologisch onderzoek

• Beschrijven van ontwikkeling
• Begrijpen van ontwikkeling
• Optimaliseren van ontwikkeling

Stap 1 is het beschrijven van de ontwikkeling:

• Het systematisch in kaart brengen van stabiliteit en verandering over tijd
  • In representatieve samples
  • Normale (typische of normatieve) ontwikkeling
  • Individuele verschillen

Impulsiviteit neemt af gedurende de adolescentie. Vroeg in de adolescentie is er een stijging in sensation seeking gedrag: externe stimuli opzoeken is de behoefte. Sensation seeking houden graag van non mainstream muziek of bloederige games.

Stap 2 is het begrijpen van de ontwikkeling:

• Waarom vindt ontwikkeling plaats?
• Waarom voorspelt factor X verschijnsel Y?
  • Het aantonen van ontwikkelingsmechanismen
  • Het aantonen va oorzaken

Rond een jaar of twee ontwikkelen kinderen zelfbewustzijn. Dan ervaren kinderen gevoelens van trots en schaamte. Die zijn weer van invloed op het gedrag dat ze laten zien. Kinderen gaan meer opscheppen.

Stap 3 is het optimaliseren van de ontwikkeling:

• Hoe kunnen we de ontwikkeling van kinderen en jongeren zo goed mogelijk ondersteunen
  • In algemene populaties
  • In klinische populaties

Lifespan benadering van Baltes. Deze lifespan benadering is een visie op ontwikkeling. Die benadering gaat uit van een aantal principes.

Ontwikkeling...

• Vindt plaats gedurende gehele levensloop
• Is multidirectioneel en -dimensioneel
• Omvat vooruitgang (gains) maar ook stagnatie of achteruitgang (losses)
• Wordt gekenmerkt door plasticiteit
• Is ingebed in sociale (historische, culturele) context
• Wordt gedreven door meerdere determinanten
• Is multi-disciplinair

Plasticiteit: je aanpassen aan de omgeving waarin je opgroeit.

Het is nature en nurture en cultuur (meerdere determinanten).

• Cultuur is belangrijk voor ontwikkeling. Het geheel van kennis, gedrag, taal, materiële objecten en gebruiken binnen een groep mensen.
• Cultuur vertaalt zich in waarden, gebruiken, ambities en emoties die sommige mensen ervaren. Ook welke verwachtingen die we hebben voor jonge generaties.

Hoorcollege 3 aantekeningen

Nature

• Biologische factoren = nature.
• Er is niet 1 gen voor bepaald gedrag, het is veel complexer.
• Microsysteem, dan mesosysteem, dan exosysteem, dan macrosysteem.

Nature, nurture en betekenisgeving.

• Betekenisgeving: Waarneming, geheugen, interpretatie (gehechtheid), gedrag, eigenschappen, innerlijk.
• Onderlinge sociale relaties, ben je veilig gehecht of ben je onveilig gehecht. Veilig gehecht is een enorme voorsprong op anderen.
• Dit zijn psychologische factoren. Dus je hebt biologische factoren, omgevingsfactoren en psychologische factoren.
• Psychologische factoren dragen bij aan je innerlijk.

Rijpen, leren en kiezen.

• Rijpen gaat over de processen in ons lijf.
• Leren vormen ons cognitief, onze taal en groeien we sociaal-emotioneel.
• Kiezen: zelfregulatie. Eigen keuzes maken binnen de mogelijkheden die er zijn.

Infancy - Beginnings

• Ontstaan bij de conceptie. Versmelting eicel en spermacel.
• Na 9 weken is het kind een foetus.
• Na 24 weken lijkt het meer op een baby.
• Na 40 weken geboorte. Tussen de 37-42 weken.
• Als de moeder na 24 weken bevalt, proberen we het kind nog in leven te houden.

Baby tijd, (dreumes), peutertijd en kleutertijd, kind, puber, adolescent, volwassen, middelbaar, bejaard, oud.

Infancy slaat op de eerste 1000 dagen. Als je die leeftijdsperiode op een goede manier doormaakt, heb je een goede basis voor later een goede ontwikkeling. Conceptie tot 2 jaar, dat is een belangrijke periode dus.

Pasgeboren baby’s doen al aan imitatie.

Gedrag is afhankelijk van de state -arousal niveau - bewustzijnstoestand (slapen, wakker, huilen).

• Wakkere toestand
• Onrustige toestand: mopperig
• Huilgedrag
• Huilen neemt met 3 à 4 maanden af.
• Verschillend huilen roept verschil in verzorgingsreacties op.
• Huilbaby: 3 x 3 x 3 = 3 weken, 3 dagen, 3 uur per dag.

Reflexen:

• Grijpreflex → vinger in hand leggen
• Opstap, sta en loop reflexen → misschien handig voor in de baarmoeder
• Oogknipperen (Glabella)
• Zuigen → erg functioneel om te drinken.
• Babinski reflex (tenen)
• Moro reflex = schrikreactie, vooral armen. Als je zijn hoofdje een stukje laat vallen. Dan steekt hij zijn handen uit. Bij apen is het heel functioneel, die handjes pakken dan de moeder. Voor mensen is het minder functioneel → miss evolutionair overblijfsel.

Visus heeft beperkingen bij de geboorte:

• Pas na 6-8 maanden zien ze zo scherp als wij.
• Visual cliff experiment: glazen plaat. Kindje aarzelt. Kind kan gewoon de diepte zien.

Voorkeuren:

• De meeste baby’s hebben voorkeur voor patronen die enigszins op een gezicht lijken.
• De stem van de moeder en vader gaan herkend worden. Als je bij 8 maanden in een andere taal ze toespreekt, dan zie je verbazing.

Tactiel leren ze onderscheid te maken bij normale aanrakingen en pijn.

Visus:

• Gezichtsscherpte neemt toe
• Diepte herkenning
• Patroonherkenning

Multi-sensory perception

• Crossmodaal: veel vindt op hetzelfde moment plaats

Leren is gedrag dat door ervaring gemodificeerd wordt. Basale leerprocessen:

• Klassieke conditionering
• Operante conditionering
• Habituatie
• Observeren / imiteren
• Imitatie vindt al plaats bij hele jonge kinderen.

Spiegelneuronen in onze hersenen: we kijken

Hoorcollege 5 aantekeningen

Zintuigen:

• Zien
• Horen
• Boelen
• Ruiken
• Proeven

Bij geboorte zien we nog niet zo veel.

• Kinderen volgen liever gezichten dan objecten.
• Oogbewegingen vooral saccadisch (in sprongen). Wij doen het heel vloeiend.
• Ze knipperen wanneer dingen op ze af komen

Na 2 maanden:

• Vloeiend visueel volgen (niet meer saccadisch)
• Beginnen bewegingen te anticiperen
• Binoculaire visie ontwikkelt zich: vanaf deze leeftijd kunnen de kinderen de twee 2D plaatjes combineren tot een 3D plaatje
• Sticky fixation hebben ze nu. Hun aandacht blijft plakken. Moeilijk als ze ergens op gefocust zijn, hun aandacht te switchen.

Na 3 maanden:

• Beter beeld al beetje

Bij 4 maanden:

• Beginnen verschillen tussen kleuren te zien: vooral primaire kleuren
• Kunnen menselijke gezichten en apengezichten uit elkaar houden
• Zien verschil tussen positieve en negatieve emoties
• Geen sticky fixation meer

Bij 6 maanden:

• Begint het visuele veld echt te scannen. Nu zoeken ze echt dingen
• Beginnen subjectieve vormen in complexe patronen te herkennen: dingen in een inktvlek te zien
• Zien emotionele uitdrukkingen steeds meer als geheel: eerst reageerden ze vooral alleen op de tanden of op de ogen
• De kleuren worden al iets duidelijker

Na 12 maanden → zicht min of meer hetzelfde als volwassenen.

• Mensengezichten goed uit elkaar halen, maar apengezichten niet meer → specialisatie. Kinderen zijn extreem flexibel, maar dit specialiseert zich.

Auditieve ontwikkeling

Bij geboorte:

• Onderscheid maken tussen geluiden
• Geluiden lokaliseren binnen visuele veld
• Ze vinden het stemgeluid van de moeder prettiger dan andere geluiden → ze komen uit de buik

Bij 4 maanden:

• Verschil herkennen tussen spraakgeluiden (fonemen). Foneem gaat over het geluid, kleine geluidsdeeltjes in spraak. Die beginnen ze te herkennen.

Bij 12 maanden:

• Hoeft niet langer naar mond te kijken om spraak te herkennen
• Ook vorm van specialisatie → kunnen alleen nog fonemen uit eigen taal uit elkaar halen

Tactiele ontwikkeling

Bij geboorte:

• Verwerken en onthouden informatie over vormen die ze met hun handen voelen
• Ze reageren positief op aanraking, maar met te veel druk negatief
• Ze reageren negatief op grote wisselingen in textuur en/of temperatuur
• Ze voelen pijn

Bij 2 maanden:

• Verkennen vormen en texturen vaak met hun mond

Bij 4 maanden:

• Aanraking alleen nog ervaren als op het lichaam (maar niet in relatie tot de echte wereld). 
• Experiment bij volwassenen: Benen laten kruisen en je laat ze naar hun benen kijken, dan kietel je een been en dan hebben ze de neiging om hun rechter been dan weg te halen, want het visuele systeem heeft de overhand. Terwijl je het linkerbeen kietelde
• Bij 4 maanden zie je dat nog niet, daar volgen de baby’s gewoon hun tactiele zintuig en daarin zijn baby’s eigenlijk beter dan wij.

Chemosensatie (proeven en ruiken)

Bij geboorte:

• Geuren tijdens de zwangerschap beïnvloeden voorkeuren na geboorte
• Baby’s verkiezen zoete geuren en smaken boven andere smaken

We nemen waar om

Hoorcollege 7 aantekeningen

Theory of mind: representatie van de mentale processen van anderen

• Hun aandacht
• motivatie/intenties
• emoties
• Overtuigingen/perspectieven

3-5 jaar tot false beliefs

2-3 jaar voor verlangens

Wanneer komen kinderen erachter dat anderen mensen kijken, dat dat is om iets te zien?

• Je kijkt achter een barrière en je kijkt verrast, weten ze of je iets ziet. 
• Controleproef: naar de kant van de barrière kijken die de kinderen wel kunnen zien.
• Bij 12 maanden gaan kinderen soms al achter de barrière kijken.
• Bij 18 maanden al een stuk verder.
• Dit kunnen mensapen ook.
• Dit is de visuele representatie

Intenties begrijpen.

• Bij de proefopstelling kan de onderzoeker niet bij het speeltje, bij de ander wel.
• Als het de onderzoeker simpelweg niet lukt, dan blijft de aap rustig.
• Wanneer de onderzoeker de druif echt wegtrekt , wordt de aap echt ongeduldig.

Ontwikkeling en emoties

• 4 maanden: reageren anders op positieve vs negatieve emoties
• 6-7 maanden: gebruiken het gezicht als het geheel. Herkennen het affect (gevoel), bijvoorbeeld in gezichtsuitdrukkingen
• 9-12 maanden: social referencing ontstaat. Social referencing, je komt iets nieuws tegen en diegene reageert of heel positief of heel negatief. Dat bepaalt jouw oordeel dan.
• 18 maanden: snappen wanneer zij zelf het onderwerp van het gevoel van anderen zijn. Snappen wanneer anderen door hen geïrriteerd raken.

False beliefs: snappen dat iemand anders iets verkeerd denkt Werd gezien als de mijlpaal: dit is de theory of mind. 

• Wanneer snappen kinderen dat anderen iets kunnen denken dat niet klopt.
• De Sally-Ann test. Wordt correct uitgevoerd tussen 4 en 5 jaar.
• Blokje is verplaatst en ander poppetje heeft dat niet gezien. 
• Onderzoeker vraagt: waar denkt Sally dat het blokje zit?

Waarom is dit überhaupt belangrijk?

• Bijvoorbeeld klinisch → kinderen met Autisme vinden dit soort representaties vaak moeilijk.
• Kinderen moeten verschillende perspectieven kunnen begrijpen 
• Kinderen moeten het verschil tussen perspectief en realiteit begrijpe
• Wij zijn daar, maar als je daar bent, ben je hier. Het is dus afhankelijk van perspectief, dat is lastig voor een kind.
• Vanaf 3 kunnen ze het perspectief van anderen nemen, maar perspectieven coördineren is nog moeilijk, zeker verbaal.
• Sally-Ann test is lastig, omdat ze het verbaal moeten uitleggen. Daarom dat pas tussen 4 en 5 jaar.

True en false belief

• 15 maanden anticipatory looking: aap slaat verzorger.
• Verzorger wil de aap pakken en verstopt zich daarna.
• Zowel bij kinderen als bij apen: meer kijken naar waar de persoon zou denken dat het object/man in apenpak is.

Maar wat betekent kijken precies?

• Jonge kinderen reageren op mentale processen zonder dat ze precies begrijpen hoe het werkt.

Metacognitie: Denken over eigen psychologie

• Waarom heb ik een probleem op een bepaalde manier opgelost
• Hoe zeker ben ik van mijn zaak als ik een beslissing neem?
• De ene puzzal is makkelijk → kleine beloning
• De andere puzzel is moeilijk → grote beloning

Het is niet uniek menselijk.

• Rond 3 jaar beginnen kinderen woorden te gebruiken

Aantekeningen hoorcollege 9

Basisschoolleeftijd - emoties

• In de kern zijn emoties adaptief. Ook de meest pijnlijke emoties. Dit betekent nuttig.
• Laag cijfer OWP → motiveert je volgende keer om harder te leren.
• Blozen is heel handig, dan zien anderen ook dat wij ons schamen. Zo wordt je eerder vergeven.
• Bepaalde emoties te vaak of te intens → emotionele dispositie = maladaptief.

Emotie is meer dan gevoel. Gaat ook gepaard met cognitie. Je wordt bijna aangereden dan ervaar je niet alleen een gevoel: je denkt ook wat zou er gebeurd zijn als ik niet op tijd gestopt zou zijn.

1. Gedragsneiging: je roept iets naar die auto die jou bijna aanrijdt.
2. Fysiologie: Je gaat zweten.

Hoe meer boosheid je voelt, hoe groter de kans is dat je ook veel cognities hebt die daarbij passen. De componenten houden elkaar in stand. Afnemende intensiteit in een van de componenten? Dan ook in de andere componenten. Daar is ook therapie op gebaseerd. CGT: je probeert jezelf af te leiden van negatieve gedachten. Daardoor zakken ook de andere klachten.

Emoties in de vroege kindertijd

• We ervaren in strikte zin geen emotie als kind in de vroege kindertijd.
• Baby’s kunnen wel fysiologische veranderingen ervaren, maar niet de bijbehorende cognities. Wel kennen ze gedragsneigingen en gevoelens.
• De gevoelens hebben een communicatieve functie.

In de babytijd zijn de gevoelens diffuus. Je kan nog niet duidelijk zeggen wat voor positieve of negatieve emotie ze ervaren. Dit komt vanaf 2 maanden. Geleidelijk ontstaan meer discrete emoties (primaire emoties zoals blijdschap, verdriet, boosheid of angst). Deze leiden we af aan de hand van de gezichtsuitdrukking.

• Binnenkant wenkbrauwen komen omhoog te staan en mondhoeken naar beneden → verdriet.
• Separatieangst: de angst om gescheiden te worden van een ouder. Kinderen pieken rond 15 maanden in deze emotie.
• Dit is een normatieve ontwikkeling (niet een probleem).
• Kinderen kunnen niet beseffen dat als de ouders weggaan, ze blijven bestaan.
• Vanaf dat moment beseffen kinderen pas dat zij zelf bestaan als individu. Kinderen ontwikkelen meer kennis van sociale regels of normen.
• Normen en regels zijn voorwaarde om schaamte schuld of trots te voelen.
• Ze willen dan niet getroost worden. Ouders maken zich daar vaak zorgen over: is heel normaal. Emoties kunnen de kinderen nog niet goed reguleren.

Wat verandert er in de basisschoolleeftijd.

• Begin van de basisschool kunnen ze beter onderscheid maken tussen fantasie en werkelijkheid.
• Dit heeft gevolgen voor de stimuli waar kinderen emotie bij ervaren. Denk aan angst voor monsters en spoken.
• Ze leren mentaal te tijdreizen: kunnen terugdenken aan gebeurtenissen in het verleden en daar emotie bij te voelen. Of denken aan de toekomst en daar emoties bij voelen.

Emotionele ervaring zelf verandert:

• in de vroege kindertijd veel emoties in het hier en nu
• Vanaf de basisschool ook emotie bij gedachten in het verleden.

Vanaf 4-5 jaar kunnen kinderen zich zorgen maken.

• Angst → zorgen maken
• Schaamte → negatieve zelfevaluatie
• Ze kunnen zich vanaf 6 of 7 jaar slecht

Hoorcollege 11 aantekeningen

Hoe ouder je wordt hoe meer contexten je hebt.

• Hoe meer transities hoe meer vergelijkingen: peuterschool, basisschool
• Verhuizen, sportclubs, middelbare school, relatie.
• Hoe meer vergelijkingen hoe meer kennis van zelf en anderen.
• Op latere leeftijd ga je groepen afstoten. Ik zit nu op mijn top van groepslidmaatschappen.

In alle groepen heb je een sociale identiteit. Tot een groep behoren en je daarmee identificeren. Dat geeft verbondenheid, steun en zelfwaardering. Betekent ook dat een groep je kan buitensluiten.

Intersectionaliteit is meerdere sociale identiteiten hebben. Ook religie, nationaliteit, leeftijd, seksualiteit.

• We ordenen naar leeftijdgenoten en naar autoriteitsfiguren.
• Vrienden en ouders (autoriteitscategorie).
• Egalitair vs hiërarchisch.
• In de adolescentie verandert de ouder kind relatie van hiërarchisch naar co-regulatie. Naar overleg dus. Naar een egalitair.
• Voor de ouder-kind relatie gaat het van hiërarchisch naar egalitair. Dit geldt ook voor je werkgroepdocent, etc.

Ervaren afstand actueel-ideaal zelf. In de puberteit tot aan de jonge volwassenheid: gevoel geaccepteerd te worden door leeftijdsgenoten komt steeds meer terug. Ook wat je over jezelf denkt wordt beter.

Verschillende soorten ballen:

• Ideal: graag willen
• Ought: eigenlijk moeten 
• Actual: Je zelfbeeld nu

Self-discrepancy theory (Higgins)

• Discrepantie tussen ideaal en actual: ontmoediging, weinig energie en depressief. Gevoel dat er geen verbetering in zit.
• Discrepantie tussen ideaal en ought: Verwarring, inertia. Je wil
• Discrepantie tussen ought en actual: agitatie, stress en angst. Je voldoet niet aan wat er verwacht wordt.

Zelf-determinatie theorie van deci en ryan.

• De twee ballen ideal en ought to be hebben zij opgedeeld in soorten motivatie.
• Externe regulatie: Dan ga je voor de punten, de punten van het afstuderen.
• Intrinsieke motivatie is echt geïnteresseerd zijn.
• Geïntrojecteerd dan zit je klem, die is vervelend.
• Dit zijn verschillende soorten motivatie door Deci & Ryan.

Je moet altijd beide doen: als je nooit iets doen wat anderen willen, socialiseer je niet.
Ook wat zou je willen zijn, want daar zit je gevoel van zingeving: je waarden en gevoelens.

Wat kun je doen met al deze stemmen?

• Relativisme is belangrijk.
• Niet relativeren tot niet belangrijk → er gaan meerdere wegen naar Rome.
• Er is niet een ultiem fout of een ultiem goed. Nuances in je eigen gedrag als bij gedrag van je omgeving.
• Je kan de verwachtingen van de ander nuanceren vanuit de achtergrond van de ander. Dat is level 4.
• Relativisme op sociaal gebied is verdraagzamer worden.
• Jezelf ergens toe zetten. Jezelf actief resetten: motivatie switchen. ipv het moet naar ohja ik vind het belangrijk een baan te vinden. Dan ga je langzaam naar de intrinsieke motivatie. Dit is een vorm van agency.

Zelf-determinatie: je voeden met de basisbehoeften.

• Verbondenheid, competentie en autonomie.
• Als je jezelf daarmee voedt, dan schuif je naar de intrinsieke motivatie op. De prettige vorm van motivatie.
• Dit noemen we bijtanken.

Je core self opzoeken:

• Prioriteren. Datgene wat je in al die groepen kenmerkend is voor jou. Tussen al die groepen.
• Hoe je reageert, datgene waar al die personen