Artikelsamenvatting bij Waar gaat het over? - Verschoof - 2013

Het oplossen van een conflict als nieuwe gedragsnorm?

Bij aandacht voor conflictoplossing gaat het erom dat de rechter niet slechts zoekt naar de feiten voor het oplossen van het juridische geschil. De rechter moet ook zoeken naar (de partijen en belangen omtrent) een mogelijk achterliggend conflict. Een conflict is niet hetzelfde als een geschil, het is zelfs breder. Een conflict doet zich voor als partijen bepaalde doelen nastreven, belangen hebben of waarden hebben, die net met elkaar te verenigen zijn. Een geschil voldoet ook aan deze kenmerken, maar de auteur van het artikel spreekt dan (in plaats van een geschil) over een gejuridiseerd conflict. Vaak draait een conflict om iets heel anders dan het juridische geschil behelst. Het conflict is dat waar het voor partijen daadwerkelijk over gaat. Voorbeelden hiervan zijn het gemis of de behoefte aan erkenning of een verontschuldiging.

Het gaat er dus om dat de rechter van een eis dan wel verweer komt tot de belangen of behoeftes van de partijen. Indien de rechter dit verzuimt, valt er nog slechts te onderhandelen. In sommige gevallen is dit niet anders, maar vaak is een dergelijke situatie zeer ongewenst.

Conflictoplossing als taak van de rechter?

Er zijn verschillende manieren van conflictoplossing. Dit zijn technieken om tot een gesprek over belangen en behoeftes te komen. De vraag is of de rechter ook over dergelijke technieken en inzichten, die voornamelijk veel in mediation gebruikt worden, moet beschikken. Immers maakt het feit dat een rechter deze technieken inzet, de rechter niet tot mediator. De technieken kunnen weliswaar nuttig zijn voor de bemiddelingsvaardigheden van de rechter, maar wat is bemiddeling anders dan een schikking? De rechter heeft het rechtstatelijk gezag. Over het algemeen wordt aangenomen dat partijen geen rechtszaak zijn begonnen met als doel een regeling te treffen. Partijen kunnen door de rechter wel tot inzicht gebracht worden dat zij een regeling moeten verkiezen boven een uitspraak. Zowel het beslechten van een geschil als het beproeven van een regeling is het werk van een rechter. De houding die de rechter dient aan te nemen bij beide disciplines, verschilt echter. Bij het tot stand laten komen van een regeling dient de rechter op te treden als een faciliterende rechter. De rechter houdt de regie en heeft de inhoud in handen. Dit moet niet verward worden met de beslissende rechter, die de inhoud actief naar zich toetrekt.

De praktijk: conflictoplossing tijdens een zitting

Tegenwoordig wordt door civiele rechters op de comparatie steeds meer gezocht naar het achterliggende conflict. Echter is tot op heden weinig onderzoek hiernaar gedaan, waardoor onzeker is hoe vaak en hoe systematisch rechters conflictoplossing wordt ingezet door rechters. In 2009 zijn bij diverse rechtbanken op verschillende rechtsgebieden wel pilots gehouden. Hierbij werd gebruik gemaakt van varianten van zittingen die sterk gericht waren op conflictoplossing. Hieruit werd duidelijk dat conflictoplossing zich in de praktijk nog in een beginfase bevindt.

Het dejuridiseren van het conflict bleek voor de rechters lastig wegens het feit dat rechters door hun opleiding en werkervaring vaak de neiging hebben om zich volledig te concentreren op het juridische verhaal.

De procedurele rechtvaardigheid

Tegelijkertijd is in de pilots opgevallen dat er bij partijen grote ontevredenheid bestond over de techniek die door de rechters werd gehanteerd. In zaken waar de rechter daadwerkelijk aan conflictoplossing toekwam, kwam de kern van het conflict aan de orde en voelde de partijen zich wezenlijk gehoord. Zij voelden zich gerespecteerd. Uit een oogpunt van effectiviteit bleken de partijen ook veel positiever. De naleving van zelf bereikte oplossingen gebeurt immers beter dan de nakoming van opgelegde verplichtingen in rechterlijke uitspraken. Volgens de auteur leidt dergelijke conflictoplossing tijdens zittingen in gerechtelijke procedures tot (een toename van de) procedurele rechtvaardigheid. Bovendien is de techniek en het gedrag van de rechter tijdens een zitting erg van belang voor het gevoel van procedurele rechtvaardigheid.

Waar gaat het over?

Voor partijen gaat het altijd om de kern van de zaak. Deze is vaak gelegen in het conflict, en niet in het geschil. De rechter moet zich met de kern van deze zaak bezighouden om zo tot conflictoplossing te komen. Er is een noodzaak dat de moderne rechter over bepaalde technieken beschikt om tot dergelijke oplossingen voor conflicten te komen. De civiele rechter is immers een ultimum remedium; een persoon die de knopen in een zaak moet kunnen doorhakken. Daar gaat het volgens de auteur van dit artikel over.