De nadruk ligt op het laat inbrengen van nieuwe beroepsgronden of bewijsstukken, voornamelijk door de burgerpartij. Hier is er een beweging van hard toegepaste formele regels naar maatwerk op grond van een inhoudelijke belangenafweging. Met deze vagere grenzen komt het vaker aan op kwesties van goede procesorde. Met de komst van de NZB bij de rechtbanken, waarbij de zitting veel vroeger plaatsvindt dan voorheen, is het minder bezwaarlijk de zaak aan te houden, waardoor laat ingebrachte gronden en stukken in beginsel wel in de beoordeling worden betrokken. De criteria ter beoordeling of laat ingebrachte gronden of stukken in strijd met de goede procesorde komen, zijn te reduceren tot twee: (A) worden de nieuwe gronden of stukken verwijtbaar zo laat ingediend dat de andere partijen worden belemmerd daarop adequaat te reageren en (B) wordt de goede voortgang van de procedure daardoor anderszins te veel belemmerd.

Waar staan we nu?

De nadruk ligt op het laat inbrengen van nieuwe beroepsgronden of bewijsstukken, voornamelijk door de burgerpartij. Hier is er een beweging van hard toegepaste formele regels naar maatwerk op grond van een inhoudelijke belangenafweging. Met deze vagere grenzen komt het vaker aan op kwesties van goede procesorde. Met de komst van de NZB bij de rechtbanken, waarbij de zitting veel vroeger plaatsvindt dan voorheen, is het minder bezwaarlijk de zaak aan te houden, waardoor laat ingebrachte gronden en stukken in beginsel wel in de beoordeling worden betrokken. De criteria ter beoordeling of laat ingebrachte gronden of stukken in strijd met de goede procesorde komen, zijn te reduceren tot twee: (A) worden de nieuwe gronden of stukken verwijtbaar zo laat ingediend dat de andere partijen worden belemmerd daarop adequaat te reageren en (B) wordt de goede voortgang van de procedure daardoor anderszins te veel belemmerd.

Gezag in de problemen

Een rechter maakt een beslissing op basis van procesrecht, niet vanuit gezag. Gezag is niet meer automatisch en kan tegenwoordig openlijk bekritiseerd worden, dus moet de rechter zich legitimeren naar de maatschappij. De verhouding tussen institutioneel gezag en persoonlijk gezag is daarnaast een tweerichtingsverkeer geworden. Institutioneel gezag is op de voorgrond aanwezig, maar na confrontatie neemt persoonlijk gezag die plaats in.

Beslotenheid is belangrijk voor een gepaste afstand tot de samenleving, maar transparantie is belangrijk voor het vertrouwen van het publiek. Bij ontevredenheid kan je kiezen voor vertrekken (exit) of onvrede uiten (voice), maar deze opties zijn niet altijd mogelijk of praktisch, tegelijk of los. Toenemende mobiliteit maakt exits vaker mogelijk en aanwezig, maar dit kan meestal niet binnen een rechtszaak. Onder mythisch gezag wordt gezag verstaan dat uiteindelijk van bovenaf wordt opgelegd. Hier staat gezag van onderaf tegenover en daarnaast is er communicatief gezag.

En hoe nu verder met de goede procesorde?

De rechter kan gebruik maken van transactionele analyse, geweldloze communicatie of bij voorkeur procedurele rechtvaardigheid. Hierbij is de treatment fairness: ervaart een partij de interactie met de rechter als eerlijk en rechtvaardig? In een dialoog tussen de rechter en partijen moet duidelijk worden dat de rechter de zaak serieus neemt en dat de partijen een volwassen en volwaardige rol spelen in hun zaak. Partijen hebben namelijk een wens om een rol te spelen, dus moet er in begrijpelijke taal verteld worden hoe dat kan, maar de rechter kan zich waarschijnlijk moeilijk in de partij verplaatsen, omdat die partij dit pas voor het eerst meemaakt.

De juridische analyse bestaat uit (A) en (B), maar hier komt ook een subjectief deel bij kijken, namelijk de manier waarop de rechter beslist. Hierbij zijn transparantie en communicatie belangrijk. Wanneer partijen voice krijgen op gebied van goede procesorde, worden hun standpunten door de rechter in overweging genomen (due consideration), behandelt de rechter partijen met respect, hebben partijen invloed op hoe de procedure verder gaat, is hun de procedure duidelijk en hebben de partijen direct contact met de rechter.

De rechter is verantwoordelijk voor het bespreken van de inbreng van nieuwe elementen, laat de partijen hun standpunt hierover uitspreken, neemt deze standpunten in overweging, laat de voor- en nadelen zien en bespreekt deze, schept duidelijkheid over het beslissingskader en laat de partijen meedenken, praten en bepalen. Op deze manier is er sprake van transparantie en communicatieve gezagsuitoefening. Het communicatieve deel van de wijze van omgaan met de goede procesorde behoeft de aandacht van empirisch veldonderzoek.