Cognitieve gedragstherapie: theorie en praktijk
Hoofdstuk 3
Cognitieve conceptualisatie

Inleiding

Een cognitieve conceptualisatie voorziet de therapeut van een referentiekader van waaruit het de cliënt kan begrijpen.

Begin met de volgende vragen: 1) Hoe luid(en) de diagnose(s) van de cliënt? 2) wat zijn de problemen waar de cliënt op dit moment mee te maken heeft? Hoe zijn deze ontstaan en worden ze in stand gehouden? 3) Welke disfunctionele gedachten en overtuigingen hangen met de problemen samen en welke reacties hangen met deze denkwijze samen?

Formuleer hypotheses over het ontstaan van deze stoornis bij de cliënt: 1) Hoe kijkt de cliënt aan tegen zichzelf, anderen, de wereld en zijn toekomst? 2)  welke onderliggende overtuigingen en gedachten heeft de cliënt? 3) hoe gaat de cliënt met disfunctionele cognities om? 4) welke vroege ervaringen hebben mogelijk bijgedragen aan de huidige problemen? Welke betekenis heeft de cliënt hieraan gegeven en welke opvattingen vinden hierin hun oorsprong/worden hierdoor versterkt? 5) welke cognitieve, affectieve en gedragsmechanismen heeft de cliënt ontwikkeld om met disfunctionele overtuigingen om te gaan?

Je begint de cognitieve conceptualisatie tijdens het eerste contact te construeren, en blijft deze gedurende de hele behandeling verfijnen.

Het cognitieve model

Het cognitieve model stelt dat emoties, gedrag, en lichamelijke reacties worden beïnvloed door de manier waarop mensen gebeurtenissen waarnemen.

Situatie à automatische gedachten à reactie

De manier waarop mensen de situatie interpreteren bepaald hoe zij zich voelen. Een emotionele reactie wordt gemedieerd door de perceptie van een situatie.

Twee denkniveaus: 1) actief proberen informatie te begrijpen en op te nemen 2) automatische gedachten (snel en evaluatief). Komen spontaan op, en is iemand zich nauwelijks van bewust. Ze hebben wel invloed op emoties, gedrag en reacties.

Automatische gedachten worden meestal direct geaccepteerd. Je kunt automatische gedachten identificeren door te letten op veranderingen in: affect, gedrag en lichamelijk reacties.

Als je automatische gedachten hebt geïdentificeerd, kun je de juistheid ervan onderzoeken. Als disfunctionele gedachten worden onderworpen aan een objectieve beschouwing, veranderen in het algemeen de emotionele, gedragsmatige en lichamelijke reacties.

Overtuigingen

Vanaf de jeugd ontwikkelen mensen bepaalde ideeën over zichzelf, andere mensen en de wereld. Kernovertuigingen zijn ideeën die zo diep verankerd liggen en fundamenteel zijn dat mensen ze vaak niet verwoorden (ook niet tegen zichzelf). De ideeën worden gezien als absolute waarheid.

Als de overtuiging is geactiveerd, heeft de persoon de neiging om zijn aandacht selectief te richten op informatie die zijn kernovertuiging bevestigd en verwerpt informatie die het zou weerleggen. Dit gebeurd automatisch.

Een schema is een hypothetische mentale structuur die informatie organiseert. Binnen dit schema kan een kernovertuiging zijn. Als iemand te maken krijgt met bepaalde informatie kan een schema worden geactiveerd.

Door deze processen wordt een kernovertuiging door de loop van de tijd steeds sterker.

Kernovertuigingen zijn het meest fundamentele niveau van overtuigingen. Ze zijn globaal, star en over gegeneraliseerd. Automatische gedachten zijn situatie-specifiek. Dit is het meest oppervlakkige cognitie-niveau.

Attitudes, regels en aannamen

Tussenliggende overtuigingen bestaan uit (vaak onuitgesproken): attitudes, regels en aannamen.

Deze tussenliggende overtuigingen beïnvloedden iemands kijk op een situatie, die beïnvloed hoe hij denkt, zich voelt en gedraagt.

Kernovertuigingen à tussenliggende overtuigingen (regels, attitudes, vooronderstellingen) à automatische gedachten

Vanaf de eerste ontwikkeling proberen mensen hun omgeving te begrijpen. Ze organiseren ervaringen op een coherente manier, zodat ze zich functioneel gedragen. De interacties met de wereld (beïnvloed door genetica) leiden tot bepaalde interpretaties (overtuigingen) die variëren in functionaliteit.

Disfunctionele overtuigingen kunnen worden afgeleerd en realistische en functionele overtuigingen kunnen worden ontwikkeld.

De snelste manier om cliënten te helpen is om aanpassing van kernovertuigingen te bevorderen. Dit zorgt voor constructieve interpretatie van nieuwe situaties of problemen.

Meestal begint de behandeling met het benadrukken van de identificatie en modificatie van automatische gedachten die afgeleid zijn van kernovertuigingen. Therapeuten leren cliënten om de cognities te identificeren waarvan ze zich het meest bewust zijn en om daar afstand van te nemen door: 1) in te zien dat als ze iets geloven, dat niet automatisch betekend dat het waar is 2) hun denkwijze te veranderen, zodat deze op de realiteit gebaseerd is en bruikbaarder is. Hierdoor gaan ze zich beter voelen en komen ze dichter bij het realiseren van hun doel.

Als cliënten herhaaldelijk ervaren dat ze verlichting krijgen door op een wat minder diep niveau van cognitie te werken, dan zullen ze meer openstaan voor een evaluatie van de kernovertuigingen.

De relatie tussen gedrag en automatische gedachten

Kernovertuigingen à tussenliggende overtuigingen à situatie à automatische gedachten à reactie

In een specifieke situatie beïnvloeden onze onderliggende overtuigingen onze perceptie, die tot uitdrukking komt in situatie specifieke automatische gedachten. Deze gedachten beïnvloeden onze emotionele, gedragsmatige, en lichamelijke reacties.

Een complexer cognitief model

De opeenvolging van de perceptie van situaties die tot automatische gedachten leiden, die vervolgens de reacties van mensen beïnvloeden is soms een te eenvoudige veronderstelling. Er kan sprake zijn van een complexe opeenvolging van gebeurtenissen met verschillende triggerende situaties, gedachten en reacties.

Zie het als een routekaart die je invult.

Je stelt hypotheses op over de conceptualisatie, op basis van de cognitieve formulering en de specifieke info die de cliënt geeft. Op strategische momenten toets je je hypotheses en formulering bij de cliënten.