De beroemde rechtsfilosoof Ronald Dworkin overleed in 2013. Ondanks zijn belangrijke bijdragen aan de rechtsfilosofie, is de nalatenschap van zijn meest invloedrijke idee twijfelachtig. Dworkin verdedigde het standpunt dat rechters bij het beoordelen van grondwettelijke zaken niet alleen gebruik moeten maken van het toepasselijke recht zoals neergelegd in wetten en jurisprudentie, maar ook van morele principes. Hieronder wordt uiteengezet waarom dat standpunt schadelijk is voor de democratie.

Waarom is de natalenschap van Dworkin twijfelachtig?

De beroemde rechtsfilosoof Ronald Dworkin overleed in 2013. Ondanks zijn belangrijke bijdragen aan de rechtsfilosofie, is de nalatenschap van zijn meest invloedrijke idee twijfelachtig. Dworkin verdedigde het standpunt dat rechters bij het beoordelen van grondwettelijke zaken niet alleen gebruik moeten maken van het toepasselijke recht zoals neergelegd in wetten en jurisprudentie, maar ook van morele principes. Hieronder wordt uiteengezet waarom dat standpunt schadelijk is voor de democratie.

Veel wetten bevatten vage of brede regels. Om die regels toe te passen op concrete casussen gebruikt de rechter verschillende methoden en principes, bijvoorbeeld het principe dat een specifieke regel voorrang heeft op een meer algemene regel. Hierbij kan de rechter zich ertoe geroepen voelen om zijn eigen morele standpunten leidend te laten zijn bij de interpretatie van bepaalde regels. De Grondwet van de Verenigde Staten verbiedt bijvoorbeeld ‘wrede en ongewone bestraffing’. Een rechter die op morele gronden vindt dat de doodstraf wreed en ongewoon is, zal concluderen dat de doodstraf grondwettelijk verboden is.

Volgens Dworkins genuanceerde theorie is het rechters niet toegestaan om hun persoonlijke moraal op te leggen aan het recht. Rechters dienen allereerst de bestaande wettelijke bronnen (wet, jurisprudentie) toe te passen. Daarbij ontkomen ze er volgens Dworkin echter niet aan om ook aan moreel redeneren te doen. Zodoende behelst het ideale gerechtelijke oordeel niet alleen een goede toepassing van de geldende wetgeving, maar ook een bestendiging van de 'juiste' maatschappelijke moraal. Als het volk het niet eens is met een bepaalde rechterlijke interpretatie, kan deze via het democratisch proces een wetswijziging doorvoeren om bepaalde interpretaties uit te sluiten. Zo blijft de scheiding der machten goed functioneren en kan de macht van de rechter worden ingetoomd.

Hoewel Dworkins standpunt in principe goed verdedigbaar is bij normale wetgeving en rechtspraak, paste hij het met name toe bij de interpretatie van de Grondwet van de Verenigde Staten. En daar gaat het mis. Grondwettelijk recht verschilt namelijk van normaal recht op twee belangrijke manieren. Ten eerste kan de Grondwet niet gemakkelijk gewijzigd worden, dus de democratische controle op deze rechtspraak is zwakker. Ten tweede is de Grondwet twee eeuwen geleden geschreven in een geheel andere situatie, dus is de ruimte voor ‘persoonlijke’ interpretaties van de rechter veel groter. Bovendien worden rechters van de Supreme Court voor het leven benoemd, dus zij kunnen niet zoals normale rechters door verkiezingen of benoemingen worden afgezet.

Deze wijze van rechtspraak ondermijnt het primaat van het volk om het recht te bepalen via een democratisch proces. Dworkin brengt daar tegenin dat minderheden beschermd moeten worden tegen inbreuk op hun rechten door een meerderheid. Dat argument was in het verleden weliswaar relevant (denk bijvoorbeeld aan de onderdrukking van zwarten door de blanke meerderheid), maar tegenwoordig is door wetgeving daar voldoende verandering in gebracht. Verder kunnen genomineerde rechters van de Supreme Court volgens Dworkin hun democratische legitimiteit versterken door hun persoonlijke rechtsfilosofie te bespreken met de Senaat. Door de grote politiek lading daarvan is dat echter een wassen neus; geen enkele rechter zal daarin eerlijk zijn als dat diens nominatie in gevaar brengt. Dit leidt tot een praktijk waarin belangrijke morele dilemma's als abortus en wapenbezit door rechters worden beslist in plaats van door de volksvertegenwoordiging. Het zou beter zijn als rechters zo weinig mogelijk constitutionele beslissingen maken en deze wetgeving zo veel mogelijk overlaten aan de lokale en nationale overheden. Zo blijft de macht van rechters beperkt en blijft de democratie gewaarborgd.