Psychologische diagnostiek in de gezondheidszorg
Luteijn & Barelds (2018)
Hoofdstuk 11
Ethische aspecten en rapportage van diagnostiek

Ethische regels bij diagnostiek

De NIP richtlijnen over beroepsethiek zijn gebaseerd op vier basisprincipes

• Verantwoordelijkheid
• Integriteit
• Respect
• Deskundigheid

De opdrachtrelatie

Voordat met een psychodiagnostisch onderzoek (PO) begonnen wordt, is het van belang dat de psycholoog vaststelt wie de opdracht ervoor gegeven heeft.
De opdrachtgever is de eerst belanghebbende en de psycholoog doet het onderzoek primair ten dienste van de opdrachtgever.
Meestal is de cliënt zelf de opdrachtgever.

Nadat de opdracht voor een PO de psycholoog heeft bereikt, neemt deze kennis van de vraag/vragen die de opdrachtgever gesteld heeft en wordt beoordeeld of die in de gestelde vorm te onderzoeken zijn.
Als dit niet het geval is is het verstandig om nader met de opdrachtgever te overleggen om tot een onderzoekbare specificatie van de vraag/vragen te komen.

De deskundigheid van de psycholoog

Een cliënt heeft volgens de AST recht op de deskundigheid van de psycholoog.

• De theoretische kennis en vaardigheden van de psycholoog
  Om bepaalde mate van deskundigheid te garanderen bestaan allerlei registraties
• Een psycholoog kent zijn eigen grenzen en beperkingen
• De concrete gang van zaken bij een PO
  • De keuze van de te gebruiken diagnostische methoden dient op een verantwoorde wijze te gebeuren
  • De afname, scoring en interpretatie moeten plaatsvinden op de wijzen zoals die in de handleiding beschreven zijn
  • Mondelinge en schriftelijke rapportage van een PO moet op een effectieve en begrijpelijke wijze plaatsvinden

Vertrouwelijkheid

Een cliënt heeft recht op verantwoordelijkheid en vertrouwelijke behandeling van alle informatie die bij de psycholoog bekend is.
Vaak worden hierover tussen cliënt en psycholoog afspraken gemaakt.
Voor het geven van informatie van de PO aan derden moet de cliënt altijd schriftelijke toestemming verlenen.

Een cliënt-dossier wordt na afloop van het PO in een goed beveiligd archief op naam en/of geboortedatum en/of onderzoeksnummer bewaard.
De identiteit van de patiënt mag (indien het gebruikt wordt voor onderzoek) niet naar het dossier te herleiden zijn.

Vrijwillige deelname en het verstrekken van informatie

Deelname aan een PO is altijd vrijwillig.
Zelfs met een externe opdrachtgever kan een cliënt weigeren.
Ook als de cliënt al aan een PO begonnen is kan hij stoppen als hij dat wil.

In alle stadia van een PO heeft een cliënt recht op informatie.
Voordat een onderzoek begint, het doel, de inhoud en de wijze van onderzoeken, de manier van rapporteren aan de cliënt zelf en eventuele anderen (en soms ook de kosten) van een PO bij de cliënt bekent zijn.
Deze informatie wordt vaak van tevoren schriftelijk meegedeeld in combinatie met de uitnodiging voor een PO.
Voor jeugdigen en wilsonbekwame cliënten wordt deze informatie aan ouders of vertegenwoordigers gegeven.

Tijdens het onderzoek heeft de cliënt ook recht op informatie.

Na afloop heeft de cliënt als eerste recht op informatie over de resultaten van het onderzoek.
Hoe dit gebeurt is van tevoren afgesproken.

• Mondeling
• Via lezing van het (concept) rapport door de cliënt
  Het is verstandig als de psycholoog hierbij aanwezig is om desgevraagd uitleg en toelichting te geven

De cliënt heeft het recht om gegevens uit het (concept)rapport waarvan de cliënt aannemelijk kan maken dat ze onjuist of onvolledig zijn of niet ter zake doen te corrigeren, aan te vullen of weg te laten.
Dit geldt niet voor testresultaten en conclusies.

De cliënt heeft het recht om rapportage aan een externe opdrachtgever te blokkeren.
Dit geldt niet als de opdrachtgever via een wettelijke regeling rapportage kan eisen.

De praktische gang van zaken bij een PO

Twee mogelijke situaties

• Situatie A
  Vooraf is heel weinig psychologisch relevante informatie vooraf over een cliënt beschikbaar
• Situatie B
  Vooraf is relatief veel psychologisch relevante informatie over een cliënt beschikbaar

Rapportage van diagnostiek

Rapportage van diagnostiek vindt zowel schriftelijk als mondeling plaats.
Het doel is de bevindingen en resultaten van het PO en de daarop gebaseerde adviezen en aanbevelingen te communiceren.
De psycholoog is bijna altijd zelf degene die rapporteert.

Schriftelijke rapportage

Alleen als de psycholoog aan de cliënt zelf rapporteert, dient dit volgens de beroepscode en AST bij voorkeur schriftelijk te gebeuren.
In alle andere gevallen is een schriftelijk rapport verplicht.

Er bestaan geen algemeen aanvaarde standaard of wijze waarop een rapport van een PO geschreven wordt.
De vorm en inhoud zullen onder andere afhangen van

• De onderzochte vraagstellingen/hypothesen
• Voor wie het rapport in de eerste instantie bedoelt is
• De gebruikte diagnostische methoden
• Het theoretische referentiekader van de psycholoog
• De stijl en schrijfvaardigheid van diegene die het rapport maakt
• Specifieke gewoonten met betrekking tot rapportage van de instelling waar de psycholoog werkzaam is

Er zijn drie manieren waarop een rapport gestructureerd kan worden

• Rond de gebruikte diagnostische methoden
  De resultaten van het PO worden achtereenvolgens per gebruikte methode beschreven
  Alle informatie komt in het rapport terecht
• Rond de onderzochte vraagstelling(en)/hypothese(n)
  Per vraagstelling/hypothese worden alleen die resultaten beschreven die er betrekking op hebben
  Doelgericht
  Allerlei beschikbare informatie die geen direct verband heeft met de vraagstelling/hypothese wordt niet vermeld, terwijl die later wel van belang kan zijn
• Rond de cliënt
  Het rapport wordt geschreven vanuit het totaalbeeld dat de psycholoog verkreeg op basis van het PO.
  Vaak wordt hier sterk uitgegaan van één theorie.
  Wordt weinig meer gebruikt

Aanbevelingen bij het schrijven van rapporten

• Probeer de stijl van schijven en het taalgebruik te variëren
• Laat de stelligheid waarmee interpretaties gegeven worden variëren met de validiteit van de methode
• Doe geen ‘Barnum’-uitspraken, uitspraken die voor veel mensen gelden en daarom nietszeggend zijn.
• Vermijd zo veel mogelijk moeilijke woorden of leg ze uit als je ze gebruikt
• De bron van de uitspraak of interpretatie moet vermeld worden in geval van een genormeerde test, of de gebruikte normgroep.
  Scores moeten niet vermeld worden en anders met een betrouwbaarheidsinterval

Mondelinge rapportage

Voordat een mondelinge rapportage kan plaatsvinden dienen eerste alle resultaten van een PO bekend te zijn.
Het is aanbevolen om voor de mondelinge rapportage het schriftelijke rapport in concept klaar te hebben.
De mondelinge nabespreking van een PO moet in alle gevallen eerst met de cliënt plaatsvinden.

Bij een nabespreking van een PO zijn de volgende punten van belang:

• Vermijd voor de cliënt moeilijke woorden
• Sluit bij voorkeur aan bij het taalgebruik van de cliënt
• Een nabespreking moet geen monoloog worden van de psycholoog.
  Men kan dit bereiken door aan een cliënt te vragen of deze een resultaat bij zichzelf herkent en of de cliënt er misschien voorbeelden van kan geven
• Een psycholoog moet eerlijk en open zijn en alles wat in het rapport vermeld zal worden met de cliënt bespreken
  Resultaten waarmee de cliënt het niet eens is of adviezen die de cliënt afwijst en niet zal opvolgen moeten besproken worden
• Vaak wordt een kort verlag van de nabespreking in het schriftelijke rapport opgenomen