Universiteit van Amsterdam Colleges: Constitutioneel Recht, Volksvertegenwoordiging in Nederland

VS

In de VS kennen ze een presidentieel stelsel. De burgers kiezen daar de uitvoerende macht. De president hoeft het met het parlement niet eens te zijn. Daarnaast zal de president altijd nog kunnen zeggen tegen het parlement: “ik ben degene die door het volk gekozen is’. Het is mogelijk dat het congres republikeins gekleurd is, terwijl de president daarentegen van democratische aard is. Dit kan voor spanningen zorgen tussen het congres en de president. De president krijgt dan minder steun van het congres.

Nederland

In Nederland kennen wij een volksvertegenwoordiging. Er is hier sprake van een parlementair stelsel. De kiezers kiezen de Staten-Generaal en laatstgenoemde kiest het kabinet. Wij kiezen de Provinciale Staten, maar zij kiezen op hun beurt de Gedeputeerde Staten. De regering is verantwoording schuldig aan het kabinet. De Tweede Kamer is verantwoording schuldig aan de kiezers (d.m.v. verkiezingen).

Vertrouwensregel

• ongeschreven regel.

• juridisch niet bindend voor regering en parlement

• dwingend recht

• niet afdwingbaar bij de rechter

• politiek bindend

• Rechtovertuiging die in Nederland heerst. Zo gebeurt het in de praktijk. Er zijn geen vormvoorschriften over hoe het wantrouwen tot uitdrukking gebracht moet worden.

• Inhoud: negatief.

Tot 1983: de koning benoemt ministers en ontslaat hen naar welgevallen.

welgevallen genormeerd door:

1848 : invoering ministeriele verantwoordelijkheid

1860 ontstaan van de vertrouwensregel

De vertrouwensregel heeft derogerende werking. De vertrouwensregel is sterker dan de geschreven regel, zelfs wat betreft de Grondwet

Waarom leggen ministers en staatssecretarissen verantwoording af aan de tweede kamer? Zo zorgen ze ervoor dat het vertrouwen blijft. De regering is ook verantwoording schuldig aan de kiezer (vaak d.m.v. sociale media, tv, ed.). Mansveld heeft buiten het parlement om verteld dat ze af zou treden. Ze vertelde dit op een persconferentie.

Hoe komen we aan een kabinet?

Kabinetsformatie: het voorgaande kabinet diende ontslag in bij de koning.

• Demissionair kabinet.

• Volgen TK verkiezingen, volgt kabinetsformatie.

Zo’n demissionair kabinet staat niet meer bloot aan de dreiging van vertrouwensverlies. Ze regeren met enige terughoudendheid.

Altijd verkiezingen bij kabinetscrisis?

vast gebruik , geen dwingende regel

Nieuwe procedure Rvo TK

Hoofdstuk kabinetsformatie

art. 139a aanwijzing van kabinets(in)formateur(s)

Negatieve formulering:

Het kabinet kan optreden zolang het kabinet niet naar huis gestuurd wordt. Zo zijn er ook minderheidskabinetten mogelijk (waar ze alleen het vertrouwen winnen van een minderheid in de Kamer)

Eerste Kamer

• Een individueel bewindspersoon in de eerste kamer kan wantrouwd worden en dienen af te treden.

• Niet het politieke primaat, dat ligt bij de Tweede Kamer

• Het kabinet kan druk uitoefenen op de eerste kamer.

• De eerste kamer is wel politiek samengesteld (dmv kiezen van de Provinciale Staten)

• Begroting afkeuren? Dan is dat eigenlijk een motie van wantrouwen

Begroting is het instrument van kabinetsbeleid. Eigenlik stem je dus als Eerste Kamer het kabinetsbeleid weg.

Tweede Kamer en het kabinet.

Het is niet helemaal helder of er wel een vertrouwensregel bestaat net zoals bij de Tweede Kamer en het kabinet.

Maar kan de Eerste Kamer ook het kabinet dwingen af te treden? Alleen in eerste gevallen (niet duidelijk wanneer daar sprake van is).

Het kabinet kan zeggen: ‘als jullie niet dit doen, dan doen wij dat..” Dit duidt eigenlijk wel op een vertrouwensregel. Het kabinet kan druk uitoefenen op de Eerste Kamer.

Stel de Eerste Kamer stuurt het kabinet weg en kabinet dient zijn ontslag in.

Dan is er geen oplossing hoe er dan geformeerd moet worden. Een oplossing kan liggen in het beperken van de bevoegdheden van de Eerste Kamer.

EU

Volgens het EU-verdrag doet de Europese Raad een voordracht voor de voorzitter van de Commissie (het dagelijks bestuur van de EU). Het is de raad die de voorzitter voordracht bij het Europees parlement. Meestal kijken we dan naar een goede compromis. Dat is nu anders!

• De partijen die kandidaten stelden voor het Europees parlement, vermelden er meteen bij wie zij aan zouden dragen als voorzitter van de commissie

Het EP kan alleen maar ja of nee zeggen, de Raad draagt de voorzitter aan, aldus Cameron. Dit is verworpen

Nederland en de EU

In Nederland kenen we een geschreven vertrouwensregel, dit in tegenstelling tot de EU.

In Nederland gaat het om een negatief vertrouwen wat betreft het kabinet en elk lid.

Bij formatie van de TK zijn de fracties beslissend.

Er is in de Nederlandse situatie geen positief votum nodig bij aantreden, in de EU wel.

In de EU wordt de voorzitter gekozen op voordracht van de Europese Raad aan het EP

Bij de EU geldt het negatief vertrouwen voor de gehele commissie, niet slechts voor een afzonderlik lid.

Representatieve democratie

In Nederland kennen wij een representatieve democratie. Wij kiezen de Staten-Generaal (art 50 GW, de Staten-Generaal wordt geacht het gehele Nederlandse volk te vertegenwoordigen). De Staten-Generaal en de regering nemen samen de belangrijkste besluiten. Art. 67(3) van de Grondwet : de parlementariërs stemmen zonder last.

Het Koninkrijk Nederland bestaat uit vier landen: Aruba, Curcacao, Sint Maarten en Nederland. Het is een soort federatie. Zie artikel 1 lid 1 van het Statuut.

Er kan een kloof ontstaan tussen de politiek en de kiezers. Bepaalde besluiten worden dan niet gewaardeerd. Dit kan opgelost worden door middel van invoering van een referendum.

Kenmerken van een referendumwetsvoorstel:

• correctief: onderwerp is een genomen besluit door de S-G /wetgever. De kiezers kunnen dan besluiten corrigeren.

• facultatieve referenda/op initiatief van de kiezers, referendum Europese Grondwet is echter een uitzondering.

• zo’n referendum kan resulteren in een bindende , dan wel adviserende/raadgevende uitslag.

Er zijn verscheidene voorstellen geweest tot invoering van een correctief of facultatief referendum. Tot dusver heeft een dergelijk voorstel nog niet geresulteerd in een grondwetswijziging wat daaraan ten grondslag ligt. Een dergelijk voorstel is zowel eens door de Eerste Kamer als door de Tweede Kamer weggestemd. Ook nu ligt er een voorstel bij de Kamers. Er moet een tweede lezing plaatsvinden. Wordt dit voorstel aangenomen, dan kennen we in Nederland straks een bindend referendum. We kennen overigens al wel een raadgevend referendum.

Wet raadgevend referendum

artikel 4: een referendum kan worden gehouden over:

a wetten;

b stilzwijgende goedkeuring van verdragen die binnen het Koninkrijk alleen voor Nederland of een deel daarvan gelden.

artikel 5: geen referendum kan worden gehouden over:

a wetten inzake het koningschap;

b wetten inzake het koninklijk huis ;

c wetten inzake de begroting ;

d wetten tot verandering in de Grondwet ;

e wetten die uitsluitend strekken tot uitvoering van verdragen of besluiten van volkerenrechtelijke organisaties;

f rijkswetten, behoudens rijkswetten tot goedkeuring van verdragen die binnen het Koninkrijk alleen voor Nederland of een deel daarvan gelden; (….)

Rijkswet: zie hiervoor de artikelen 15-21 van het Statuut. In beginsel zijn rijkswetten uitgesloten voor een referendum. Behalve als rijkswet die verdragen goedkeurt die alleen binnen Nl geldt of voor een deel daarvan.

Koninkrijksaangelegenheden raken alle vier de landen.

Verdrag dat een koninkrijksaangelegenheid is moet worden goedgekeurd bij rijkswet . Hier geldt:

• dit is wel referendabel als het verdrag alleen Nederland betreft;

• niet referendabel als het verdrag ook één van de andere landen betreft van het Koninkrijk Nederland

Is een verdrag geen koninkrijksaangelegenheid en goedgekeurd met wet in formele zin, dan is deze referendabel.

Iedere kiesgerechtigde kan 4 weken een verzoek tot het houden van een referendum indienen. Het inleidend verzoek kan slechts worden toegelaten indien het aantal ingediende verzoeken minimaal 10 000 is. Indien een inleidend verzoek onherroepelijk is toegelaten, vervalt hetgeen in die wet omtrent de inwerkingtreding is geregeld van rechtswege.

Indien een wet referendabel is, kan de inwerkingtreding minimaal 8 weken worden uitgesteld.

Zie voor bovenstaande alinea de artikelen 8(1), 29(1), 32(2) en artikel 9. In artikel 7 wordt vermeld dat de minister een besluit doet of over de wet een referendum kan worden gehouden.

Als een inleidend verzoek toegelaten is, treden we de nieuwe periode van 6 weken in (art. 41 lid 1). Iedere kiesgerechtigde kan dat inleidend verzoek ondersteunen (minimaal 300 000, zie artikel 44), dan is een dergelijk verzoek definitief. Dan zal er een referendum worden gehouden. Door de referendum commissie wordt dan de dag der stemming vastgesteld. Zie ook artikel 50 en 55.

Kiesgerechtigd voor het referendum zijn diegenen die kiesgerechtigd zijn voor de verkiezingen van de Tweede Kamer, zie artikel 18 eerste lid.

Op het stembiljet zal overigens staan bent u voor of tegen de aan het referendum onderworpen wet?

Artikel 3

De uitslag van een referendum geldt als een raadgevende uitspraak tot afwijzing, indien een meerderheid zich in afwijzende zin uitspreekt en de opkomst bij het referendum ten minste dertig procent van het totale aantal kiesgerechtigden bedraagt.

artikel 10

Indien onherroepelijk is vastgesteld dat geen referendum zal worden gehouden of dat een referendum niet heeft geleid tot een raadgevende uitspraak tot afwijzing, wordt de inwerkingtreding bij koninklijk besluit opnieuw geregeld.

Artikel 11

Indien onherroepelijk is vastgesteld dat een referendum heeft geleid tot een raadgevende uitspraak tot afwijzing, wordt zo spoedig mogelijk een voorstel van wet ingediend dat uitsluitend strekt tot intrekking van de wet of tot regeling van de inwerkingtreding van de wet.

Grondwetswijzigingsvoorstel

De SG en regering kunnen de uitspraak van de kiezers naast zich neerleggen.

De grondwetswijzigingsvoorstel als dat aangenomen wordt veranderd de wettekst van artikel 81GW “de vaststelling van wetten geschiedt door de regering en de Staten-Generaal”, in “de vaststelling van wetten geschiedt door de regering en de Staten-Generaal”. Art. 89 zal dan zijn: indien bij het referendum een meerderheid zich tegen het voorstel van wet uitspreekt (…) vervalt het voorstel van rechtswege.

Er is een referendum gehouden over de Europese Grondwet. Er was een grote opkomst. 2/3 was tegen de Europese Grondwet. De Europese Grondwet was van de baan.

Collegejaar Collegereeks

Gebaseerd op collegejaar 2015-2016