Ullens de Schooten (HvJ 15-11-2016, zaak C-268/15)

Feiten

Fernand Ullens de Schooten exploiteerde in België een medisch laboratorium (Biorim) dat failliet is gegaan. Hij voldeed niet aan de Belgische wet en kon geen beroep doen op subsidie. Ullens de Schooten meent dat het faillissement te wijten is aan de Belgische wetgeving. In 1985 dient hij bij de Europese Commissie een klacht in wegens onverenigbaarheid van deze wetgeving met de vrijheden van verkeer en van vestiging. Dit leidde tot een niet-nakomingszaak tegen België. Het Hof verklaart dat de betrokken wetgeving niet in strijd is met de genoemde vrijheden.

Ullens de Schooten wordt intussen vervolgd vanwege belastingfraude. Hij zou een frauduleuze bedrijfsconstructie hebben opgezet. In 1998 leidde dit tot veroordeling van Ullens tot een gevangenisstraf van vijf jaar. Ook kreeg hij een geldboete.

Ullens de Schooten dient een vordering van niet-contractuele aansprakelijkheid in tegen de Belgische staat. Hij voert aan dat de Belgische wetgevende en rechterlijke macht het Unierecht zouden hebben geschonden door invoering van wetgeving die in strijd is met de vrijheden van verkeer.

Het Hof van beroep van Brussel (cour d'appel de Bruxelles) legt het Hof een reeks vragen voor over de uitleg van de bepalingen van het VWEU met betrekking tot de vrijheden van verkeer, het beginsel van loyale samenwerking en de beginselen van doeltreffendheid en van voorrang van het Unierecht.

Hof van Justitie

Belieg had aangevoerd dat het hier een zuiver nationale karakter van de te onderzoeken situatie betrof. Hierdoor zou het Hof niet bevoegd zijn. Het Hof oordeelt echter dat het wel bevoegd is vanwege het beginsel dat de staat niet-contractueel aansprakelijk is voor schade die particulieren lijden als gevolg van schendingen van het Unierecht die aan de staat kunnen worden toegerekend. Dit is inherent aan de rechtsorde van de Unie en valt dus onder zijn uitleggingsbevoegdheid.

Is het, in geval van een zuiver nationale situatie, voor een nationale rechter mogelijk om fundamentele vrijheden aan te voeren in het kader van een aansprakelijkheidsvordering tegen een lidstaat wegens schending van het Unierecht? Het Hof geeft aan dat de staat alleen niet-contractueel aansprakelijk kan worden gesteld voor schade die particulieren lijden als gevolg van schendingen van het Unierecht, als het betrokken voorschrift van Unierecht ertoe strekt rechten toe te kennen aan particulieren. Er moet worden gekeken of een particulier in een geval zoals die van Ullens de Schooten rechten ontleent aan de betrokken bepalingen van het VWEU.

Net als de Belgische staat is het Hof van mening dat de verwijzende rechter in geval van een zuiver nationale situatie moet aangeven in welk opzicht er in het geschil sprake is van aanknoping met de bepalingen van het Unierecht ter zake van de fundamentele vrijheden, zodat het prejudiciële verzoek om uitlegging noodzakelijk is voor de beslechting van dat geschil. Omdat dit niet het geval is, kunnen de bepalingen, waarmee wordt beoogd personen te beschermen die daadwerkelijk gebruikmaken van de fundamentele vrijheden, geen rechten scheppen voor Ullens de Schooten. Hierdoor kan het Unierecht niet ten grondslag liggen aan de niet-contractuele aansprakelijkheid van de betrokken lidstaat.

Kern: het Hof heeft geoordeeld dat het aan de verwijzende rechter is om een verband te leggen tussen de omstandigheden van het geval en de toepasbaarheid van het Unierecht.