Inleiding

Ondanks beleid om onderwijsongelijkheid tegen te gaan blijft het in Nederland bestaan. Grote verschillen in taal- en cognitieve vaardigheden voor het begin van het basisonderwijs zorgen voor verschillen in academische prestaties in begrijpend lezen en wiskunde. Deze minder goede academische prestaties blijven tot aan het einde van het basisonderwijs bestaan. Het einde van de basisschool is een sterke voorspeller voor vervolgonderwijs, opleidingsniveau, arbeidsmarktpositie en gezondheid.

Beleid om onderwijsongelijkheid tegen te gaan

Aan het eind van de jaren zestig bleek dat klasse- en sekseverschillen door generaties werden doorgegeven. Daarop werden onderwijshervormingen ingevoerd. Er kwamen nieuwe typen vervolgonderwijs en brugperiodes, en mogelijkheden voor het verbeteren en accumuleren van diploma’s. Deze veranderingen werden daarna weer teruggetrokken, en er werden in plaats daarvan veranderingen doorgevoerd in het basisonderwijs. Scholen met veel arme kinderen kregen subsidies om kleinere klassen mogelijk te maken en om nieuwe instructiemethoden te introduceren. De veranderingen waren nog niet gericht op de vroeg- en voorschoolse educatie (vve). Dit gebeurde pas toen duidelijk werd dat de veranderingen niet werkten en dat verschillen in sociale klasse en cognitieve- en socio-emotionele vaardigheden al voor het basisonderwijs bestonden en tijdens het basisonderwijs niet verminderden. Daarom werden in de jaren negentig programma’s geïntroduceerd die ouders thuis moesten helpen met de cognitieve-, sociale- en emotionele ontwikkelingen van hun kinderen. Ook werden er algemeen toegankelijke kinderdagverblijven geïntroduceerd voor jonge kinderen.

Huidige vroeg- en voorschoolse educatie

Het beleid voor de huidige vve is rond 2000 tot stand gekomen. Toen werd de Regeling Voor- en Vroegschoolse Educatie geïntroduceerd. Hierdoor gaan er meer kinderen naar het kinderdagverblijf en is de structurele kwaliteit en emotionele- en educatieve proceskwaliteit verbeterd. Of de regeling ook vroege ontwikkelings- en onderwijsachterstanden tegengaat moet nog duidelijk worden. De vve in Nederland bestat uit drie componenten. Ten eerste is er de dagzorg voor kinderen van nul tot vier jaar oud. Ten tweede bestaat er de peuterschool voor kinderen van twee-en-een-half tot vier jaar oud. Ten derde bestaat er het “kindergarten system”.

Voorgaand wetenschappelijk onderzoek

De meeste studies toonden aan dat de programma’s die zijn geïmplementeerd om kinderen met achterstanden te helpen niet effectief zijn, maar de onderzoeken zijn helaas methodologisch zwak.

PRE-cool onderzoek

Het PRE-cool onderzoek is een longitudinaal cohortonderzoek dat is gestart in 2009. Het doel van het onderzoek is om te onderzoeken wat de effectiviteit is van de vve met betrekking tot het aanpakken van onderwijsongelijkheid. Er werd een tweedelige strategie gebruikt. Ten eerste werden er vve-centra gekozen die de variatie in Nederland weerspiegelde (gebieden, stedelijk versus platteland, type vve, structurele- en proceskwaliteit, curriculum en gebruik van toegestane onderwijsprogramma’s. Ten tweede werd binnen de vve-centra een cohort kinderen geselecteerd waarvan circa de helft kinderen waren met een typische ontwikkeling (zonder socio-economische, etnisch-culturele, of taalachterstanden). Zij vormden de controlegroep. Vervolgens moest worden vastgesteld op welke manier de cognitieve- en sociaal-emotionele vaardigheden van de kinderen konden worden gemeten aan het begin van de vve (twee jaar oud). Er werd gefocust op leervaardigheden, dat wil zeggen vaardigheden die kinderen helpen bij het leren en ontwikkelen als gevolg van educatieve mogelijkheden die de vve aanbiedt. Er werden metingen gedaan in het taaldomein (spraakperceptie, vocabulaire, zinsbegrip, verbale korte termijn geheugen), het cognitieve domein (ruimtelijke korte termijn geheugen, ruimtelijk werkgeheugen, verbal inhibitory control, selective-sustained (BLZ9).

Discussie

Het ontwerp van het PRE-cool onderzoek zorgt er voor dat er geen goede conclusies kunnen worden getrokken over de effectiviteit van participatie in de vve voor ontwikkelings- en onderwijsuitkomsten. Dit omdat er geen vergelijking kan worden gemaakt met kinderen die niet in de vve participeren. De kwaliteit van de vve correleert met een verbetering voor kinderen met achterstanden, maar er kan niet worden uitgesloten dat andere factoren daarbij een rol spelen. In vergelijkbaar onderzoek vond men dat kinderen die geen gebruik maakten van de vve verder gingen achterlopen dan kinderen die wel gebruik maakten van de vve. Het lijkt erop dat vve positieve effecten heeft, ook al zijn deze voor bepaalde domeinen, zoals vocabulaire, vrij klein. De huidige vve in Nederland is niet erg intensief en de kinderen beginnen er vrij laat mee. Aangetoond is dat al bij het tweede levensjaar grote verschillen kunnen bestaan tussen kinderen. Daarom wordt aangeraden om een intensiever programma te ontwikkelen en om kinderen eerder in de vve te laten deelnemen. Het huidige beleid is gericht op een universeel en geïntegreerd systeem. Het risico hierbij is dat wellicht de focus wordt verloren op kinderen met een achterstand, waardoor de vve gedeeltelijk zijn nut voor de samenleving verliest.