Migrantenorganisaties spelen een belangrijke rol bij het creëren van een meer inclusief systeem van opvoedondersteuning. Onderzoek wijst op het belang van extra aandacht voor diversiteit. De samenwerking met migrantenorganisaties verloopt in de praktijk vaak lastig. Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijke voor het aanbieden van hulp en ondersteuning aan gezinnen. Zij doen dit met behulp van sociale wijkteams die de kracht van gezinnen en hun informele netwerken gebruiken. Omdat de sociale wijkteams er moeite mee hebben om met deze informele netwerken in contact te komen, wordt er hier gekeken hoe er in de nieuwe context samenwerking kan worden gezocht met deze informele werkers. Informele werkers zijn vertegenwoordigers van initiatieven in wijken of sleutelpersonen in migrantengemeenschappen.

Bestaande kennis

Er zijn handleidingen ontwikkeld over samenwerking tussen jeugdvoorzieningen en migrantenorganisaties. Een van de condities voor een goede samenwerking is het realiseren van een gedeelde visie over de samenwerking. Onderzoek laat zien dat deze visie vaak ontbreekt en dat dat de samenwerking belemmert. Professionals werken vaak alleen vanuit hun eigen visie en positie. Daardoor is er te weinig aandacht voor de werkwijze, doelen en behoeftes van de informele werkers. Informele werkers zijn vaak meer gericht op het versterken van gemeenschapsprocessen en worden ondersteund door formele werkers. Zij kunnen zich vaak gebruikt voelen doordat formele werkers hun visie niet delen en er niet overlegd worden.

Formele en informele werkers

Formele werkers zijn betaalde krachten binnen jeugdvoorzieningen. Zij zijn verantwoordelijk voor het bieden van opvoedingsondersteuning en hulp aan gezinnen. Zij hebben hiervoor de formele opdracht gekregen van de gemeente. Informele werkers zijn diegenen die zich op eigen initiatief inzetten om de situatie van ouders en kinderen in de wijk te verbeteren. Zij werken dus niet vanuit een formele institutie. Ze zijn waardevol, omdat ze vaak weten wat er gaande is in de wijk, ze aanspreekpunt zijn voor ouders en informeel contact hebben met de gezinsleden. Ze zijn vaak in staat om problemen vroegtijdig te signaleren.

Het huidige beleid

De hoofdvraag in dit project is welke vormen van samenwerking tussen formele en informele werkers denkbaar zijn in het jeugdveld, welke rollen de verschillende partijen daarbij hebben en wat de voorwaarden zijn voor een duurzame samenwerking. Er is gebruik gemaakt van bestaande literatuur, interviews en een onderzoekswerkplaats (een interactief onderzoek met behulp van deelnemers uit de bestudeerde praktijk).

Twee perspectieven op samenwerking

Er wordt vanuit twee perspectieven naar samenwerking gekeken. Zo is er het perspectief van de toegankelijkheid (welke dominant is in het formele veld) en het perspectief van de civil society (welke dominant is in het informele veld). Samenwerking die hier wordt besproken betreft samenwerking in het kader van preventieve opvoedondersteuning voor migrantenouders. In het perspectief van de toegankelijkheid ligt de nadruk op het feit dat migrantenouders onvoldoende bereikt worden door preventieve voorzieningen van opvoedsteun. Van informele werkers wordt verwacht dat zij de ouders doorsturen naar het formele aanbod. Het perspectief van de civil society echter gaat uit van het beland van de onderlinge ondersteuning en empowerment binnen migrantengemeenschappen. Zij verwachten van de formele werkers dat zij de informele werkers ondersteunen. In het perspectief van de toegankelijkheid ligt de nadruk op de individuele ouder/kind of op het individuele gezin. In het perspectief van de civil society ligt de nadruk op de onderlinge verbanden.

De noodzaak van beide perspectieven

Voor dit onderzoek stelt men dat voor duurzame samenwerking er gekeken moeten worden vanuit beide perspectieven. Ondersteuning en versterking kunnen twee kanten op gaan, namelijk van informeel naar formeel en van formeel naar informeel. Er zijn meerdere typen van samenwerking mogelijk. Informele werkers kunnen het formele aanbod versterken en toegankelijker maken en formele werkers kunnen de kracht van de informele werkers in de wijk versterken.

Samenwerken

Formele en informele werkers kunnen samen nieuwe initiatieven opzetten zonder het gebruik van alleen een van de perspectieven en aan de hand van een nieuw kader. De beste samenwerking ontstaat wanneer formele en informele werkers elkaar versterken door hun kennis, vaardigheden en posities in te zetten om gezamenlijke doelen te behalen.

Individuele en collectieve samenwerking

Samenwerking kan zich zowel richten op het ondersteunen van specifieke gezinnen als op het verbeteren van de gemeenschap. Informele werkers organiseren vaak bijeenkomsten om bepaalde problemen bespreekbaar te maken en onderlinge verbanden te verbeteren. Zij kunnen op die manier collectieve processen beïnvloeden. Daarnaast zijn zij ook vaak aanspreekpunt voor ouders en kinderen en spelen daarmee een rol in het begeleiden van individuele gezinnen. Formele werkers zijn vaak vooral gericht op het gezin en hun situatie. Pas na de transformatie van de Jeugdzorg hebben zij als formele taak gekregen om het pedagogische klimaat op wijkniveau te verbeteren. Hoe dit in de praktijk vorm moet krijgen blijft nog een beetje vaag, en het is daar waar formele werkers zich kunnen aansluiten bij informele initiatieven. Formele werkers kunnen een rol spelen door bijvoorbeeld coördinatietaken op zich te nemen of door kennis te delen.

Voorwaarden voor het ontstaan van samenwerking

Op basis van voorgaand onderzoek kunnen een aantal basiscondities worden onderscheiden die nodig zijn voor het kunnen ontstaan van een goede samenwerking. Een migrantenorganisatie waar informele werkers actief zijn, moet voldoen aan een aantal voorwaarden. Zo moet er sprake zijn van een zelfstandige stichting met een bestuur, moet de organisatie een achterban hebben waar ouders/jongeren onderdeel van uit aken en die vertrouwen hebben in de organisatie, moet de organisatie opvoeding als een van haar thema’s hebben en moet er iemand zijn die de organisatie vertegenwoordigd en die openstaat voor samenwerking met formele instituties. Ook formele organisaties moeten aan een aantal condities voldoen. Zo moet de organisatie bereid zijn om concrete en duurzame veranderingen in de eigen werkwijze door te voeren naar aanleiding van de samenwerking. De samenwerking moet in de dagelijkse werkwijze kunnen worden geïntegreerd. Dit vereist draagvlak van het bestuur van de formele organisatie. Ook binnen de formele organisatie moet er iemand zijn die de leiding kan nemen.

Vereiste condities van (in)formele werkers

De werkers, zowel formeel als informeel, moeten bepaalde kenmerken bezitten wil de samenwerking succesvol zijn. Onderzoek stelt dat de werkers respect moeten hebben voor verschil, en open en nieuwsgierig moeten zijn. Onderlinge verschillen moeten worden overkomen om gemeenschappelijke doelen te behalen. Werkers moeten zich bewust zijn van de niet-universaliteit van hun waarden en oprechte belangstelling hebben in elkaar. Tevens moet men durven experimenten en flexibel zijn.

Een vruchtbare bodem

Er kunnen een aantal basiscondities worden geïdentificeerd die samen kunnen worden gezien als ‘vruchtbare bodem’ voor het ontstaan van samenwerking. Deze zijn gevoel van urgentie van samenwerking, kennis van elkaar (wat doet de ander), het hebben van vertrouwen en het afbreken van vooroordelen en het hebben van een gemeenschappelijke visie. Ook moet er worden gewezen op het belang van het vermijden van het gebruiken van een instrumentele benadering. Tot slot moet elkaars deskundigheid worden erkent en moet de samenwerking continu onderhouden worden (bijvoorbeeld door regelmatig overleg, procesbegeleiding en het managen van verwachtingen).

De krachten van formele en informele werkers

In dit onderzoek moesten formele en informele werkers elkaars krachten benoemen. Er zijn vier dimensies van krachten naar voren gekomen, te weten kennis en begrip, vaardigheden, positie en macht en middelen.

Kennis en begrip

Formele werkers worden door informele werkers gerespecteerd voor hun pedagogische kennis, conceptuele rijkdom en kennis van het sociale stelsel. Formele werkers hebben veel kennis over jeugdproblemen en weten goede terminologie te gebruiken. Vervolgens weten zij ook hoe het beste van sociale instellingen gebruik kan worden gemaakt om de problemen op te lossen. Van informele werkers vinden formele werkers dat zij kennis hebben van twee culturen, dat ze veel kennis hebben van de sociale omgeving en hun persoonlijke ervaringen(ze zijn zelf vaak migranten) hun vaardigheden versterken.

Vaardigheden

Formele werkers hebben goede organisatorische vaardigheden. Ze zijn doelgericht en kunnen goed plannen maken en volgen. Tevens hanteren zij een multidisciplinaire benadering. Informele werkers daarentegen kunnen meer tijd besteden aan de burgers. Ze hebben meer tijd voor het tonen van passie en begrip en kunnen helpen schaamte overkomen. Ook spelen zij de rol van vertaler, niet alleen letterlijk, maar zij kunnen ook het formele beleid uit leggen op een gemakkelijkere manier.

Positie

Het voordeel dat formele werkers hebben met hun positie is dat zij in direct contact staan met de beleidsmakers. Dankzij hun autoriteit hebben zij meer geloofwaardigheid en kunnen ze dienen als link tussen de verschillende informele werkers. De positie van de informele werkers is zeer belangrijk. Zij hebben een uitgebreid netwerk, een fysieke nabijheid in de buurt en functioneren zij vaak als rolmodel of sleutelfiguur in de wijk. Zij hebben een goed overzicht van de actuele problematiek in de wijk en worden bij het omgaan daarmee niet belemmert door het systeem.

Macht en middelen

Formele werkers hebben toegang tot bepaalde financiële middelen en hebben meer ruimte om deze middelen in te zetten. Zij hebben ook formele macht en kunnen bepaalde dingen in instanties teweegbrengen. Informele werkers hebben misschien geen officiële macht, maar zij hebben wel meer invloed op de ouders en hun kinderen. Ook kunnen zij door hun ongebondenheid flexibeler zijn in de manier waarop zij met de ouders en kinderen omgaan.

De rollen van formele en informele werkers in de samenwerking

Formele en informele werkers hebben bepaalde verwachtingen van elkaar wanneer het gaat om de samenwerking. Er wordt een verscheidenheid van rollen genoemd welke laten zien dat de samenwerking tussen de werkers rondom migrantengezinnen veel meer kan zijn dan alleen het overbruggen van de afstand tussen migrantenouders en professionals. Informele werkers bedelen vooral rollen toe aan formele werkers voor hun vermogen om het werk van de informele werkers te verstevigen. Informele werkers hebben vaak behoefte aan praktische en organisatorische steun, en die verwachten zij van de formele werkers. Formele werkers erkennen de rol van sleutelfiguur van veel informele werkers en realiseren zich dat de informele werkers vol informatie zitten die de formele werkers nodig hebben. Ook houden veel informele werkers zich bezig met het uitvoeren van taken die eigenlijk taken van formele werkers zijn. Formele werkers kunnen dan dienen als ondersteuning.

Samenwerkingsvormen in de praktijk

Formele en informele werkers werken vaak samen om gezinnen te bereiken die extra hulp nodig hebben. In sommige samenwerkingsverbanden sturen informele werkers ouders door naar het bestaande formele aanbod, bijvoorbeeld door hen te wijzen op mogelijkheden of om mee te gaan naar de formele instellingen. Een probleem daarbij kan zijn dat de informele werkers zich gebruikt voelen. Zij doen veel voorwerk en vervolgens laten zij het gezin achter bij de formele instelling. In de praktijk ziet men ook soms dat voor bepaalde problemen geen geschikt aanbod lijkt te zijn. Hier ook spelen de informele werkers een grote rol, daar zij aan formele instellingen kunnen laten weten wat er ontbreekt.

Samenwerken met een nadruk op de gemeenschap

Samenwerking tussen formele en informele werkers kan leiden tot een positieve verandering in het pedagogisch klimaat. Het werk van informele werkers in migrantenorganisaties kan vaak als startpunt dienen voor samenwerking. Niet informele werkers worden gemobiliseerd om het aanbod van professionals toegankelijker te maken, terwijl professionals vervolgens hun eigen expertise en middelen te gebruiken om het werk van de informele werkers te ondersteunen. Samenwerking van formele en informele werkers lijkt goede effecten te hebben wanneer het gaat om het aanpakken van wijkspecifieke problemen, het versterken van de veilige ruimte en onderlinge uitwisseling en het ondersteunen van initiatieven van ouders.

Aspecten om op te letten

Een aantal aandachtspunten kwamen in dit onderzoek naar voren met betrekking tot problemen die tijdens de samenwerking plaatsvonden. De praktijk wijst uit dat het professionele aanbod beter moet passen bij de behoeftes van de gezinnen. Dit kan mogelijk realiseert worden door het creëren van meer etnische diversiteit in het wijkteam, daar er op dit moment weinig diversiteit is. Ook moet men investeren in de duurzaamheid van de samenwerking. Informele werkers worden na het doorverwijzen van gezinnen vaak niet meer toegesproken en informele organisaties worden vaak pas ingeschakeld als problemen al ernstig zijn. Door regelmatig overleg voelen informele werkers zich meer gewaardeerd en kunnen problemen vaker vroegtijdig aan het licht komen.