Wat is de achtergrond van het onderzoek?

De eerste twee onderzoeken van de Geschilbeslechtingsdelta zijn verschenen in 2004 en 2010. Er zijn dus al vijf jaar versterken sinds de laatste onderzoeken naar de civiel- en bestuursrechtelijke problemen van Nederlandse burgers. Inmiddels is er veel veranderd in de maatschappij. Tijd dus voor een derde onderzoek.

Welke onderzoeksvragen zijn gesteld?

In het onderzoek zijn de volgende vragen behandeld: 1. Hoe veel en welke problemen zijn er onder de bevolking op civiel- en bestuursrechtelijk gebied? 2. Welke aanpak kiezen burgers? 3. Hoe zijn problemen aangepakt en met welke resultaten? 4. Wat vinden burgers van procedures als rechtshulp, mediation, advocatuur en rechtspraak? 5. In hoeverre lijken de resultaten op die van de vorige onderzoeken?

Wat is de theoretische achtergrond?

Dit onderzoek bouwt voort op een aantal aannames. Ten eerste dat de kans op problemen samenhangt met 1) de mate waarin burgers deelnemen aan de maatschappij en daarin problemen tegenkomen en 2) de mogelijkheid en bereidheid van de betrokken partijen om een situatie sociaal of economisch op te lossen. Zo kunnen mensen kwetsbaar zijn als ze geen beschikking hebben over sociale of economische hulpbronnen.

Burgers maken veelal een kosten-batenafweging als zij een probleem tegenkomen. Ze investeren meer in het probleem naarmate ze het probleem als ernstiger, of de investering als winstgevender ervaren. Rechtssociologisch is verder belangrijk dat burgers met weinig sociaalpsychologische of economische hulpbronnen (geld, rechtsbijstand, netwerk, opleidingsniveau) vaak minder geneigd zijn om rechtshulp te zoeken wegens kosten of gebrek aan kennis.

Welke onderzoeksmethode is gebruikt?

De data zijn verzameld aan de hand van twee soorten enquêtes: screening en probleemoplossing. De screeningsenquête legde aan ruim vijfduizend representatieve Nederlandse burgers 67 ‘lastige problemen’ voor. Zij werden gevraagd of ze de afgelopen vijf jaar zo’n lastig probleem hadden ervaren en hoe vaak. Aan de tweeduizend burgers die een serieus probleem meegemaakt beweerden te hebben, werd ook de probleemoplossingsenquête voorgelegd.

Welke problemen kwamen voor en hoe vaak?

Pakweg 57% heeft tussen 2009 en 2014 één of meer (potentieel) juridische problemen ervaren. Een vierde kreeg problemen met het kopen van producten en diensten en werkgerelateerde problemen. 15% ervoer geldproblemen, 11% hadden woon- of onroerend goedproblemen en 8% relatieproblemen. De probleemkans leek voornamelijk afhankelijk te zijn van economische en sociale participatie en het hebben van een bepaalde uitgangspositie. Er was een iets hogere probleemkans bij hoger opgeleiden, mensen tussen 24 en 45, zelfstandigen, werkenden en bezitters of huurders van onroerend goed. Vaak speelden min of meer willekeurige ad hoc omstandigheden echter een belangrijkere rol.

Hoe gingen burgers om met hun problemen?

46% van de probleemgevallen zocht hulp bij een of meer instanties. 47% zocht geen hulp en loste het probleem zelf op. 12% van alle probleemgevallen schakelde een advocaat in, 11% een rechtsbijstandsverzekeraar en 5% het Juridisch Loket of een vakbond of beroepsvereniging. Bij 11% van de problemen is een buitengerechtelijke procedure gestart en bij 4% een gerechtelijke.

De gekozen aanpak was vooral afhankelijk van de aard van het probleem, niet van de persoonlijke omstandigheden van de respondent. Hoe ingewikkelder en serieuzer het probleem, hoe vaker rechtshulp werd gezocht. Vooral bij relatieproblemen werd een advocaat betrokken. Bij producten en diensten juist minder. Problemen met de overheid werden vaak via een buitengerechtelijke procedure opgelost.

Hoe zijn de problemen afgelopen?

37% van de problemen is uitgekomen op overeenstemming. 8% is uitgemond in een beslissing door een instantie. Bij 37% is er geen beslissing of overeenstemming bereikt.

Uiteindelijk heeft 68% van de respondenten die in actie zijn gekomen hun hoofddoel bereikt. 79% van die acties hebben geleid tot oplossingen. Net als bij eerdere onderzoeken boekten de partijen die overeenstemming bereikten ook de gunstigste resultaten. Zij bereikten het vaakst hun beoogde doel. Ook bij acties waarbij uiteindelijk geen overeenkomst of beslissing werd gemaakt, bereikten 63% van de gevallen hun doel en werden 88% van de problemen beëindigd. Veel problemen losten zichzelf op, volgens de respondenten.

Wat vonden de respondenten van de rechtsgang?

Over het algemeen waren de burgers positief over de juridische voorzieningen. Ze vonden de adviezen of hulp goed bruikbaar en waren tevreden over de procedure. De meeste burgers hebben vertrouwen in de eerlijke behandeling door de rechter en zij vinden rechtbanken een belangrijk hulpmiddel voor het afdwingen van rechten. Advocaten vinden zij wel te duur en minder betrouwbaar dan rechters. Burgers met meer problemen en meer ervaring met gerechtelijke procedures zijn minder positief over rechters en advocaten.

Tot slot: hoe zit het met de verhouding tussen internet en het recht?

Er is aanleiding tot nader onderzoek naar wat de effecten zijn van de wijdverbreide toegang tot het internet op de aard en hoeveelheid van rechtsgedingen. Burgers kunnen veel informatie vinden over hun rechten en hoe ze daarvoor op kunnen komen. Aan de andere kanten levert de aanschaf van online diensten en producten ook vaker problemen op. De digitalisering van het rechtsbestel is hoe dan ook onomkeerbaar en dit blijft een belangrijk gebied om te onderzoeken.