Verbintenissenrecht Hoorcollege 9 - Rechten UL B2 - Werkgever, rechtspersoon, verjaring, verbintenissen 'uit andere bron'

1. Welke onderwerpen worden in het hoorcollege behandeld?

• Aansprakelijkheid werkgever
• Aansprakelijkheid rechtspersoon
• Verjaring (t.a.v. schadevergoeding)
• Verbintenissen 'uit andere bron'

Aansprakelijkheid werkgever (voor schade bij werk)

Er gebeuren veel ongelukken in de werkgerelateerde wereld. Het is belangrijk om  aansprakelijkheid van een werkgever voor een fout van zijn werknemer hiervan te onderscheiden. Nu gaat het echter over schade die een werknemer lijdt en daarvoor zijn werkgever aansprakelijk stelt. Dit speelt zich dus af binnen de arbeidsovereenkomst. 

Art. 7:658 regelt deze werkgeversaansprakelijkheid. Over het algemeen heeft de werkgever een grote zorgplicht. Hij is aansprakelijk tenzij hij kan aantonen dat hij zijn zorgplicht is nagekomen of dat de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Dit is een erg strenge eis, in de praktijk komt het dicht in de buurt van risicoaansprakelijkheid.

Er is ook een omkering van de bewijslast t.a.v. de normale onrechtmatige daad. De werknemer hoeft alleen maar aan te tonen dat hij schade heeft geleden in de uitoefening van de werkzaamheden. De werkgever kan aan aansprakelijkheid ontsnappen door aan te tonen dat hij aan één van de twee zaken in lid 2 voldaan heeft. Het is voor een werkgever niet eenvoudig om aan te tonen dat hij aan zijn zorgplicht voldaan heeft.

Over opzet en bewuste roekeloosheid handelt het arrest Pollemans/Hoondert. Er was hier een bouwplaats, waarop Pollemans werkzaam was. Hij liep over een dak van golfplaat waar hij niet overheen had moeten lopen en zakte erdoor. Volgens de werkgever was dit bewuste roekeloosheid. De Hoge Raad stelde dat hiervoor vereist is dat je je daadwerkelijk van je roekeloosheid bewust bent tijdens en vooraf je gedraging. Hier was er sprake van een bepaalde sleur. De werkgever moet de werknemer daar juist tegen beschermen, volgens de Hoge Raad. Volgens de Hoge Raad is daarnaast aan het vereiste van 'in belangrijke mate' voldaan als de tekortkoming van de werkgever in vergelijking met de roekeloosheid van de werknemer in het niet valt.

Aansprakelijkheid rechtspersoon

Het gaat hier om aansprakelijkheid op basis van art. 6:162, dus niet om de gevallen van art. 6:170! Als je wilt dat rechtspersonen zélf aansprakelijk zijn, kan dit als er sprake is van vereenzelviging (van gedragingen van werknemers of individuele leden niet in de uitoefening van hun functie). Meestal gaat het echter om een bepaald orgaan van die rechtspersoon, dat handelt in de vervulling van zijn functie. Een wat ruimere definitie is dat het gaat om datgenen wat 'in het maatschappelijk verkeer als gedraging van rechtspersoon dient te gelden'. Als dit zo is kan er sprake zijn van vereenzelviging.

Dit geldt voor private rechtspersonen, maar ook voor publieke rechtspersonen. Ook zij kunnen onrechtmatige daden plegen, vooral met betrekking tot het bestuur. Natuurlijk is er eerst het bestuursrecht, maar soms komen zaken ook wel voor de burgerlijke rechter. Ook voor de overheid gelden dezelfde vereisten van art. 6:162. Wel is er dan sprake van een 'bijzondere kleuring', vooral van de onrechtmatigheid en de toerekenbaarheid. Deze vallen strenger uit ten opzichte van de overheid. Zo wordt bij het bepalen van de onrechtmatigheid ook rekening gehouden met de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. In beginsel is van toerekenbaarheid altijd sprake.

Verjaring (t.a.v. schadevergoeding)

De achterliggende ratio van dit leerstuk is het bevorderen van de rechtszekerheid. Op een bepaald moment ben je 'veilig'. Omdat dit een algemeen leerstuk is, is het te vinden in art. 3:306. Het basisprincipe is dat verjaring plaatsvindt na 20 jaar. Hier bestaan echter veel uitzonderingen op. Art. 3:310 gaat over de verjaring bij schadevergoeding. De vordering verloopt na 5 jaar als je bekend bent met de schade en de aansprakelijke persoon. Dit is de 'subjectieve' toets, het gaat om wat jij zelf weet. Er is echter ook een 'lange' verjaring, aan het einde van lid 1. De vordering verloopt in ieder geval 20 jaar na de gebeurtenis waardoor de schade is veroorzaakt. Dit is de 'objectieve' toets. Voor milieuschade geldt een termijn van 30 jaar. Als in een casus de 'korte' verjaring verlopen is, betekent dit ook het einde van de 'lange' verjaring.

Het onderscheid tussen deze twee soorten verjaringen is vooral van belang in situaties waarin iemand pas na een aantal jaren ontdekt dat er schade is. Dit kan bijvoorbeeld als je een ziekte opgelopen hebt als gevolg van je werk 15 jaar geleden. De lange termijn is in het belang van de dader, zodat hij op een bepaald moment veilig is. Toch is verjaring niet altijd definitief, er zijn billijkheidscorrecties mogelijk. T.a.v. de termijn van 5 jaar is vereist dat het slachtoffer daadwerkelijk in staat moet zijn om juridische stappen te ondernemen. T.a.v. de termijn van 20/30 jaar zijn twee correcties mogelijk, door de rechter en door de wetgever (art. 3:310 lid 5).

Van een rechterlijke correctie was sprake in het arrest Van Hese/Schelde. Van Hese had schilderswerk verricht voor Schelde, en had na 33 jaar een ziekte als gevolg van asbest gekregen. Toen waren beide verjaringstermijnen al verstreken, en hij had nooit de kans gehad te claimen. Daarom stelde de Hoge Raad dat de termijn van 30 jaar objectief en in beginsel absoluut is. In uitzonderlijke gevallen vereist de redelijkheid en billijkheid echter dat het beroep op de verjaring niet gehonoreerd kan worden. Dit is niet zomaar een uitzondering, maar een erg zeldzame uitzondering. Hierbij keek de Hoge Raad ook naar een toen bestaand wetsvoorstel. Omdat de Hoge Raad hier erg rechtsvormend bezig was, gaf het een rij van 'vaste' omstandigheden mee die rechters moeten gebruiken als ze deze uitzondering willen inroepen. De wettelijke uitwerking van deze uitspraak is art. 3:310 lid 5. Bij dood of letsel wordt de lange termijn geschrapt, vanwege de slachtofferbescherming. De overgangswet stelde echter dat deze wet geen terugwerkende kracht heeft.

Verbintenissen uit andere bron dan overeenkomst of onrechtmatige daad

Deze overeenkomsten zijn te vinden in titel 6.4. Drie andere bronnen zijn zaakwaarneming, onverschuldigde betaling en ongerechtvaardigde verrijking. Zaakwaarneming wordt hier niet verder behandeld.

Ongerechtvaardigde verrijking

In HR Adriani/Batelaan wordt voortgeborduurd op het Quint/Te Poel-arrest. Het ging hier om een tarief als vergoeding voor de overgang van cliënten van een huisartsapotheker naar een gewone apotheker. De huisarts Adriani in deze casus wilde aanvankelijk niet onderhandelen met Batelaan. Toen Batelaan eenmaal zijn apotheek had, weigerde hij Adriani de vergoeding te betalen die Adriani eerst geweigerd had. Vervolgens deed Adriani een beroep op ongerechtvaardigde verrijking van Batelaan, omdat hij nu al Adriani's klanten had. Volgens het Hof was in deze casus aan de eisen van Quint/Te Poel voldaan, om aan te kunnen nemen dat het ging om een verbintenis die paste in het stelsel van de wet. Daarnaast bracht in deze casus een wettelijke regel de verrijking toe, maar dit rechtvaardigde die verrijking niet. Dit is een erg dunne aanknoping. Belangrijk was hier wel de apotheker- en huisartsorganisaties hier tarieven over afgesproken hadden die ze zelf redelijk vonden. Nu is hier een simpeler oplossing voor via art. 6:212. Nog steeds is er bij casus over ongerechtvaardigde verrijking echter sprake van het aftasten van het wettelijke systeem.

Onverschuldigde betaling

Dit is geregeld in art. 6:203. Het gaat hier niet uitsluitend om geld, maar om het leveren van een prestatie zonder rechtsgrond, bewust of onbewust. Bij nietigheid en vernietiging zijn al verrichtte prestaties aangemerkt als onverschuldigde betaling. Ontbinding heeft echter geen terugwerkende kracht, wat betekent dat dan geen onverschuldigde betaling ontstaat. In die gevallen ontstaat er een verbintenis tot ongedaanmaking.

Maar wat nu als het door omstandigheden onmogelijk wordt om de prestatie ongedaan te maken? Bijvoorbeeld als een partij hout verbrandt. Dan is er een tekortkoming in de ongedaanmakingsverbintenis, wat betekent dat gekeken wordt naar de algemene wanprestatie-regels.

Soms zijn er echter prestaties die naar hun aard niet ongedaan gemaakt kunnen worden, bijvoorbeeld het verschaffen van huurgenot. Uit art. 6:210 lid 2 volgt dat in die gevallen een waardevergoeding van de prestatie mogelijk is. Dit moet echter wel redelijk zijn, de ontvanger moet door de prestatie verrijkt zijn en het moet aan hem toe te rekenen zijn dat de prestatie is verricht. De waarde wordt bepaald naar de waarde van de prestatie op het ogenblik van de ontvangst. De ratio hierachter is dat mensen geen besteding opgedrongen kan worden.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

De uitdijende reikwijdte van het aansprakelijkheidsrecht is een ontwikkeling die de laatste tijd zichtbaar is. Dit komt doordat er veel ongeschreven recht toegepast wordt.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5.Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen? 

Er worden geen vragen behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen.