Boeksamenvatting bij On the liberty of Thought and Discussion van Mill

Nederlandstalige samenvatting bij een selectie van het boek On the liberty of Thought and Discussion (Selectie) van J.S. Mill

John Stuart Mill toont zich in zijn boek, On Liberty, groot voorstander van de vrije meningsuiting en en individualiteit. Voorts bespreekt hij in hoeverre de staatsmacht zou mogen ingrijpen in het leven van de mens. De wil van het volk betekent in feite eigenlijk de wil van het meest talrijke of actieve deel van het volk, de meerderheid. Een meerderheid kan bewust proberen om de minderheid te onderdrukken.

Mill beschrijft dit als de ’tirannie van de meerderheid’. De maatschappij kan ook tiranniseren zonder politieke middelen te gebruiken.

De samenleving is in staat haar eigen bevelen uit te voeren. Er wordt een sociale tirannie uitgeoefend waaraan ontsnapping veel moeilijker is. Er moet daarom volgens Mill bescherming worden geboden tegen de druk van gangbare meningen en opvattingen, tegen de neiging van de maatschappij om met andere middelen dan het strafrecht, haar eigen ideeën en gewoontes op te leggen aan mensen die daarvan afwijken.

Er is een grens aan de rechtmatige bemoeienis van de publieke opinie met de onafhankelijkheid van het individu. Een belangrijke vraag die dan ook gesteld kan worden luidt: hoe is een passend compromis te vinden tussen individuele onafhankelijkheid en sociale controle?

Alles waardoor ons leven enigszins waardevol wordt, hangt af van de beperkingen van het gedrag van anderen. Sommige gedragsregels moeten verplicht worden gesteld door de wet en de publieke opinie voor de terreinen die buiten het bereik van de wet liggen. Maar door de macht der gewoonte wordt elk wantrouwen tegenover de gedragsregels die mensen elkaar opleggen verhindert.

Mill verdeelt de menselijke vrijheid in drie categorieën die de maatschappij moet eerbiedigen:

• Vrijheid van denken of voelen, volstrekte vrijheid van opvattingen en en gezindheid over alle onderwerpen.
• Vrijheid om eigen bezigheden te kiezen en om zich te gedragen zoals men zelf wilt zonder het schaden van de medemens.
• Vrijheid van vergadering, vrijheid om bijeen te komen met elk doel dat anderen niet schaadt.

John Stuart Mill verdedigt in het eerste deel ‘de vrijheid van denken en spreken’. De vrijheid van denken en spreken is volgens Mill noodzakelijk voor het geestelijk welzijn en daardoor ook voor elk ander welzijn van de mensheid. Mill onderbouwt dit vervolgens met een vier redenen.

De eerste reden houdt in dat een onderdrukte mening toch de waarheid kan zijn, waardoor de menselijke ontwikkeling geremd zou kunnen worden. De tweede reden het feit dat een onderdrukte mening, zelfs al is zij niet waar, toch een stuk waarheid kan bevatten, terwijl een niet onderdrukte mening, die wel waar is, ook een stuk onwaarheid kan bevatten.

Door met beide meningen rekening te houden kan de echte waarheid naar voren komen. De derde reden houdt in dat men de waarheid als die niet bestreden wordt door dissidente meningen enkel zal aanvaarden als een gegeven, zonder enig begrip of gevoel voor de diepere rationele gronden onder die waarheid.

De vierde reden houdt in dat men uiteindelijk, om dezelfde redenen, de kracht van een bepaalde mening niet meer zal voelen indien die niet gecontesteerd wordt.

Tegenwoordig is in de meeste westerse landen het recht op vrije meningsuiting vastgelegd in de grondwet, waardoor een pleidooi hiervoor overbodig zou kunnen zijn. Hier kan tegenin worden gebracht dat dit recht weliswaar in de meeste gevallen wordt gerespecteerd, maar dat dit verandert wanneer het gaat om de bestrijding van extreem-rechts.

Sommige mensen menen dan dat opeens alle middelen toegestaan zijn, tot het verbieden van partijen of andere organisaties en het tegenwerken van debatten toe. Hierdoor loopt men het risico dat de democratische mening niet meer gewaardeerd wordt om haar kracht, zoals John Stuart Mill stelt.

Bovendien komt men zo terecht in een situatie waar uiteindelijk maar één bepaalde mening getolereerd wordt. Dit doet zich voornamelijk voor wanneer men iedereen die niet mee gaat in het zogenaamde politiek correcte denken zomaar in de hoek van extreem-rechts begint te duwen en dus ook zo begint te bestempelen.

John Stuart Mill verdedigt in het tweede deel van On Liberty de individualiteit als een der grondbeginselen van het welzijn. Mill is van mening dat ieder mens zijn eigen leven moet kunnen invullen. Mensen die niet hun eigen levenspad kiezen, maar zich laten leiden door hun omgeving stijgen niet uit “boven het niveau van een aap die zich beperkt tot imitatie”.

Wie echter wel zijn eigen levenspad kiest, maakt gebruik van al zijn of haar vermogens, van al zijn of haar talenten en brengt die tot een hoger niveau doordat zij constant geoefend worden.

Volgens Mill is de erkenning van de individualiteit noodzakelijk omdat voor elk persoon een andere invulling van het leven bevredigend is en omdat men zonder die individualiteit tot een maatschappij van de middelmaat zou afzakken, waarbij elke verdere ontwikkeling onmogelijk wordt.

John Stuart Mill komt in het derde deel tot het belangrijkste punt van zijn betoog. Mill laat zich in dit deel uit ’over de grenzen van het gezag van de maatschappij over het individu’. Mill’s stelling is verbazend eenvoudig en tegelijkertijd ongelooflijk krachtig. Hij is van mening dat de maatschappij pas tussenbeide mag komen wanneer iemand door zijn gedrag een ander schade toebrengt.

Ieder mens kan en mag dus zijn eigen leven leiden en volledig zelf zijn gedrag bepalen zonder dwang van buitenuit zolang hij daarmee enkel zichzelf schaadt. Dat neemt niet weg dat men die persoon goede raad mag geven en hem proberen te overtuigen iets anders te doen, maar men mag hem niet dwingen.

Men mag ook negatieve gevoelens tegenover die persoon hebben en die persoon zelfs mijden, want dat behoort dan weer tot de vrijheid van die ander om zelf zijn eigen gang te gaan. Volgens John Stuart Mill is dit allemaal toegestaan, zolang men maar de vrijheid van beslissing intact laat.

Ter ondersteuning van deze stelling steunt Mill op het feit dat niemand beter kan weten wat goed is voor een individu, dan de persoon zelf, vooral omdat de preferenties van dat individu anders kunnen zijn dan die van de meerderheid binnen een maatschappij.