College: Strafuitsluitingsgronden

Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

Algemeen: Strafuitsluitingsgronden zijn bijzondere omstandigheden die maken dat er in een concreet geval geen grond bestaat voor strafrechtelijke aansprakelijkheid en dus ook niet voor een veroordeling.  

Strafuitsluitingsgronden zijn te onderscheiden in rechtvaardigingsgronden en schulduitsluitingsgronden. De rechtvaardigingsgronden nemen de wederrechtelijkheid weg en de schulduitsluitingsgronden de verwijtbaarheid. Opsomming rechtvaardigingsgronden: noodtoestand, noodweer, wettelijke voorschrift, bevoegd gegeven ambtelijk bevel en het ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid. Opsomming schulduitsluitingsgronden: ontoerekenbaarheid, psychische overmacht, noodweerexces, onbevoegd gegeven ambtelijk bevel en afwezigheid van alle schuld.  

Algemene factoren die bij iedere strafuitsluitingsgrond een rol spelen zijn subsidiariteit (noodzakelijkheid: was er ook nog een andere uitweg) en proportionaliteit (geboden: stond het feit in verhouding tot de situatie). Eventueel kunnen culpa in causa en de Garantenstelling hier ook een rol bij spelen. 

Toerekenbaarheid: De toerekenbaarheid is de eerste strafuitsluitingsgrond genoemd in art. 39 Sr. Het gaat hier om een inwendig gebrek in het hoofd van de verdachte, waardoor het feit de dader niet kan worden toegerekend. Een voorbeeld van complete ontoerekenbaarheid is een psychose. Het uitgangspunt in het strafrecht is dat mensen in het algemeen toerekenbaar zijn en dus strafrechtelijk veroordeeld kunnen worden. Art. 39 Sr is een alles of niet benadering, de verdachte is toerekenbaar of is dat niet. Toch zijn er verschillende gradaties: toerekenbaarheid, verminderde toerekeningsvatbaarheid en complete ontoerekeningsvatbaarheid. De verminderde toerekeningsvatbaarheid vind je niet letterlijk in de wet, maar is terug te vinden in art. 37a Sr. In geval van ontoerekenbaarheid kan er geen straf worden opgelegd. Wel kan wanneer aan de voorwaarden is voldaan de maatregel terbeschikkingstelling worden opgelegd. In geval van verminderde ontoerekeningsvatbaarheid kan de rechter een combinatievonnis wijzen. In een combinatievonnis wordt een straf en maatregel opgelegd (Tolbert-zaak). 

Forensische context: De volgende aspecten moeten worden vastgesteld bij de beoordeling of er sprake is van ontoerekenbaarheid: psychische stoornis ten tijde van het ten laste gelegde, doorwerking stoornis in het feit en in eindoordeel moet worden vastgesteld wat de mate van toerekenbaarheid is. De rechter is verantwoordelijk voor de laatste vraag en is een juridisch oordeel. De andere vragen worden beoordeeld door deskundigen (deskundigenadvies). 

Overmacht: Overmacht is te vinden in art. 40 Sr. Bij overmacht wordt er een van buitenkomende factor verondersteld op grond waarvan op strafuitsluiting wordt overgegaan. De invulling en toepassing van dit artikel wordt overgelaten aan de rechter. Er zijn twee vormen van overmacht. De psychische overmacht als schulduitsluitingsgrond en noodtoestand als rechtvaardigingsgrond. 

Psychische overmacht is een drang waaraan verdachte geen weerstand kon bieden en ook niet behoefde te bieden (arrest Moord te Capelle aan den Ijssel). De omstandigheden zijn extern van aard. Overige vereisten zijn de subsidiariteit en proportionaliteit. Van belang kan hier ook de culpa in causa en Garantenstellung zijn. 

Noodtoestand is een situatie waarin van verdachte in redelijkheid niet mocht worden gevraagd anders te handelen vanwege conflicterende belangen of plichten. De nood levert dus een conflict van belangen of plichten op door het naleven van de strafwet tegenover een rechtvaardigende norm. Van belang is hier dat de verdachte het meest zwaarwegende belang kiest. Ook hier zijn de subsidiariteit en proportionaliteit van belang.

Overmacht voorbeeld rechtspraak:

Arrest In de steek gelaten vrouw: Verdachte ging naar het huis van M en stelde geen prijs op haar bezoek. De verdachte stak met een mes in de borst van M en ten gevolge hiervan overleed M. Er was geen sprake van overmacht, omdat de verdachte zelf naar het huis van M gegaan. Hoge Raad oordeelt dat de motivering van het Hof hier verkeerd was. 

Noodtoestand voorbeeld rechtspraak: 

Arrest medicinale cannabis: Verdachten gaan zelf wiet telen, omdat zij ms hebben. Welke van de belangen weegt zwaarder? Het belang van het verlichten van de pijn woog hier zwaarder dan het overtreden van de strafwet. 

Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur? 

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur. 

Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen besproken.

Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gemaakt met betrekking tot het tentamen.

Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen vragen behandeld die gesteld zouden kunnen worden op het tentamen.