Pesten op basisscholen en sportverenigingen - Universiteit Utrecht

Hoorcollege 9 Pesten op basisscholen en sportverenigingen

Pesten is een maatschappelijk probleem

• Victimization: slachtofferschap
• Wat is de definitie van pesten? Wat is regelmatig > verschillende operationaliseringen > resultaten zijn soms moeilijk te vergelijken.
• Zelfrapportage is meer subjectief > vaststellen hoe vaak er wordt gepest
• Peer-nominaties: aan leerlingen vragen hoe vaak er wordt gepest, meer afgebakend in klas. Zegt weinig over situatie buiten de klas.
• Ongeveer 30% actief betrokken bij pestgedrag.
• Jongens: fysiek; meisjes: verbaal, relationeel, indirect;
  
  • Jongens ook wel verbaal > groter pestrepertoire dan meisjes
• Op basisschool daalt het aantal slachtoffers met toenemen leeftijd: worden kinderen slimmer? Gebeurt het ergens anders (internet)? Meer achter rug van leraar om?
  
  • Stabiel: bij dezelfde kinderen in de klas > sociale positie ligt vast. Je hoeft niet meer om je plek te strijden.
• Eerste klas middelbare tijdelijke toename van pesten
  
  • Verklaard door sociale dominantie. Kinderen maken zich druk om sociale positie.
  • Kinderen worden ouder en worden zich bewuster van pesten > kan verklaring zijn dat er minder gepest wordt.

Programma’s worden doorgaans niet (adequaat) geëvalueerd

• Een relatief klein deel van de Nederlandse anti-pestprogramma’s is onderzocht op effectiviteit (met adequaat effectonderzoek).
• Mate van bewijskracht design:
  
  • Veel veranderingsonderzoek: alleen voor- en nameting zonder controlegroep.
  • Minder quasi-experimenteel onderzoek: voor- en nameting met controlegroep
    
    • Trede 3 van de ladder.
  • Weinig Randomized controlled trail (RCT)
• Betrouwbare en valide instrumenten
• Adequate statistische technieken, effectgrootte, power.

Effectiviteit pestpreventieprogramma’s

• Resultaten antipestprogramma’s:
  • Evans: 50% minder daders
  • Farrington: 20% minder slachtoffers
  • Maar: er ontbreken groottes van effectsizes en power >  onderzoek lastig in te schatten. Poweranalyse: benodigde aantal proefpersonen voor studie.
  • Steeds meer kennis over werkzame ingrediënten

Wat zijn werkzame ingrediënten? > wisten we dit maar precies!

• Tot nu toe relatief weinig bekend welke ingrediënten/bestanddelen van een programma effectief zijn, waarom, voor wie en wanneer. Zie dia.
  • Individuele aanpak werkt minder goed.
  • Belang van goed definiëren en signaleren.
  • Disciplinaire maatregelen (zoals straffen), peer-mediation werken niet echt.
    
    • Werken met leeftijdsgenoten werkt ave-rechts.
  • Goede communicatie en goed sociaal klimaat (preventie)
  • Schoolbrede programma’s meest effectief (combinatie school, klassikaal, individueel)
  • Langdurende en meer intensieve programma’s
  • Monitoren en evalueren
  • Gecoördineerd toezicht op speelpleinen en pauzes
  • Disciplinaire maatregelen helpen niet echt (behalve verliezen privileges en afspraken leerkracht en ouders)
  • Support Group principes
  • Training in effectieve strategieën en samenwerking leraren
  • Combinatie van bovenstaande elementen!

Moderatoren en mediatoren

• Moderatoren: kenmerken, demografische kenmerken, leeftijdskenmerken: beïnvloeden effecten van programma’s positief/negatief.
• Mediatoren: verklarende principes voor werking van programma. Door welk proces heeft het programma effect?
  
  • Ervaren groepsdruk, morele ontwikkeling, sociale dominantie, kennis, zelfbeeld, vaardigheden etc.

Vragen

Hoe komt het dat programma’s niet of nauwelijks (bewezen) effectief zijn?

• Niet evidence-based?

Programma’s te weinig research-based doorontwikkeld. Overheid zal dit als voorwaarde gaan zien voor financiering ervan.

• • Goede theoretische onderbouwing, empirische toetsing. Voldoen aan Algemene voorwaarden is geen voorwaarde voor garantie.

Inadequate implementatie.

• • Daamen: fasen. Zo implementeren dat het kan leiden tot het gewenste resultaat.
• Teveel beperkt tot de context van klas/school?

Beperken tot één context > en buiten de klas dan? Een context van de school kan je niet los zien van de rest van de omgeving. Pestgedrag kan een oorzaak hebben in de omgeving van school, maar kan zich ook verder continueren.

Pesten meer ecologisch aanpakken! Hoe manifesteert pesten zich in verschillende contexten?

• Problemen met definiëren en signaleren?

Bewustwording (ernst, aard en omvang pestgedrag) is een eerste stap in een veranderingsproces om pesten actief te willen voorkomen en aan te pakken.

Leraren signaleren slechts een fractie van pestgedrag.

Leerlingen vertellen niet alles (angst voor druk, gevoel dat leraar er niks mee doet, aanpak van docent kan zelfs ave-rechts werken).

Studie: kwalitatief onderzoek: visie en handelen inzake pestgedrag op school/sportverenigingen. Vergelijking van leraren en sporttrainers.

• Niet uitgevoerd zoals bedoeld?

Programma-integriteit. Docenten staan soms niet achter programma’s, voeren ze niet uit zoals gewenst. Trainers hebben geen programma’s tot hun beschikking.

Studie: kwalitatief onderzoek onder trainers en leraren

Pesten op sportverenigingen?

• Nog geen onderzoek (wereldwijd!) gedaan naar pesten op sportverenigingen voor dat onderzoek van Paul.
• Paar onderzoeken die er in de buurt komen.

Onderzoek naar pestprevalentie in verschillende contexten

• 2 studies
• Aanname: prevalentie pesten op sportvereniging hoger dan op school
  
  • Er is weinig aandacht voor pesten, geen interventies/programma’s op sportverenigingen.
  • Behavioral ecological standpunt: agressief gedrag van kinderen hangt niet alleen samen met persoonlijke gedragsfactoren (jongens meer fysiek agressief) maar ook met veranderende omgevingscondities. Kinderen komen in contact met machoattitude, -normen en waarden op sportvereniging. Agressief gedrag is meer geaccepteerd.
  • Evolutionistisch perspectief op sociale dominanties en relaties: pesten is naast prosociaal gedrag een manier om sociale positie te verwerven. Doordat er minder stabiliteit is (jaarlijks een nieuw team) maakt dat kinderen telkens een nieuwe sociale positie moeten innemen. Hetzelfde patroon als bij kinderen van basis- naar middelbare school.

Stabiliteit van pestgedrag

• Waar wordt gepest?
  • Op sportverenigingen wordt minstens net zoveel gepest als op basisscholen.
  • Pestgedrag over verschillende contexten behoorlijk stabiel > sociale dominantie hypothese verwerpen.
• Waarom?
  
  • Enhancement hypothese (fysieke aangelegenheid, competitie, machoattitude)
  • Sociale dominante hypothese (macht, sociale hiërarchie, status)
  • Instabiele groepen, minder supervisie, ongecontroleerde setting
• Verschil in type sport?
  
  • Niet echt. (enhancement hypothese verworpen m.b.t. vechtsporters)

OMEV

• Operationalisering vragenlijst sport: slachtofferschap/ontvangen prosocial gedrag
  • Bevraging wat de prevalentie van pesten is op basisschool en op sportvereniging. 2 vragenlijsten zodat er een goede vergelijking was. Het was zelfrapportage, geen peer-nominatie (is niet mogelijk bij sportvereniging, te instabiel).
  • Sportuitvallers, verschillende takken van sport > makkelijk omdat je zo niet alle sportverenigingen langshoeft, kan gwn op school.
  • Schalen: pestgedrag en sociaal gedrag
• Prevalentie:
  
  • variable-oriented: o.b.v. schaalgemiddelde
  • person-oriented: frequentiepercentage pestrollen
• stabiliteit:
  
  • samenhang op gemiddelde schaalscores
  • samenhang van de pestrollen
    
    • zelfde rol op school en op vereniging?

Definiëren

• iemand wordt gepest:
  • wanneer hij herhaaldelijk en langdurig blootstaat aan negatieve handelingen verricht door één of meer personen.
  • Is een vorm van agressief gedrag waarbij sprake is van het systematisch, langdurig en opzettelijk schade (willen) toebrengen aan iemand anders
  • Er is sprake van een asymmetrische machtsrelatie tussen pester en slachtoffer (dit is bij plagen niet het geval).
• Wat als een van deze kenmerken zich niet manifesteert? Is er dan geen sprake meer van pesten?

Peer aggression & victimization

• Hetzelfde als pesten behalve het criterium van machtsongelijkheid.
• Bij peer aggression geen ongelijke maar gelijkwaardige machtsrelatie (het gaat over en weer).
• Bij onderzoek van Paul gaat het eigenlijk meer over peer aggression.

Problemen met definiëren

• Veel verschillende definities. Veel leraren en sporttrainers hebben geen duidelijke definitie paraat.

Vormen van pesten

• Openlijk
  • Verbaal
  • Fysiek
  • Materieel: het vernielen van spullen, verstoppen etc.
• Relationeel (roddelen, geheimen verklappen, niet mee mogen doen)
  
  • Direct
  • Indirect
• Digitaal pesten
  
  • Is niet context-gebonden. Niet meegenomen in onderzoek Baar: hij wilde juist onderzoeken in hoeverre de context ertoe doet.

Visie: overeenkomsten leraren en trainers

• Moeite met omschrijven/definiëren van pesten
  • Heeft gevolgen op signaleren, aanpak
• Signaleren van pestgedrag is moeilijk
• Geen idee van feitelijke omvang pesten
• Pestgedrag wordt niet geaccepteerd; ernstige gevolgen
• Slachtofferschap kind gerelateerd; daderschap context gerelateerd;
  
  • Slachtofferschap: wijten aan persoonlijke kenmerken

Visie: verschillen

• Leraren signaleren waarschijnlijk meer pestgedrag: meer contacturen, kennen kinderen beter, zien kinderen in andere situaties op school > afwijkend gedrag valt meer op.

Aanpak: overeenkomsten

• Aanpak vnl. op praktijkervaring en intuïtie
• Zowel op de PABO als op trainersopleidingen wordt niet of nauwelijks aandacht besteed aan het onderwerp pesten.

Aanpak: verschillen

Assertieve benadering: kind moet voor zichzelf opkomen.

Normatieve benadering: meer passief en minder geneigd in te grijpen bij pesten. Zien pesten meer als middel voor sociale normen. Ouders worden minder bij pesten betrokken.

Vermijdende benadering: het stellen van regels met mogelijke sancties. Op ongecontroleerde momenten kan het pesten dan wel verdergaan. Minder aandacht voor slachtoffer van pesten. Tijd van training is te gering om voor een meer probleemoplossende benadering te kiezen.

Meer preventieve groepsaanpak: ‘verantwoordelijk zijn voor elkaar’

• Jeugd zelf meer betrokken door preventie.
• Verander groepsproces door buitenstaanders erbij te betrekken (support group principles). Maak de groep buitenstaanders tot steungroep. Het nietsdoen van buitenstaanders kan het gedrag van de dader bekrachtigen. Buitenstaanders willen wel verdedigers zijn, maar durven vaak niet goed.
• Maak iedereen verantwoordelijk en assertief voor signaleren en melden pestgedrag, gezamenlijk oplossen van pestgedrag, omstanders erbij betrekken, groep aanspreken, ‘wie zwijgt stemt toe’.
• Gaat richting concept van pedagogische civil society.