Weerbaar opvoeden - Universiteit Utrecht

Hoorcollege 6 Weerbaar opvoeden

Preventieve opvoedondersteuning aan opvoeders met een migratieachtergrond

“Opvoedondersteuning gaat niet alleen om het verbeteren van opvoedvaardigheden en ervaren opvoedcompetentie van ouders, maar ook om het creëren van netwerken, waarin naar behoefte van ouders alledaagse opvoedvragen besproken kunnen worden, sociale steun ervaren wordt, sociale leerprocessen en gezamenlijke betekenisverlening plaatsvinden en sense of belonging ervaren wordt.”

Nadenken over hoe je zelf bent opgevoed en hoe je een kind zou opvoeden > je kan heel erg teruggrijpen op je eigen opvoeding > verschil tussen eigen opvoeding en die van je kinderen zal niet enorm groot zijn. Dit is anders voor ouders met migratieachtergrond: van collectieve naar individualistische maatschappij, geen familie (die eerst een grote rol speelden in de opvoeding), ze kunnen niet terugvallen op eigen opvoeding. Ze willen het vaak ook anders doen dan hun eigen ouders: maar hoe moet dat dan precies?

Opvoedondersteuning

Ondersteuning nodig?

• 50% van de ouders maken zich zorgen over opvoeding/ontwikkeling van kinderen en willen die zorgen graag bespreken met iemand buiten hun netwerk.
• Met name ouders:
  
  • Van jonge kinderen;
  • Die door een periode van snelle verandering gaan (bijv. overlijden, scheiding, verhuizen);
  • Met een migratieachtergrond;
  • Met een laag inkomen;

Jeugdwet > Jeugdzorg overgeheveld naar gemeenten, die moeten zich richten op aspecten:

• Probleemoplossend vermogen van kinderen/ouders/omgeving versterken
• Opvoedcapaciteiten van ouders/omgeving bevorderen
• Aandacht voor preventie en vroegsignalering
• Juiste en tijdige hulp bieden op maat
• Effectieve en efficiënte samenwerking rond gezinnen

Dus ook gericht op versterken van opvoedkundig klimaat in de sociale omgeving.

Mourik

• Opvoedondersteuning georganiseerd door formele diensten of non-/semi-formele diensten. Het is dus heel breed (ook onderscheid in individuele/groepsprogramma’s). Allemaal hetzelfde doel: ouders ondersteunen.
• Er komt steeds meer aandacht voor het welzijn van ouders zelf > dit heeft immers invloed op de opvoeding van de kinderen.

Aanbod

• Diverse organisaties, niveaus, manieren, mensen etc.
• Onderscheid:
  
  • Regulier (CJG, buurtteam, door overheid aangestuurde initiatieven, vrij toegankelijk) of informeel (vrijwilligers, ouders zelf, maatjes-projecten, buurthuizen) aanbod.
  • Universeel (voor alle ouders) en selectief (meer gericht op bepaalde groep (ouders met migratieachtergrond)) aanbod.
  • Groepsgewijs (groepstrainingen, cursussen, oudercafé) en individueel (pedagogen, opvoedambassadeurs) aanbod.
• Preventiepiramide:

Wat werkt bij ouders met migratieachtergrond?

• Wijkteams (Jeugd en Gezin): voor sommige van deze ouders toereikend.
• Aangepaste interventies: voor sommige van deze ouders toereikend. Bijv. aangepast m.b.t. taal en cultuursensitiviteit. Andere interventies zijn speciaal voor deze ouders ontwikkeld.
• Deze ouders zoeken vooral het eerste contact via huisarts, school, peuterspeelzaal, consultatiebureau.
• Barrières: Andere instellingen komen pas later in beeld. Heeft te maken met dat het reguliere aanbod niet altijd aansluit bij wensen van deze gezinnen: niet beheersen van Nederlandse taal, ontbreken van kennis van deze voorzieningen, rekenen op onbegrip, angst m.b.t. jeugdzorg (uithuisplaatsing), schaamte in bespreken van opvoedvraagstukken.

Reguliere aanbod lijkt dus wel geschikt (in zekere mate) te zijn. Het gaat vooral om lichte opvoedvraagstukken:

• Hoe voed ik op? Bijv. met peuters, pubers etc.

Reguliere aanbod lijkt niet geschikt voor de volgende vraag: Waartoe voed ik op?

• Wat vind ik belangrijk in mijn leven/het leven van mijn kinderen? Wat is mijn plek in de maatschappij, en die van mijn kind? Welke waarden en normen?
• Ouders ervaren vaak afstand m.b.t. professionals. Kan ik wel terecht met mijn vragen? Snapt de professional mijn vragen en achtergrond? Ouders worstelen met identiteit (Marokkaans of Nederlands?) > hoe voed ik mijn kinderen op m.b.t. identiteit?

Waardenopvoeding

• Alle ouders willen hetzelfde: gezond, gelukkig en goede opvoeding voor hun kind zodat kind een goede burger kan worden.
• Wat is goed opvoeden en opgroeien, en wat is een goede burger?
• Niet alleen de focus op: Hoe wordt er opgevoed?; maar ook (juist) op: waartoe wordt er opgevoed?
• Thema’s die een grote rol spelen bij ouders:
  
  • Religie als waarde
    
    • Leidraad voor ouders voor hun leven en opvoeding. Kan ook juist tot zorgen leiden: waarden en normen kunnen botsen (in samenleving, maar ook binnen gezin); stigmatisering (binnen NL samenleving) > zorgen binnen gezin; jongeren gaan zelf op zoek naar antwoorden op vragen (geschriften onderzoeken, zijn steeds meer mogelijkheden voor); feestdagen (wel/niet sinterklaas, kerst vieren); radicalisering (radicaal gedachtegoed online);
    • Spannend voor ouders om hierover in gesprek te gaan met kinderen > ouders moeten zich kwetsbaar opstellen en zeggen dat ze ook niet alles weten > wel belangrijk dat dit gebeurt, zorgt voor sensitiviteit.
  • Omgaan met negatieve bejegening/uitsluiting
    
    • Hoe kunnen ouders/kinderen toch trots zijn op wie ze zijn?
    • Discriminatie kan leiden tot teleurstelling, opgeven, ambivalentie over verblijf in NL.
    • Belangrijk om je bewust te zijn dat discriminatie gebeurt in NL, en weten wat dat doet met ouders en kinderen.
  • Verhouding tot de ander
    
    • Kinderen moeten voelen dat ouders naast hen staan en hen ondersteunen > aanmoedigen trots te zijn op identiteit.
    • Invloed van hoe ouders denken/spreken op kinderen.
• Schema hoe we als professional om kunnen gaan met waardenopvoeding

1. Waarden en normen beroepskracht > invloed op contact met ouders, dit kan tot onbegrip leiden. Proberen aan te sluiten bij wat belangrijk is voor ouder, en waarom dit belangrijk is.
2. Waarden en normen ouders > wat en waarom is belangrijk? Waar komen zorgen vandaan? Ook aangeven dat je hier begrip van hebt.
3. Bewustzijn ouders invloed op kinderen > dit bewustzijn bekend maken aan ouders. Ouders zijn zich soms niet bewust welke boodschappen ze doorgeven aan hun kinderen. Ook niet bewust van de gevolgen die deze hebben op ontwikkeling van kinderen. Ouders voelen zich niet altijd primair verantwoordelijk voor het opvoeden (bijv. meer volwassenen uit extended family).
4. Wat willen ouders voor hun kind > hierbij aansluiten als professional.
5. Praten met je kind > uiteindelijke doel van professional: dat ouders open zijn, wederkerigheid tussen ouders en kind. Ontbreken van deze communicatie kan risicofactor zijn voor kinderen.

Werkzame factoren in vormgeven opvoedondersteuning:

• Hun verhaal vertellen; opvoedervaringen delen.
• Van anderen leren
• Concrete opvoedstrategieën
• Betrokkenheid vaders & wijdere gemeenschap
• Sensitiviteit van ouders m.b.t. kinderen: zien ouders wat kinderen nodig hebben?
• Autoritatieve controle: focus op hoe ouders controle en macht vorm kunnen geven.
• Spirituele/religieuze begeleiding

Werkzame factoren op het gebied van organiseren van opvoedondersteuning:

• Samenwerking regulier & eigen initiatief
• Outreachend werken: ouders moeten dicht bij huis opvoedondersteuning kunnen vinden. In de wijk moet er mogelijkheid zijn opvoedvragen te bespreken.
• Ondersteuning in eigen netwerk
• Aanbod vroegtijdig in kaart brengen: huisarts, consultatiebureau kunnen ouders algemeen informeren over opvoedondersteuningsaanbod.
• Intermediaire rol MZO’s en sleutelfiguren

Pedagogische civil society

• De gemeenschappelijke activiteiten van burgers rond het grootbrengen van jeugdigen.
  • Alle volwassenen kunnen bijdragen aan de opvoeding en het opgroeien van kinderen. Er moet bereidheid zijn om opvoeding te willen delen.
  • Actoren moeten bijdragen aan welzijn van andermans kinderen: informele, instrumentele, emotionele steun. Informele sociale controle.
• 2 aspecten:
  
  • Het nemen en krijgen van medeverantwoordelijkheid rondom opvoeden
  • Vormen van een educatieve omgeving (vormgeven van een democratische manier van met elkaar samenleven).
• Community of practice: sociale leerplek die gevormd wordt door mensen die samen deelnemen aan dezelfde praktijk en die het allemaal belangrijk vinden om betekenis te geven aan die praktijk (bijv. mensen die allemaal opvoeden belangrijk vinden). Ouders leren weer van de sociale interactie tussen mensen: wie ben ik als opvoeder (in deze maatschappij)?
  
  • Belangrijk: ouders moeten openstaan om te leren (learning citizenship). Mate waarin ze zich verantwoordelijk voelen om deel te nemen aan learning partnerships.
  • Deelnemers van interventie Weerbaar Opvoeden zijn zichzelf gaan zien als leerbronnen. Ook buiten context van interventie. Deelnemers zijn zichzelf meer gaan zien als learners, meer streven naar leren over opvoeding/verkrijgen van nieuwe perspectieven.
    
    • Individuele leeraspiraties: Vaders vooral enthousiast over nieuwe kennis. Moeders enthousiast over erkenning van bestaande kennis.
    • Collectieve leeraspiraties: als ouders samen leren over opvoeden is nodig.
• Perspectieven op (samenwerking in) opvoedondersteuning in de wijk:
  
  • Samenwerking tussen formele en informele werkers. Hoe gaat dit?
    
    • Verschillende perspectieven:
      
      • Toegankelijkheid (formele werkers): toeleiden van ouders naar formele professionele ondersteuning.
      • Civil society (informele werkers): versterken van de netwerken van de opvoeders die er al zijn.
    • Deze perspectieven kunnen botsen. Dit komt vooral tot uiting wanneer deze werkers gaan samenwerken.

Weerbaar Opvoeden & Opvoedambassadeurs (interventies) > hoe pedagogische civil society vormgeving kan krijgen

Stimulance: stichting die deze interventies hebben ontwikkeld en uitgevoerd.

• Missie en visie
  • Why: jongeren en ouders met een migratieachtergrond om hun plek te vinden in de samenleving. Zowel mensen die hier al generaties wonen als nieuwkomers.
  • How: bottom-up, empowerment, verbinding, dialoog, peer-to-peer, maatwerk;
  • What: opvoedingsondersteuning, burgerschap, participatie, onderwijs, taboeonderwerpen, talentontwikkeling.

Waarom Weerbaar Opvoeden?

• Initiatief van Marokkaans-Nederlandse moeders: hoe kunnen zij opvoeding bespreekbaar maken en van elkaar leren? Ze uiten hun zorgen over jongeren die ‘niet op het juiste pad blijven’.
• Inventariseren van behoefte van ouders en uit literatuur. Wat speelt er, is er nodig?

Bottom-up

• Programma’s waarbij perspectieven, ervaringen en deelname van ouders zelf als kernprincipe worden gezien voor steun en leerprocessen.
• Dit zorgt ervoor dat interventies blijven doorontwikkelen.
  
  • Shabab (jeugd) van nu: ouders willen bespreken welke onderwerpen hier nog missen. (is doorontwikkeld naar Weerbaar Opvoeden)
    
    • Weerbaar opvoeden tegen radicalisering
    • Weerbaar opvoeden – opvoeden in het Nederland van nu
    • Seksualiteit

Doelen Weerbaar Opvoeden

• Doelgroep: Rotterdamse en Utrechtse ouders met een migratieachtergrond die meer willen leren over weerbaar opvoeden in het Nederland van nu.
• Weerbaarheid: goed kunnen omgaan met stressvolle, uitdagende omstandigheden.
  
  • Zelfvertrouwen; eigen waarden en grenzen kennen, respecteren en bewaken; eigen mening durven hebben; kritisch durven kijken naar jezelf en anderen; zich bewust zijn van eigen gevoelens en die van anderen; zelfstandig zijn en hulp durven vragen; om kunnen gaan met kleine tegenslagen.
• Doelstellingen, 3 thema’s:
  
  • Weerbaarheid
    
    • Eigen weerbaarheid vergroten
    • Vaardigheden vergroten weerbaarheid kind
  • Opvoeden
    
    • Bewustzijn rol en invloed ouder
    • Kennis en vaardigheden sociale media
    • Opvoedvaardigheden (communicatie)
    • Kennis sociale kaart
  • Sociale effecten
    
    • Bespreekbaarheid opvoeding
    • Sociale steun
    • Barrières inschakelen hulp verkleinen
• Beoogde effecten
  
  • Bevorderen van een positief opvoedklimaat met weerbare en gelukkige ouders en kinderen (in gezin, wijk en samenleving).
  • Het voorkomen/verminderen van negatieve effecten op ontwikkeling van kinderen en jongeren.

Aanpak Weerbaar Opvoeden

1. Werving en training trainers
   • Visiebijeenkomst: waarom is deze interventie van belang? Hoe zien trainers hun eigen rol?
   • Train-de-trainer: thema’s nalopen, trainers kunnen elkaar inspireren.
   • Intervisie
   • Niet bang zijn voor bepaalde thema’s, Nederlands kunnen, pedagogische achtergrond (HBO/WO).
2. Werven groepen en matching
   
   • Trainingen worden georganiseerd op plekken waar ouders makkelijk kunnen komen of vindt plaats in al bestaande groepen.
   • Sleutelfiguren: belangrijk om contacten binnen groepen te onderhouden. Zij hebben een groot netwerk, kennen mensen en hebben een vertrouwensband. Weten wat de behoefte en motivatie van ouders zijn. Kunnen ook mensen werven.
   • Kennismakingsgesprek: ouders willen graag weten wie de trainer is. Dit helpt om het persoonlijk te maken, werken vanuit vertrouwen.
   • Voorlichtingsbijeenkomst
   • Vergoeding: vergoeding voor ruimtes, koffie/thee etc.
   • Matching: letten op type trainer (rustig, assertief) > moet passen bij type groep.
3. Uitvoeren training
   
   • 7 trainingsbijeenkomsten van 2-2,5 uur (afhankelijk van groep zelf)
   • Locatie
   • Aantal deelnemers: 10-15 personen (voorkeur 12-15)
   • Materiaal: Powerpoint-presentatie, hand-outs in een boekje met huiswerkopdrachten.
   • Inhoud: zie dia.
   • Uitgangspunten
   • Methodiek: ontmoeting > kennisoverdracht > bewustwording en reflectie > vaardigheden eigen maken > gedragsverandering. Oefenen van deze vaardigheden tijdens huiswerkopdrachten > reflecteren tijdens volgende bijeenkomst.
4. Evaluatie
   
   • Observaties
   • Terugblik
   • Evaluatie trainers: waar is behoefte aan? Zowel vanuit ouder als trainer
   • Intervisies: wat ging goed? Wat kan beter? Wat geven ouders aan?

Resultaten Weerbaar Opvoeden

• 14 moedergroepen, 3 vadergroepen
• Bereik: 300 gezinnen per jaar. Breder: deze ouders gaan ook weer met andere ouders in gesprek over opvoeden.

Ervaringen Weerbaar Opvoeden

• Reflectie op eigen opvoeden
• Bewuster opvoeden: ouders geven meer uitleg over bepaalde regels, zien in dat het belangrijk is dat het kind moet snappen waarom bepaald gedrag gewenst is.  Ouders moeten hierdoor ook reflecteren op eigen regels.
• Verandering in opvoedstijl
• Verandering in ouder-kindinteractie: mening van kinderen wordt nu als belangrijker gezien omdat ze zo thuis kunnen oefenen met een mening geven, zodat ze op straat meer weerbaar zijn.
• Eigen weerbaarheid
• Verschil vader en moeder: moeders vinden het fijn als bekende kennis herhaald wordt, voor vaders is nieuwe kennis fijn.
• Thema’s: ouders krijgen meer begrip voor identiteitsontwikkeling van kind. Ouders zijn met zichzelf aan de slag gegaan met zichzelf: wie ben ik? Wat doe ik? Niet meer zo de nadruk leggen op het Turks zijn, maar ook zien dat (iig de kinderen) ook Nederlands zijn.

Feedback ouders

• Relevante onderwerpen
• Interactief
• Ruimte voor eigen inbreng, persoonlijke vragen
• Gezellige en veilige sfeer
• Leuk huiswerk
• Goede trainer

Feedback trainers

• Relevante onderwerpen
• Bottom-upbenadering: beginnen bij ouders (waar lopen ze tegenaan?), dan pas tips gaan geven.
• Empowerment: ouders zelf hun mening laten geven
• Goede methodiek: goede handleiding, goed getraind
• Goede organisatie en begeleiding
• Uitdagingen/kansen:
  
  • Tijdstekort
  • Talige powerpoints
  • Betrokkenheid partner en kind(eren): meer voor vaders en moeders samen
  • Meer praktische bijeenkomsten/follow-up: bijeenkomsten waarin echt de diepte opgezocht kan worden m.b.t. praktische uitdagingen waar ouders tegenaan lopen.

Opvoedambassadeurs

Met ouders in de wijk in gesprek over opvoeden:

• Herkenbaarheid
• Gelijkwaardigheid
• Laagdrempeligheid
• Cultuur-sensitief
• > netwerk van ouders wordt vergroot, moeilijk bereikbare ouders worden bereikt: brug slaan tussen professionele opvoednetwerk en deze ouders verkleinen.

Opvoedambassadeurs

• Training m.b.t. pedagogische onderwerpen
• Persoonlijke begeleiding: ambassadeurs hebben een boekje waarin ze voortgang bijhouden. Interventiemensen kunnen ambassadeurs helpen.
• Intervisie: ambassadeurs kunnen elkaar weer versterken. A.d.h.v. casussen worden vraagstukken besproken.
• Wijkbijeenkomsten

Ervaringen opvoedambassadeurs

• Relevant, nodig in de wijk
• Empowered: ze doen kennis op over pedagogische onderwerpen die weer door kunnen geven. Ook doen ze vaardigheden op in het contact met ouders.
• Uitdagend: zeker bij zwaardere opvoedproblematiek.

Ontwikkeling, onderzoek en beleid

Doorontwikkeling

• Integrale interventie
• Financiering: kleine stichting, afhankelijk van subsidies vanuit fondsen
• Accreditatie Nji: wat is effectiviteit op de effectladder? Er moet onderzoek worden gedaan. Uitdagingen:
  
  • Beschrijven van de interventietheorie > werken met een bottom-uptheorie, doelstellingen zijn algemeen (ouder maakt eigen leerdoelen) > implicaties m.b.t. beschrijving.
  • Interventie blijft aantal jaar vaststaan: ieder jaar wordt feedback van ouders/trainers verwerkt > training wordt doorontwikkeling > blijft dus niet vaststaan. Werkzame factoren blijven wel hetzelfde.
• Onderzoek