Protocol dyslexie diagnostiek en behandeling - versie 3.0 van Tijms et al. - 2021 - Chapter 3

Hoe verloopt de behandeling van ernstige lees- en spellingproblemen?

Ter behandeling van lees- en spellingproblemen wordt er een individueel zorgplan opgesteld waarin naast aandacht voor deze problemen ook aandacht is voor mogelijke bijkomende klachten, belemmeringen en beschermende factoren. De problematiek wordt zoveel mogelijk vanuit één regie en één plan aangepakt.

Wie moeten de behandelingen uitvoeren?

De aanbieders van jeugdhulp moeten de norm van verantwoorde werktoedeling toepassen. Dit houdt in dat het werk en de verantwoordelijkheden in de zorgorganisatie zo georganiseerd is dat dit leidt tot verantwoorde hulp. Het betreft de volgende drie aspecten:

1. Werken met geregistreerde zorgprofessionals. Van aanbieders van jeugdhulp wordt gevraagd dat zij het werk toedelen aan geregistreerde zorgprofessionals, bijvoorbeeld in het Kwaliteitsregister Jeugd (SKJ; psychologen en orthopedagogen), of in het BIG-register (GZ-psychologen en orthopedagogen). De norm sluit niet uit dat de zorg ook toegedeeld kan worden aan niet-geregistreerde zorgprofessionals. Echter moet dan wel kunnen worden aangetoond dat dit niet afdoet aan de kwaliteit van de zorg.
2. Alle zorgprofessionals zijn vakbekwaam. Dit houdt in dat alle zorgprofessionals die het werk uitvoeren specifieke kennis en vaardigheden moeten hebben. Onder een vakbekwame zorgprofessional wordt verstaan een gedragswetenschapper of logopedist met kennis en ervaring in de behandeling van dyslexie. Ook moet er sprake zijn van een professionele setting waarin een multidisciplinair team van psychologen en orthopedagogen zich bezighoudt met dyslexiediagnostiek en dyslexiebehandeling.
3. Zorgprofessionals werken volgens professionele standaarden. Zo is het bij dyslexiezorg belangrijk dat men werkt volgens het huidige protocol en aanvullende standaarden en handreikingen vanuit het NKD of andere beroepsverenigingen. Indien er wijzigingen zijn moeten de zorgprofessionals altijd geïnformeerd en/of getraind worden zodat zij altijd beschikken over de juiste vakbekwaamheid en deskundigheid.

Daarnaast is het belangrijk om kennis te hebben van:

• De etiologie van dyslexie
• De ontwikkeling van lees- en spellingvaardigheden
• Functiegebieden die aangedaan of bedreigd zijn (cognitief, gedrag, affectief)
• De impact van de problemen op het functioneren van het kind en zijn of haar systeem
• Comorbiditeit
• Culturele diversiteit
• De behandeling van dyslexie en aanpalende ontwikkelingsproblemen, waaronder therapeutische kwaliteiten met betrekking tot problemen op het gebied van angst, zelfbeeld, motivatie, aandacht, zelfregulatie en gedrag
• Het vertalen van de behandelrespons in termen van de impact op de diagnostische conclusies
• Analyse van en de interactie met systeemfactoren (gezin, school)
• De sociale kaart van de jeugdhulp, kennis van het onderwijszorgcontinuüm en samenwerking met partners

Wie zijn de betrokken partijen en wat is hun rol in de behandeling?

Het kind, de ouders of verzorgers, de school en eventueel andere zorgprofessionals zijn betrokken bij de behandeling. De cliënt en zijn of haar ouders of verzorgers zijn direct betrokken bij de behandeling. De ouder is vaak de oefenpartner van de cliënt. De verwijzer, bijvoorbeeld de intern leerlingbegeleider op school wordt geïnformeerd over de aard en de duur van de behandeling en wordt, met toestemming van de ouders of verzorgers geïnformeerd over de resultaten.

Wat is een primaire dyslexiebehandeling?

Onderzoek heeft aangetoond dat de geprotocolleerde behandeling van ernstige dyslexie effectief en kosteneffectief is. De behandeling:

• Gaat uit van een specifiek probleem met het lezen en spellen van woorden
• Gaat uit van een specifiek taalverwerkingsprobleem dat veelal fonologisch van aard is
• Richt zich afzonderlijk en geïntegreerd op spellen en lezen
• Richt zich op de gekoppelde verwerking van spraakklanken en letters/woorden
• Gebruikt specialistische leestraining met behulp van tijdsgecontroleerde visuele woordherkenning
• Bestaat uit inhoudelijke modules, die planmatig en systematisch zijn opgebouwd
• Is hetzelfde voor iedereen, met aandacht voor individuele kenmerken
• Is geïmplementeerd in een programma dat vrijwel altijd met behulp van de computer zal worden aangeboden

De inhoudelijke onderdelen van dyslexiebehandelingen zijn:

• Speech soundskillsen en klank-klank-letter/woordkoppelingen
• Algoritmes voor het aanleren van spellingregels op grond van fonologische en morfologische woordkenmerken en regels
• Specialistische leestraining: kortdurende visuele letter/woord presentaties, waarbij aandacht voor systematisch opgebouwde herhaling en koppeling geschreven en gesproken woordvormen
• Integratie van onderdelen

De methodische principes zijn:

• Accuraatheid en tempo
• Schrifttaaloefeningen en gesproken taal (bijvoorbeeld hardop lezen)
• Klankstructuur, niet alfabetisch principe
• De leerstrategie is expliciet
• Focus op transfer in plaats van op woordleren

Wat zijn de doelen van behandeling?

Het doel van dyslexiebehandeling is dat een cliënt een voldoende niveau van technisch lezen en spellen bereikt. Dit niveau is afhankelijk van de leeftijd, het schoolniveau en/of het beroepsperspectief van de cliënt en moet ook bijdragen aan de zelfredzaamheid van de cliënt. Het doel van het generieke zorgplan is dat belemmeringen in het dagelijks functioneren en het lijden van een cliënt op een klinisch betekenisvolle wijze worden verminderd.

Wat is de behandelduur en de behandelfrequentie?

De duur van de behandeling is afhankelijk van de mate van ernst van de dyslexie. Ook hangt het af van persoonsgebonden factoren die het effect van de behandeling kunnen beïnvloeden. Ook de ernst van bijkomende problematiek en comorbiditeit heeft invloed op de behandelduur. Gemiddeld genomen varieert een dyslexiebehandeling tussen de 14-20 maanden. Voor 50% van de kinderen ligt de behandelduur tussen de 45 en 65 behandelingen waarbij wordt uitgegaan van 1 behandelsessie van 40-50 minuten per behandeling per week.

Wat is de behandelsetting?

Bij voorkeur vindt specialistische dyslexiebehandeling plaats binnen een professionele setting, zoals een professionele zorginstelling omdat bewijs voor effectiviteit van behandelingen voortkomt uit studies waarbij de behandeling is uitgevoerd in een dergelijke setting. Hoe professioneler de werkomstandigheden, hoe effectiever de behandelaar en hoe meer hij of zij de mogelijkheden heeft om zich door te ontwikkelen. Op scholen ontbreekt het vaak aan deze professionele settings. Hierdoor bestaat het risico dat behandelaars die uitsluitend binnen de school context opereren geïsoleerd raken van de zorgpraktijk. Toch vinden behandelingen regelmatig plaats op de school omdat het voordelen biedt. De leerling mist bijvoorbeeld minder lestijd en er is overleg mogelijk met de leerkracht of leerlingbegeleider. Wanneer op school wordt behandeld is het de verantwoordelijkheid van de zorgaanbieder of werkgever dat de zorgprofessional die werkzaam is aansluiting behoudt met collega zorgverleners. Daarnaast dient de behandellocatie op school te voldoen aan de standaard van de beroepsgroep en zijn er aanvullende eisen aan de context van de zorgverlening op school zoals:

• Het recht op vrije keuze voor dyslexiezorgaanbieder is aantoonbaar geborgd bij behandelen binnen de schoolsetting
• Er is sprake van arbeidsrechtelijke onafhankelijkheid van de zorgverlener ten opzichte van de school of het schoolbestuur
• De behandellocatie moet beschikbaar zijn tijdens de schoolvakanties
• Ouders moeten vrij toegang hebben om betrokken te zijn bij de dyslexiebehandeling van hun kind

Het NKD controleert steekproefsgewijs op deze uitgangspunten.

Soms kan men ook online behandeld worden, bijvoorbeeld wanneer fysiek contact met een behandelaar niet mogelijk of niet wenselijk is. Deze keuze moet voorgelegd worden aan de ouders en de cliënt en de voor- en nadelen moeten besproken worden. Onderzoek heeft aangetoond dat online behandeling gelijkwaardige effecten heeft als bij face-to-face contact. Voordat men overgaat tot online behandeling zijn de volgende aspecten van belang:

• De geschiktheid van gecomputeriseerd en de behandelsoftware
• De therapeutische online-kwaliteiten van de behandelaar
• Technische vereisten

Wat kunnen redenen zijn om een dyslexiebehandeling te beëindigen?

Er zijn meerdere redenen waarom men kan stoppen met een dyslexiebehandeling:

• De cliënt heeft een prestatie op de criteriumvariabelen lezen en spellen bereikt die volgens de normen als normaal gezien wordt
• De cliënt heeft het gehele behandelprogramma doorlopen
• De behandeling heeft geen voldoende resultaat
• De cliënt is veelvuldig afwezig of voert de oefeningen niet uit
• De cliënt of de ouders en of verzorgers willen stoppen met de behandeling

De reden van afsluiting moet altijd op heldere wijze gedocumenteerd worden. Ook is een onderdeel van de afsluiting een terugkoppeling naar de cliënt, de ouders en of de school.

Bulletpoints

Hoe verloopt de behandeling van ernstige lees- en spellingproblemen?

• Ter behandeling van lees- en spellingproblemen wordt er een individueel zorgplan opgesteld waarin naast aandacht voor deze problemen ook aandacht is voor mogelijke bijkomende klachten, belemmeringen en beschermende factoren. De problematiek wordt zoveel mogelijk vanuit één regie en één plan aangepakt.

Wie moeten de behandelingen uitvoeren?

• De aanbieders van jeugdhulp moeten de norm van verantwoorde werktoedeling toepassen. Dit houdt in dat het werk en de verantwoordelijkheden in de zorgorganisatie zo georganiseerd is dat dit leidt tot verantwoorde hulp. Het betreft de volgende drie aspecten:

1. Werken met geregistreerde zorgprofessionals. Van aanbieders van jeugdhulp wordt gevraagd dat zij het werk toedelen aan geregistreerde zorgprofessionals, bijvoorbeeld in het Kwaliteitsregister Jeugd (SKJ; psychologen en orthopedagogen), of in het BIG-register (GZ-psychologen en orthopedagogen). De norm sluit niet uit dat de zorg ook toegedeeld kan worden aan niet-geregistreerde zorgprofessionals. Echter moet dan wel kunnen worden aangetoond dat dit niet afdoet aan de kwaliteit van de zorg.
2. Alle zorgprofessionals zijn vakbekwaam. Dit houdt in dat alle zorgprofessionals die het werk uitvoeren specifieke kennis en vaardigheden moeten hebben. Onder een vakbekwame zorgprofessional wordt verstaan een gedragswetenschapper of logopedist met kennis en ervaring in de behandeling van dyslexie. Ook moet er sprake zijn van een professionele setting waarin een multidisciplinair team van psychologen en orthopedagogen zich bezighoudt met dyslexiediagnostiek en dyslexiebehandeling.
3. Zorgprofessionals werken volgens professionele standaarden. Zo is het bij dyslexiezorg belangrijk dat men werkt volgens het huidige protocol en aanvullende standaarden en handreikingen vanuit het NKD of andere beroepsverenigingen. Indien er wijzigingen zijn moeten de zorgprofessionals altijd geïnformeerd en/of getraind worden zodat zij altijd beschikken over de juiste vakbekwaamheid en deskundigheid.

Wat zijn de doelen van behandeling?

• Het doel van dyslexiebehandeling is dat een cliënt een voldoende niveau van technisch lezen en spellen bereikt. Dit niveau is afhankelijk van de leeftijd, het schoolniveau en/of het beroepsperspectief van de cliënt en moet ook bijdragen aan de zelfredzaamheid van de cliënt. Het doel van het generieke zorgplan is dat belemmeringen in het dagelijks functioneren en het lijden van een cliënt op een klinisch betekenisvolle wijze worden verminderd.