Hoorcollege 6 Verbintenissenrecht

Kwalitatieve aansprakelijkheden

-        Algemeen

o   Voor iets anders dan eigen gedrag

o   Voor gedragingen van anderen (6:169-172 BW)

o   Voor gebrekkige en/of gevaarlijke zaken (o.a. 6:173, 6:174, 6:179, 6:185 BW & 185 WVW)

o   Afweging enerzijds vrijheid, anderzijds verantwoordelijkheid

o   Zelfde beginselen die bij de gewone onrechtmatige daad ook gelden

§  Ieder draagt zijn eigen schade

§  Berokken een ander geen schade

·        Evenwicht voor aansprakelijkheid

o   Aard van de aansprakelijkheid is meestal buitencontractueel

o   Gemeenschappelijke gronden -> grondige reden vereist om iemand aansprakelijk te stellen!!

-        Algemeen: argumentatie

o   Voorbeeld voor onderstaande = auto vergelijken met fiets

o   Argumenten voor kwalitatieve aansprakelijkheden:

§  Bijzondere betrekking & voordeel

§  Actieradius & risico van schade & invloed/eenheid

§  Verzekerbaarheid

·        VB: Achtergrond art. 185 WVW

·        Slachtofferbescherming

o   Toename van verkeersongevallen

o   Bewijsproblemen voor slachtoffer

·        Profijt-gedachte

·        Gevaarzetting (Betriebsgefahr)

·        Verzekering = verplicht (art. 2 WAM)

-        Algemeen: evenwicht

o   Wel/geen aansprakelijkheid o.g.v.:

§  Rechtsverhouding (met persoon/zaak)

·        Ouders/kinderen

·        Werkgever/werknemer

·        Vertegenwoordiger/vertegenwoordigde

·        Persoon (bezitter/bedrijfsmatige gebruiker)/zaak

§  Vereisten voor aansprakelijkheid

·        Er moet een goede reden zijn om de schade af te wentelen op een ander

o   Fout

o   Gebrek/gevaar

§  Uitzondering: 6:169 lid 1 BW

·        Aansprakelijkheid voor ouders voor kinderen jonger dan veertien jaar

·        Kind kan niet zelf aansprakelijk zijn op grond van art. 6:164 BW

·        Zie art. 6:169 lid 2 -> disculpatiegronden

·        Geen échte uitzondering -> daad zou tot aansprakelijkheid leiden indien leeftijd kind hier niet in de weg van zou staan

·        Dus aan de ene kant diegene die de onrechtmatige daad heeft begaan, aan de andere kant diegene die kwalitatief aansprakelijk is

-        Algemeen: Band riscio- & foutaansprakelijkheid

o   Risico/kwalitatieve aansprakelijkheid

§  Niet ‘aansprakelijkheid zonder schuld’

§  Evenmin ‘aansprakelijkheid zonder onrechtmatigheid’

§  Er is altijd een band tussen de gewone aansprakelijkheden en de kwalitatieve aansprakelijkheden, in de zin dat er altijd een onrechtmatigheid of een fout vereist is

o   Met het risicobeginsel bevinden we ons op het terrein van de onrechtmatigheid

-        Algemeen: Verschil risico & foutaansprakelijkheid

o   Bij de aansprakelijkheid ingevolge art. 6:162 BW wordt de onrechtmatigheid beoordeeld aan de hand van ofwel het gedrag van de persoon voor wie de aansprakelijkheid bestaat ofwel het ‘gedrag’ cq. De constellatie van de zaak waarvoor aansprakelijkheid bestaat.

-        Algemeen: aansprakelijkheid is

o   Aansprakelijkheid is afhankelijk van falend gedrag. Het vereist dat een mens of ding niet voldoet aan een geldende rechtsnorm

o   De grondslag van aansprakelijkheid dient te worden gevonden in de vermijdbaarheid van schade

o   Dus, vereisten zijn:

§  Falend gedrag

§  Schending rechtsnorm

§  Schade moet vermijdbaar zijn geweest

-        Aansprakelijkheid voor personen (afd. 6.3.2)

o   Aansprakelijkheid van ouders/voogden voor kinderen (6:169 BW)

o   Aansprakelijkheid van werkgevers voor ondergeschikte (6:170 BW)

o   Aansprakelijkheid van opdrachtgevers voor niet-ondergeschikte hulppersonen (6:171 BW)

o   Aansprakelijkheid van vertegenwoordigers voor vertegenwoordigers (6:172 BW) -> enige nieuwe, rest komt uit inleiding privaatrecht I

-        Vereisten (art. 6:172 BW)

o   Aansprakelijkheid van de vertegenwoordigde

§  Fout vertegenwoordiger

§  Ter uitoefening van hem als zodanig toekomende bevoegdheden

§  Handelen van T zorgt voor overeenkomst tussen A en D

§  Indien tussenpersoon schade toebrengt aan de derde, is tussenpersoon aansprakelijk op grond van art. 6:162 BW tegenover derde

§  Het hoeft niet zo zijn dat de vertegenwoordiger bewust een onrechtmatige daad hoeft te begaan in de zin dat de vertegenwoordigde hem opdracht hier toe geeft (dit zou een op zichzelf staande OD zijn van de vertegenwoordigde)

§  Als derde kan je vaak kiezen op wie je de schade verhaalt (zowel achterman als tussenpersoon zijn hoofdelijk aansprakelijk), tenzij de tussenpersoon dus onrechtmatig handelt (dan kan je achterman vaak regres halen op de tussenpersoon)

-        Aansprakelijkheid voor zaken (afd. 6.3.2)

o   Gebrekkige zaken 6:173 (tenzij)

§  Vereisten

·        Gebrek

·        Bekend dat gebrek gevaar oplevert

·        Bijzonder gevaar voor personen of zaken

·        Schade verwezenlijkt zich

§  Tenzij: legt (fictief) verband met art. 6:162

·        Doel: zelfde reikwijdte als 6:162

§  Voorbeeld: gebrekkige bijl

·        X koopt een gebrekkige bijl van Y -> noch X nog Y kennen gebrek (dat de kop er af slaat wanneer de bijl wordt gehanteerd) -> bezitter is aansprakelijk, ongeacht of hij het gebrek kende of dat hem dat kan worden verweten -> oorzaak ligt bijv. bij A (heeft opzettelijk de bijl gesaboteerd) -> A heeft dan onrechtmatig gehandeld en is aansprakelijk op grond van art. 6:162 BW -> op het moment dat X de betreffende bijl gebruikt, is X daarvoor aansprakelijk (X is de bezitter van de zaak en de zaak is gebrekkig)

o   Tenzij de aansprakelijkheid op grond van art. 6:162 BW ontbreekt omdat bezitter het gevaar op het tijdstip van ontstaan daarvan zou hebben gekend

o   Ander voorbeeld: X gebruikt bijl om inbreker te bedreigen (is toegestaan indien de inbreker ook een mes heeft) -> kop komt er af en verwondt inbreker -> noodweer dus geen onrechtmatig handelen op grond van art. 6:162 BW, ook niet kwalitatief aansprakelijk op grond van 6:173 BW

o   Aansprakelijkheid voor roerende zaken

§  Aansprakelijke persoon: bezitter, tenzij

·        Art. 6:181 BW: bedrijfsmatige gebruiker

o   Bijl uit voorgaand voorbeeld: bij cursus is cursusleider niet de bezitter maar houder van bijlen die hij aan zijn cursisten geeft, toch aansprakelijk op grond van 6:181

·        Art. 6:173 lid 2: verband met productaansprakelijkheid

o   Bijl is gebrekkig geproduceerd

o   Opstallen 6:174 (tenzij)

§  Vereisten:

·        Gebrek

·        Gevaar voor personen of zaken

·        Schade verwezenlijkt zich

§  Tenzij: legt (fictief) verband met 6:162 BW

·        Doel: zelfde reikwijdte als 6:162 BW

·        Voorbeeld: schoorsteen op huis breekt af -> niemand had dit verwacht -> aansprakelijk op grond van 6:174 BW (en niet op grond van eigen onrechtmatig handelen), tenzij aansprakelijkheid zou hebben ontbroken indien bezitter het gevaar op het tijdstip van ontstaan ervan zou hebben gekend (bijvoorbeeld wanneer schoorsteen en huis altijd in orde waren geweest, maar door een storm de schoorsteen naar beneden kukelt) -> vermijdbaarheid ontbreekt

·        Voorbeeld waarin ongeval wel vermijdbaar is: je handelt wel onrechtmatig indien je weet hoe gebrekkig je schoorsteen is (kan bij klein windvlaagje al omvallen) -> wel aansprakelijk op grond van 6:174 BW -> maatregelen treffen

§  Aansprakelijkheid voor opstallen

·        6:174: Bezitter

·        6:181: Bedrijfsmatige gebruiker

·        6:174 leden 2 & 5 -> Wegbeheerder

o   Ongeval is veroorzaakt door gat in de weg

o   Je valt in gat, wordt overreden en overlijdt

o   Wegbeheerder aansprakelijk, tenzij de overheid niets kon doen (‘’wanneer er een raket naar beneden valt’’ en dus niet wanneer een gat al tijdenlang geleidelijk aan het ontstaan is)

§  HR 17 december 2010 (Dijkdoorbraak)

·        Dijk is 7 meter landinwaarts opgeschoven en doorbroken

·        Heel veel wateroverlast, heel veel zaakschade

·        Wie is aansprakelijk?

o   Beheerder had een gebrekkige zaak geleverd en liet water doorlopen

o   De dijk was echter heel goed onderhouden, maar omdat het zo ontzettend lang uitzonderlijk droog was geweest in Nederland -> de dijkdoorbraak ontstond hierdoor, was geen wetenschappelijke kennis over dat iets dergelijks kon gebeuren -> vermijdbaarheid ontbrak -> beheerder toch niet aansprakelijk

o   Gevaarlijke stoffen 6:175 (6:178)

o   Stortplaatsen 6:176 (6:178)

o   Mijnbouwwerkzaamheden 6:177 (6:178)

§  Uitzondering in 6:178

·        Bij gevaarlijke stoffen, stortplaatsen en mijnbouwwerkzaamheden ligt geen aansprakelijkheid bij de beheerder van deze zaken, indien er geen sprake is van vermijdbaarheid (oftewel de beheerder er geen enkele zeggenschap overhad, bijv. bij een terroristische aanslag of een natuurramp zoals een orkaan)

o   Dieren 6:179 (tenzij)

§  Vereisten

·        Schade

·        Door dier aangericht (door de eigen energie)

§  Tenzij: legt (fictief) verband met 6:162 BW

·        Doel: zelfde reikwijdte als 6:162 BW

·        Tenzij aansprakelijkheid op grond van 6:162 BW zou hebben ontbroken indien bezitter de gedraging van het dier waardoor de schade werd toegebracht, in zijn macht zou hebben gehad

·        Voorbeeld met inbreker, wanneer hond dan aanvalt, valt het in theorie wel weer onder eigen energie en dus 6:179 BW, maar de vermijdbaarheid ontbreekt

§  Aansprakelijke persoon: bezitter

§  Art. 6:181 BW: bedrijfsmatige gebruiker

o   Bezitter of bedrijfsmatige gebruiker 6:181

§  Voorbeeld: manage-eigenaar bezit wel aantal paarden, maar is niet de eigenaar van alle paarden -> bedrijfsmatige gebruiker paard -> paard van ander veroorzaakt ongeval -> bedrijfsmatige gebruiker toch vaak aansprakelijk.

Rechtsontwikkeling

-        Kwalitatieve aansprakelijkheden t.o.v. derden

o   Ook t.o.v. medebezitter van zaak/opstal/dier?

o   HR 8 oktober 2010, NJ 2011, 465 (Hangmat I)

§  Vrouw loopt dwarslaesie op door paal die op haar valt, doordat hangmat gebrekkig was opgezet

§  Man is mede-eigenaar, wordt door vrouw aansprakelijk gesteld

§  HR: bezitter mag medebezitter aansprakelijk stellen, naar rato van het medebezitterschap (in dit geval dus 50/50)

-        Benadeelde als aansprakelijke medebezitter

o   HR 29 januari 2016 (Hangmat II) (heeft niet met hangmat maar met paard te maken!!)

§  Kan een bezitter die schade lijdt door de gedraging van een dier, de medebezitter van het dier aansprakelijk stellen?

§  HR: ‘’Nee, een dier valt niet onder opstal’’ -> aard van het risico en verzekerbaarheid zijn anders

-        Productaansprakelijkheid (afd. 6.3.3)

o   Producent aansprakelijk voor gebrekkig product

o   Gebrekkig als het niet de veiligheid biedt die men mag verwachten

o   Geen verwijt vereist, wel bevrijdende omstandigheden

§  Indien het onmogelijk was geweest voor producent om een niet gebrekkig product op de markt te brengen doordat de stand van de wetenschap simpelweg dit nog niet kon garanderen

o   Europees recht (Commissie/UK Onwikkelingsrisicoverweer)

§  Had het VK niet de richtlijn productaansprakelijkheid verkeerd geïmplementeerd?

§  Producent gaat volgens deze implementatie vrijuit vanwege bovenstaande bevrijdende omstandigheid

-        Aansprakelijkheid voor motorrijtuigen (WVW)

o   Vestiging aansprakelijkheid

§  Motorrijtuig betrokken bij verkeersongeval

§  Schade niet-gemotoriseerde

§  Eigenaar/houder motorrijtuig (diens verzekeraar) aansprakelijk, behoudens overmacht

o   Overmacht

§  Slachtoffer heeft de leeftijd van of is ouder dan 14 jaar: rechtens geen enkel verwijt -> overmacht moet restrictief worden uitgelegd

§  Slachtoffer is jonger dan 14 jaar: opzet of aan opzet grenzende roekeloosheid -> overmacht moet nog restrictiever worden uitgelegd (bijvoorbeeld wanneer kinderen wedstrijdjes gaan houden waarin het doel is om zo lang mogelijk op straat te blijven liggen/het zelfmoordpogingen betreft)

o   Omvang aansprakelijkheid

§  HR heeft omvang eigen schuld voor ongemotoriseerden met nieuw regime verminderd

§  Eigen schuld

·        Schade mede het gevolg van aan slachtoffer toe te rekenen omstandigheden

·        Art. 6:101 BW -> Schadedeling: primair causaliteitsmaatstaf en secundair billijkheidscorrectie

·        Gestandaardiseerde billijkheidscorrectie als slachtoffer niet verzekerd is:

o   Slachtoffer van 14 jaar of ouder: 50%

§  Op grond van de billijkheid is de gemotoriseerde – tenzij er sprake is van overmacht – in ieder geval voor tenminste 50% aansprakelijk voor de schade

o   Slachtoffer van jonger dan 14 jaar: 100%

§  Op grond van de billijkheid blijft schade volledig voor rekening van de gemotoriseerde, tenzij er sprake is van overmacht (zal zich bijna nooit voordoen), onafhankelijk van de vraag hoe fout het gedrag van het kind was

Werkgeversaansprakelijkheid

-        Grondslagen (contractuele) aansprakelijkheid

o   7:658 BW: zorgplicht voor veiligheid

§  Lid 1 : zorgplicht werkgever voor veiligheid werknemer

§  Lid 2: aansprakelijkheid werkgever wegens schending zorgplicht

§  Lid 3: dwingend recht

§  Lid 4: andersoortige arbeidsverhouding (bijv. Uitzendkrachten)

o   7:611 BW: goed werkgeverschap

§  Restcategorie (wat vager, geeft werknemers ook minder houvast)

§  7:611 Zorgplicht: Indien schade niet geleden ‘in de uitoefening van de werkzaamheden’, onder bepaalde omstandigheden aansprakelijkheid op grond van 7:611 wegens schending van een zorgplicht van de weg voor de veiligheid van de werknemer met betrekking tot bijzondere risico’s

·        HR Communicatie/Van den Brink

o   Door werkgever georganiseerd uitje

o   Werknemer viel (gleed uit over marmeren vloer op externe locatie) en raakte gewond -> had gevaar moeten verkleinen door verband activiteit en marmeren vloer externe locatie -> zorgplicht 7:658 indien het wel op de werkvloer was geweest

§  7:611 Verzekeringsplicht

·        Wat zou de uitkering zijn geweest, als er wel een adequate verzekering was gesloten om te beschermen tegen bepaalde ongevallen, waar de werknemer nu wel het slachtoffer ervan is?

·        HR Maatzorg/Van der Graaf

·        HR TNT Post Productie/Wijenberg

o   Reikwijdte verzekeringsplicht

-        Gaat hier dus om aansprakelijkheid voor de werkgever omdat de werknemer schade lijdt

-        Trends en ontwikkelingen in de rechtspraak in het kader van art 7:658 BW

o   Lange tijd werd door velen aangenomen dat de aansprakelijkheid voor arbeidsongevallen en beroepsziekten praktisch gesproken een risicoaansprakelijkheid was geworden

§  Zie o.a. HR 19 oktober 2001, NJ 2001, 663 (PTT Post/Baas)

§  HR 20 september 1996 (Pollemans/Hoondert)

§  HR:

·        De werkgever is gehouden die maatregelen te treffen die redelijkerwijs noodzakelijk zijn om schade op de werkvloer te voorkomen

·        Artikel 7:658 BW houdt een zorgplicht van de werkgever in en geen absolute waarborg voor de veiligheid van de werknemer

·        Vgl ook Lansink/Ritsma

·        De grenzen van de werkgeversaansprakelijkheid moeten van ‘’risico’’ (terug) naar schuld

·        Vanaf 2002:

o   Ook nadruk op eigen verantwoordelijkheid werknemer

o   Grens bereikt bij alledaagse gebeurtenissen die door werknemer redelijkerwijs niet voorkomen hadden kunnen worden

o   Actief veiligheidsbeleid is nog steeds vereist

§  Feitelijke preventie

§  Regelgeving

§  Waarschuwen

o   Omstandigheden van het geval zijn bepalend

Toekomstige claims kwalitatieve aansprakelijkheid:

-        Tabaksindustrie

-        Fast-food

-        Aspartaam

-        Verfindustrie (loodvergiftiging)

-        Schimmelschade

-        Defibrilator

-        Economy class syndrome (ECS)

-        Nano

-        TCP’s

-        Straling

-        Luchtverontreiniging

-        Klimaat

-        Inadequate security