Het prikkelbare darm syndroom (PDS) is een diagnose die overwogen dient te worden bij patiënten met recidiverende buipijn en ongemakkelijk gevoel in de buik waarbij geen andere somatische verklaring voor de klachten kan worden gevonden.

Anamnese

• vraag naar kenmerken die kunnen wijzen op een darmziekte en of er darmziekten bij eerstegraadsfamilieleden voorkomt. Als inflammatoire darmziekte (IBD, M. Crohn of colitis ulcerosa), coeliakie of maligniteit waarschijnlijker zijn dan PDS is aanvullend onderzoek gericht op het aantonen/uitsluiten noodzakelijk.

• Klachten die passen bij PDS zijn: buikpijn, misselijkheid, dyspepsie, ongemakkelijk gevoel in de buik, veranderend defecatiepatroon wisselend obstipatie dan wel diarree, slijm bij de feces, flatulentie en meteorisme (opgeblazen gevoel met winderigheid), toename of afname van klachten na eten of na defecatie.

• Vraag naar andere somatisch (on)verklaarbare klachten, psychiatrische comorbiditeit, voorgeschiedenis met SOLK, PDS in de familie. 

• Besteed aandacht aan recent life event, een ingrijpende gebeurtenis of grote spanning voor een bepaalde periode. Vraag naar heftige darminfectie omdat bekend is dat PDS mogelijk ontstaat na een stressvolle periode of darminfectie.

• Vraag de SCEGS uit met speciale aandacht voor angst voor een bepaalde aandoening, impact op het dagelijks leven. Vraag ook naar leefstijl, frequentie en intensiteit van beweging en voeding, mogelijk zijn er bepaalde voedingsmiddelen die de klachten beïnvloeden.

Lichamelijk onderzoek

Buikonderzoek: inspecitie, auscultatie en palpatie. Rectaal en/of vaginaal toucher bij aanwezigheid van kenmerken die een andere somatische aandoening (IBD, maligniteit) waarschijnlijker maken.

Aanvullend onderzoek

• PDS met obstipatie: geen aanvullend onderzoek, tenzij andere ziekte waarschijnlijker is.

• PDS met diarree of met eerstegraadsfamilielid met coeliakie: serologisch onderzoek naar coeliakie.

Evaluatie

De diagnose PDS kan gesteld worden indien aan alle criteria wordt voldaan:

• buikpijn/ongemakkelijk gevoel in de buik > 3 dagen per maand gedurende 3 maanden, terwijl de klachten > 6 maanden voor de diagnose zijn begonnen

• =/>2 van de volgende criteria: afname van klachten na defecatie, klachten geassocieerd met veranderende frequentie of veranderende consistentie van de ontlasting.

Verwijs deze patiënten naar de 2e lijn bij 1 of meer alarmsymptomen zoals hieronder beschreven zijn. Verwijs naar een diëtist bij behoefte aan een individueel advies of onevenwichtig voedingspatroon. Bij veel impact op het dagelijks leven verwijzen naar een psycholoog of bedrijfsarts afhankelijk op welk gebied de klachten veel beperking opleggen.

Alarmsymptomen voor een andere somatische oorzaak van de klachten:

• rectaal bloedverlies

• diarree en/of frequentere defecatie >2 weken aaneengesloten

• ongewenst/onverklaard gewichtsverlies

• >50 jaar oud

• eerstegraadsfamilielid met IBD, coeliakie, colorectaal-, ovarium-, endometriumcarcinoom

• perianale afwijkingen en/of abnormale weerstanden in de buik.

Beleid

Het beleid voor de behandeling van PDS bestaat in eerste instantie uit voorlichting over de aandoening met als doel onnodige ongerustheid weg te nemen en verder uit niet-medicamenteuze adviezen zoals aandacht voor voedingspatroon, lichaamsbeweging en de rol van stressfactoren. Als medicamenteuze adviezen worden afhankelijk van de vorm van PDS (obstipatie of diarree) een keuze gemaakt. Spasmolytica en laxantia bij PDS is onvoldoende onderbouwd. Bij obstipatie zouden psylliumvezels of macrogol (max 2 weken of laagste dosering > 2 weken) wel positieve invloed hebben. Bij diarree kan loperamide maar ook psylliumvezels verlichting brengen. Eventueel, bij ernstige pijnklachten, paracetamol of een NSAID on demand. Evalueer steeds na 2 weken het effect van de medicatie.