Deze samenvatting is gebaseerd op collegejaar 2012-2013. Bekijk hier ons huidige aanbod.

Hoofdstuk 1

Tina is een meisje dat seksueel getint gedrag laat zien. Dit gedrag toont ze ook op school en daarnaast heeft ze concentratieproblemen. Dit gedrag is waarschijnlijk tot stand gekomen omdat ze bijna 2 jaar misbruikt is door de zoon van de oppas. Het gedrag van Tina bleek te maken te hebben met de werking van de hersenen. Tina’s symptomen deden vermoeden dat er in bijna alle delen van de hersenen afwijkingen waren. Tina was waarschijnlijk overgevoelig voor stress en de stressvolle leefomgeving maakte het haar niet makkelijk. Tina had misschien wel PTSS. Vroegere ervaringen hebben een veel grotere invloed dan latere. Het brein probeert de wereld te begrijpen door naar patronen te zoeken. Tina heeft dus een ongelukkige reeks associaties ontwikkeld. Haar eerste ervaring met mannen (misbruik) vormde haar idee van wat mannen zijn en hoe zij zich bij hen moest gedragen. Toen ze voor de eerste keer bij de therapeut kwam en dacht dat hij seks wilde, was dat dus volkomen logisch volgens haar geheugensjabloon.

Hoofdstuk 2

Sandy is een meisje dat getuige is geweest van de moord op haar moeder. De zaak ligt bij de rechter en de openbaar aanklager wil dat Sandy een jaar na het voorval een verklaring aflegt. Dit zou nogal overweldigend voor haar zijn. Bij onderzoek naar haar heerste het idee over kinderen en trauma’s, dat kinderen veerkrachtig zijn. Maar kinderen zijn juist ontvankelijker voor trauma’s dan volwassenen. Het brein is namelijk plooibaar en zeer gevoelig voor ervaringen –in goede en in slechte zin- zeer vroeg in het leven. Bij sensitisatie leidt een patroon van stimuli tot een verhoogde sensitiviteit voor toekomstige, vergelijkbare stimuli. Veerkracht of ontvankelijkheid voor stress hangen af van de tolerantie of sensitisatie van iemands neurale systeem als gevolg van eerdere ervaringen. Als de stress gematigd, voorspelbaar en patroonmatig is, wordt een systeem er juist sterker en functioneel vaardiger door. In Sandy’s geval lag de stresservaring waarschijnlijk ver boven het verwerkingssysteem van haar. Sandy had te maken met ernstige slaapproblemen, was zeer onrustig en had een verhoogde schrikreactie. Ook had ze soms agressieve woedeaanvallen en vreemde gedragingen (schrikreactie bij deurbel). Voor Sandy waren alledaagse gewone dingen, suggestieve signalen geworden die haar in een staat stelde van voortdurende angst. Hierdoor krijg je onbegrip van pleegouders en leerkrachten, die niet weten waar reacties vandaan komen. Als een nieuwe ervaring vertrouwd is en bekend staat als veilig, zal het stresssysteem van het brein niet geactiveerd worden. Als de binnenkomende informatie in eerste instantie onbekend is, ontketent het brein een stressreactie. Angst kan mal-adaptief worden als het gevoel niet verdwijnt, maar het systeem van dreiging sensitief wordt gehouden en ons in deze staat houdt. Deze hyperarousal reactie verklaarde veel van Sandy’s symptomen.

Dissociatie is een heel primitieve reactie (bij aanval zich oprollen en klein maken). Tijdens dissociatie bereidt het brein zich voor op verwondingen. De ademhaling vertraagt, pijn en angst verdwijnen en mensen vertellen vaak zich emotieloos en verdoofd te voelen. Gedissocieerde kinderen letten vaak niet op. Een van de bepalende elementen van een traumatische ervaring is een totaal verlies aan controle. Een voorspelbare factor zal in de loop der tijd minder stress opleveren dan een niet controleerbare stressfactor. Om evenwicht te herstellen probeert het brein je overgevoelige trauma gerelateerde herinneringen te temperen door je aan te zetten om kleine dosis herinneringen te hebben. Sandy kreeg voor haar verhoogde stressreactie clonidine. Sandy ging langzaam maar gestaag vooruit.

Hoofdstuk 3

Dit verhaal gaat over de branch Davidian gemeenschap in Waco, Texas, waar kinderen in een wereld vol angst leefden. De Koresh scheidden kinderen van hun ouders en vrienden van elkaar en hij was de bron van alle inzichten, een spreekbuis van God. De gemeenschap werd voorbereid op het naderende einde van de wereld, op de laatste strijd. De enige manier om verwoestende symptomen van PTSD in dit soort gevallen te bestuderen, is om kinderen meteen na een traumatische gebeurtenis te bestuderen. In 1993 kwam de FBI Koresh arresteren, maar dat ging niet zo makkelijk. 21 kinderen werden hierbij bevrijdt. De kinderen werden in een campusachtige omgeving gebracht. Het leek geen twijfel dat de kinderen getraumatiseerd waren, door de inval in de ranch en ook door hun leven daarvoor. De kinderen hadden niet het gevoel bevrijd te zijn, maar voelde zich gijzelaars. De enige manier om de hulp voor hen te krijgen die ze nodig hadden, was met het inzicht dat men had van hoe angst het brein beïnvloedt en daardoor gedrag verandert. De twee belangrijkste hersengebieden betrokken bij angst zijn de locus coeruleus en de amygdala. Door dezelfde plasticiteit als waardoor jonge hersenen snel taal leren, zijn ze ook ontvankelijk voor negatieve ervaringen. In angstige situaties zal het brein eerst de hoogste corticale gebieden afsluiten, die van de hersenschors. Bij een acute dreiging verliest men vaak het vermogen om na te denken of zelfs te spreken. Tegelijkertijd worden de corticale gebieden, die meestal stress controleren en temperen, steeds kleiner en zwakker bij minder gebruik. Voor het genezingsproces van de kinderen waren relaties heel belangrijk. Mensen interpreteren dreiging en leren omgaan met stress door naar mensen om zich heen te kijken. Om achter informatie bij kinderen te komen, was het maken van tekening een goede methode. Naarmate men de kinderen leerden kennen, kwam men te weten dat hun talenten verbonden waren met de hersengebieden die geoefend waren en met het gedrag dat beloond was.

Een goed getraind klinisch team probeerde een eind te maken aan de ongestructureerde chaos in het huis waar de kinderen verbleven. Het was niet de bedoeling om gelijk na de traumatische gebeurtenis een therapeut te regelen, omdat dit contraproductief kan zijn. Kinderen konden leden van het klinisch team opzoeken waar ze het best mee om konden gaan, waardoor een krachtige therapeutische structuur ontstond. Omdat een persoon alle kinderen interviewde en de stafleden zich naar hem voegden, wisten de kinderen dat die persoon de leiding had. Het idee van een dominante man, gaf hen een gevoel van veiligheid. De kinderen hadden de stabiliteit nodig die routine met zich meebrengt. Geen van de kinderen wist wat te doen bij het maken van de eenvoudigste keuzes. Om de kinderen de gebruikelijke dingen te leren, probeerden de volwassenen het goede voorbeeld te geven (mannen en vrouwen aan een tafel) in de hoop dat de kinderen merkten dat er aan die leefstijl geen negatieve gevolgen kleefden.

De FBI wilde het overgebleven deel van de Branch bevrijden, maar zij zagen Koresh als een oplichter en niet als religieus leider. Het liep uit de hand en de meeste leden van de groep overleden, zoals de Koresh voorspeld had. Dit verhaal vertellen aan de reeds bevrijdde kinderen zou een rampzalige teruggang betekenen. 14 jaar later, bleek dat de kinderen met wie het na de gebeurtenissen het best ging, niet degene waren die de minste stress hadden ondervonden, maar degene die daarna in de gezondste en liefhebbendste omgeving kwamen. Wat het best werkt, is alles wat bevorderend werkt voor de kwaliteit en het aantal relaties in het leven van het kind.

Hoofdstuk 4

Artsen willen graag medische roem ontvangen en artsen in Texas zagen Laura als zo’n uitdaging. Laura’s dossiers besloegen duizenden bladzijden van documenten met gegevens over bezoeken aan medisch specialisten. Een arts vroeg de psychiater om inzicht over het nieuwe probleem (Laura had mogelijk kleuter anorexia). Aangezien mensen ertoe neigen om voor kinderen te zorgen zoals er voor ons werd gezorgd, begint een goede breingeschiedenis van een kind met de geschiedenis van de jeugd en vroege ervaringen van de verzorger. De moeder van Laura, Virginia, was een kind van het pleegzorgstelsel. Onze hersenen maken het zorgen voor kinderen heel plezierig. Een kind heeft een schattige uitstraling, wat ervoor zorgt, dat ouders het zullen verzorgen. Door de liefdevolle verzorging worden twee grote neurale netwerken in onze hersenen gestimuleerd, namelijk de reeks zintuiglijke waarnemingen die verbonden zijn met menselijke relationele acties en de stimulering van neurale netwerken. De krachtigste beloning die een mens kan krijgen zijn de aandacht, goedkeuring en genegenheid van de mensen van wie we houden en die we respecteren. En zo voelen we ook de hevigste pijn als we dit verliezen (bv. bij de dood van iemand). Wanneer een sensitieve periode gemist wordt, bereiken sommige systemen niet hun volledige potentieel. Het door verwaarlozing veroorzaakte tekort kan van blijvende aard zijn. Doordat Virginia in haar jeugd steeds tijdelijke verzorgers had gehad, ontleende ze niet dezelfde mate van beloning aan het vasthouden en omgaan met haar baby. Op haar vijfde had Virginia zich gesetteld in wat haar meest permanente pleeggezin zou zijn, maar toen ze 18 werd, moest ze dit gezin verlaten. Virginia werd zwanger en zocht hulp bij een programma voor risicomoeders. Echter na de bevalling werd ze aan het lot overgelaten, zonder te weten wat ze op emotioneel gebied met haar kind moest doen. Zonder de lichamelijke en emotionele signalen kwam Laura niet meer aan (failure to thrive). Bij een eerste bezoek aan de arts kreeg Laura de juiste diagnose. Virginia kreeg voedingsadviezen, maar kwam hier niet verder mee. Maanden later ging ze weer naar de arts en vanaf dat moment begonnen alle onderzoeken. Baby’s vinden gekoesterd, vastgehouden, aangeraakt en gewiegd worden troostend en plezierig. Interacties met dierbaren zijn onze belangrijkste stress regulerende mechanismen. De hechting tussen een baby en zijn eerste belangrijkste verzorger is zo sterk, dat het voelt als de diepste romantische band. Dit zorgt ook dat men als volwassene goede relaties kan aangaan. Gebrek aan deze stimulering was voor Laura verwoestend. Het gebrek aan lichamelijke stimulering had haar lichaam geprogrammeerd om niet aan te komen. Mama P. was de oplossing voor het raadsel van psychiaters en artsen om Laura aan te laten komen. Ze wist dat je kinderen liefde moest geven en hun behoeften moest vervullen, niet op basis van hun leeftijd, maar op basis van hun behoeften (van wat ze gemist hebben). Het voorstel was om Virginia en Laura bij Mama P. te laten wonen. Laura ging sterk vooruit en kwam aan. Na een jaar gingen Virginia en Laura op zichzelf wonen, in dezelfde straat als Mama P.

Hoofdstuk 5

Dit hoofdstuk gaat over Leon, die 16 jaar oud was toen hij op sadistische wijze twee tienermeisjes vermoord en daarna hun dode lichamen verkracht had. Emotionele deprivatie in de eerste jaren kan mensen ook doen neigen tot boosaardigheid en mensenhaat. Leon was al vaak in aanraking gekomen met justitie, maar niets in zijn dossier wees erop dat hij tot zoiets gewelddadigs in staat was. Wel bleek uit de dossiers dat hij meester was in het manipuleren van anderen en totaal emotioneel ontdaan was van emotionele verbondenheid met anderen. Toen Leon het verhaal aan de therapeut vertelde, leek het erop dat hij het verhaal steeds minder gewelddadig maakte naarmate de misdaad langer geleden was. Leon was totaal niet in staat om rekening te houden met de gevoelens van anderen, behalve dan door daar misbruik van te maken. Zijn verbale IQ was laag, maar zijn performale score (sociale situaties doorzien en bedoelingen van andere mensen begrijpen) was hoog. Deze kloof tussen de scores komt vaak voor bij mishandelde of getraumatiseerde kinderen. Het vreemde aan de situatie van Leon, was dat zijn broer Frank geen problemen vertoonde, terwijl ze in hetzelfde huis en met dezelfde ouders zijn opgegroeid. Om erachter te komen waar Leon’s probleem zat, heeft de therapeut Franke en zijn ouders ontmoet. De familie had geen idee waarom Leon in staat was tot zoiets kwaadaardigs. Naarmate de geschiedenis bekend werd, bleek dat Maria (de moeder) bij de zwangerschap van Frank veel steun kreeg van familie. Dat ze toen Alan (de vader) zijn baan kwijtraakte verhuisde en Maria al snel zwanger werd van Leon. Deze zwangerschap verliep echter heel anders dan die van Frank. Maria miste haar oude buurt en miste de groep ervaren vrouwen die haar had geholpen bij haar eerste zwangerschap. Ze stond er nu allen voor. Het werd duidelijk dat Maria haar wandelingen met Frank hervatte, maar dat ze Leon thuis achterliet. Moeder verwaarloosde haar zoon onbewust stelselmatige.

Al snel bleek dat Leon geen emotie toonde wanneer hij een standje of straf kreeg. Leon leek niets te geven om iets of iemand behalve zichzelf. Net als Laura e Virginia bleef Leon verstoken van de belangrijkste prikkels die nodig zijn om de hersengebieden te ontwikkelen die stress temperen. Voor een kind zou een omgeving waarin hij het ene moment wordt verzorgd en het andere moment aan zijn lot wordt overgelaten wel eens de slechtst denkbare wereld kunnen zijn. Leon genoot er niet van om iemand een plezier te doen of een complimentje van een ander te krijgen en hij leed ook niet onder afwijzing. Voor Leon waren mensen gewoon voorwerpen die of in de weg stonden of van pas kwamen voor zijn behoeften. Om sociaal te kunnen functioneren moeten mensen een zogenaamde theory of mind ontwikkelen. Zowel bij autisten als bij sociopaten is dit verstoord, maar autisten neigen niet naar geweld of misdaad. Autistische mensen kunnen vaak ongevoelig zijn voor de gevoelens en behoeften van anderen, maar dat komt omdat ze gevoelens niet goed kunnen waarnemen, niet omdat ze iemand willen kwetsen. Bij sociopaten komt hun onvermogen om zich in te leven doordat het hen moeite kost om de gevoelens van andere te spiegelen, gekoppeld aan een gebrek van compassie. Ze beleven zelf geen plezier aan relaties en geloven daarom ook niet dat anderen dat wel oprecht zo voelen.

Jonge mensen met antisociale trekken en verhard gedrag hebben vaak abnormale hoeveelheden van het stresshormoon cortisol. Verschillende uitkomsten bij een kind dat verwaarloosd is, kunnen te maken hebben met geslacht. Toch groeide de meeste jongens die de therapeut heeft behandeld, op tot onhandige en eenzame jongens, maar niet tot boosaardige jongens zoals Leon. Ongunstige erfelijkheid in combinatie met een allesbehalve ideale omgeving was waarschijnlijk een bepalende factor bij hoe Leon werd. Vaak is er sprake van een sneeuwbaleffect. Wanneer dingen aan het begin fout gaan, blijven ze fout gaan en andersom. Leon heeft doordat zijn moeder hem alleen liet niet de belangrijkste input gekregen die hij nodig had om zijn al enigszins ontregelde stress-systeem te kalmeren en organiseren. Hierdoor werd Leon aanhankelijk en agressief, wat zijn sociale vaardigheden in de weg stond. Nergens maakte Leon bewust de keuze om boosaardig te worden, maar elke kleine keuze die hij of familie maakte, duwde hem verder in de richting van sociopathie. Wat kon de therapeut het hof vertellen? Dat de hersenen van Leon zich onevenwichtig hebben ontwikkeld door wat er met hem als baby is gebeurd. Dat zijn emotionele, sociale en cognitieve problemen verband hielden met de onbedoelde verwaarlozing van zijn moeder. En dat Leon de misdaad waarschijnlijk niet had gepleegd als hij niet gedronken had.

Hoofdstuk 6

Wanneer een kind angstig is, is het veel moeilijker om als therapeut een positieve relatie met hem aan te gaan om verandering aan te brengen. Justins moeder was een 15 jarig meisje dat haar kind bij haar eigen moeder had achtergelaten toen hij twee maanden was. Toen Justin 11 maanden was, overleed haar moeder en nam haar vriend (Arthur) de verzorging op zich. Arthur was niet op de hoogte van de behoeften die Justin nodig had. Arthur was hondenfokker en paste die kennis toe op de verzorging van Justin. Op tweejarige leeftijd kreeg Justin de diagnose statische encefalopathie, wat betekent dat hij door onbekende oorzaak ernstig hersenletsel had. Voor artsen, die niet wisten aan welke deprivatie het kind werd blootgesteld, leken de meeste vermogens in het brein van Justin gewoon niet goed te werken. De therapeut van dit boek was de eerste aan wie Arthur iets over zijn opvoedpraktijken vertelde, omdat de therapeut ook de eerste was die hiernaar vroeg. Om Justin mogelijk beter te maken, moest gekeken worden of zijn neurale systemen gevormd konden worden door patroonmatige, herhaalde ervaringen in een veilige en voorspelbare omgeving. De chaos en sensorische overbelasting in Justins omgeving moest verminderen. Door deze maatregelen ging Justin opvallend snel vooruit en leek hij zich elke dag veiliger te voelen. Na twee weken werd Justin in een pleeggezin geplaatst en zes maanden later werd hij overgeplaatst naar een ander gezin. Patroonmatige, herhaalde ervaringen in een veilige omgeving kunnen dus een geweldige uitwerking hebben op het brein.

De volgende persoon is Connor. Net als Leon kwam Connor uit een intact gezin en leek zijn vroege jeugd aan de oppervlak niet traumatisch. Op het gebied van relaties was Connor vreemd, maar hij vertoonde niet de klassieke symptomen van autisme of schizofrenie. Connors eigenaardige symptomen en het feit dat ze niet overeenkwamen met typische gevallen van autisme, deden denken aan symptomen die bij verwaarloosde kinderen te zien waren. Connors moeder Jane werd gevraagd de geschiedenis van Connor te beschrijven. Het familiebedrijf eiste zoveel aandacht dat Jane een paar weken na de geboorte weer naar kantoor ging. Een nicht van Jane zou op Connor passen, maar tegen weten van Connors ouders in, liet ze Connor alleen en had ze overdag een andere baan. Jane vertelde dat Connor de eerste weken nadat ze naar kantoor ging, vreselijk huilde. Toen Jane erachter kwam dat haar nicht hun bedroog, ontsloeg ze haar meteen en hield ze zelf op met werken om voor Connor te zorgen. Ze dacht dat er geen blijvende gevolgen zouden zijn. Bij het vorige voorbeeld (Justin) was er in de eerste jaren van zijn leven koestering en liefde geweest van zijn grootmoeder en dit heeft ervoor gezorgd dat de laagste en meest centraal gelegen hersengebieden een goede start hadden gekregen. Connor had in de eerste maanden echter geen liefde ontvangen. Zoals anderen die aan vroege verwaarlozing leden, verdroeg Connor het niet om aangeraakt te worden. De therapie bij Connor werd gestart met een massage. De betrokkenheid van de ouders kan daarmee vergroot worden. De therapeuten wilden dat Jane zelf leerde om haar liefde voor haar zoon te uiten met liefdevolle aanrakingen, zodat ze de koestering die het kind in de babytijd moest missen, kon compenseren. Na 6 tot 8 maanden therapie begon Connor het lichaamscontact met anderen langzaam te verdragen en begon hij ervan te genieten. Het was tijd voor de volgende behandelingsfase, werken aan zijn gevoel voor ritme. Verstoringen in hersengebieden die ritme houden, zijn vaak oorzaken van depressie en andere psychiatrische stoornissen. Men weer dat de moederlijke hartslag de patroonmatige herhaalde signalen verschaft, die van wezenlijk belang zijn voor de organisatie van de hersenstam en diens belangrijke stress regulerende neurotransmitter netwerken. Connor had de muziek (wordt gezegd dat het eigenlijk de eerste menselijke taal was) en het ritme gemist toen hij ze het hardst nodig had. Toen Connor eenmaal had geleerd hoe hij de maat kon houden, begon de therapeut met speltherapie. Lichaamstaal en sociale signalen warenonbegrijpelijk voor Connor. Het bleek moeilijk te zijn om alle sociale signalen die men gebruikt, te leren aan iemand. Gesprekken hebben een zeker ritme, maar Connor wist dit ritme niet te vinden. Uiteindelijk is Connor goed terecht gekomen, hij is gaan studeren zonder verder uitbarstingen. Hij leed onder bijna precies dezelfde soort verwaarlozing als Leon, maar vertoonde nooit boosaardig gedrag. Een aantal genetisch bepaalde factoren spelen hierbij mee. Ten eerste temperament en ten tweede kan intelligentie beschermen tegen woede en sociopathie. Nog een factor is de timing van het trauma, hoe eerder het trauma, hoe moeilijk het te behandelen is en des te groter de schade zal zijn. Maar de belangrijkste factor bij het bepalen hoe het verwaarloosde kinderen zal vergaan, is de sociale omgeving waarin ze opgroeien. Er is nog weinig wat men kan doen om de genen, het temperament en de verwerkingssnelheid van het brein te veranderen, maar men kan wel meebepalen hoe ze thuis verzorgd worden en hoe hun sociale omgeving is. De behandeling van getraumatiseerde kinderen moet beginnen door een veilige omgeving voor hen te creëren.

Hoofdstuk 7

In dit hoofdstuk wordt aan de therapeut gevraagd of hij hulp kan bieden bij een ingewikkelde zaak waarbij een groep kinderen betrokken was die ritueel misbruikt zouden zijn door leden van een satanische sekte. Het is belangrijk in het achterhoofd te houden dat we herinneringen vormen, maar dat herinneringen ons ook vormen. Het is een continue veranderend proces dat onderhevig is aan vooroordelen en invloeden van vele bronnen. Wanneer een herinnering uit zijn opslag in het brein gehaald wordt, opent die automatisch om hem te bewerken.

In Texas ging een verhaal rond dat er een satanische sekte was, waarbij kinderen misbruikt werden. Maar waren de kinderen ook daadwerkelijk misbruikt of ging het om valse beschuldigingen? Er zijn vaak grote families doordrongen van misbruik over generaties heen, maar in Texas werd gekozen voor therapeutische pleeggezinnen voor misbruikte kinderen, wat rampzalige gevolgen zou hebben.

Niks van het materiaal dat verband hield met Satanisch Ritueel misbruik was wetenschappelijk onderzocht voor het in brede kring bekend werd. Het bewijs was flinterdun. Bij de pleegkinderen werd daarnaast ook gebruik gemaakt van een andere vorm van kwakzalverij, namelijk ‘holding therapy of attachment therapy’. Tijdens de therapie hielden volwassenen kinderen stevig in hun armen, dwongen ze hen in de ogen van hun verzorgers te kijken en zich open te stellen voor herinneringen en angsten. Holdingtherapie moest uren duren, zonder onderbrekingen om te eten of naar de wc te gaan. Het op deze manier loslaten van woede moest toekomstige woede uitbarstingen voorkomen.

Aanhangers van holding geloven dat de problemen van getraumatiseerde kinderen het resultaat zijn van een slechte hechting met hun verzorgers door misbruik en/of verwaarlozing in de vroege jeugd. Waarschijnlijk is dit ook waar, maar het gevaar ligt in hun oplossing van het probleem. De ideologie van holding past goed bij de religieuze overtuiging van gezinnen dat de wil van kinderen gebroken diende te worden zodat ze zouden leren om weerstand te bieden aan zonde en verleiding. Holding kan ook wel de ‘psychische pus’ methode genoemd worden. Mensen brengen uren door met de therapie om te zoeken naar de sluitsteen van hun persoonlijke geschiedenis, om die ene herinnering te vinden die hun leven zinvol maakt en een oplossing biedt. Het geheugen werkt alleen niet zo. Het probleem met traumatische herinneringen is dat ze zich opdringen aan het heden, niet dat ze opgeroepen kunnen worden. Voor mensen die in het heden geen negatieve invloed van hun herinneringen ondervinden, kan het schadelijk zijn om onder druk te worden gezet om zich op die herinneringen te concentreren. De overtuiging dat je alleen beter kunt worden als je je de precieze details van een trauma kan herinneren, kan een zichzelf bevestigende voorspelling worden.

Tijdens de holdingsessie ondervroegen pleegouders kinderen over hun duivel vererende ouders. Ze stelden lange vragen en deden het kind pijn, totdat het instemde met hun versie van de gebeurtenissen. Kinderen leerden al snel dat de holding stopte als ze betrokkenheid van hun ouders bij de sekte toegaven. Ook bij vragen of er andere kinderen waren misbruikt, noemde kinderen namen op, om maar zo snel mogelijk aan de holding te ontkomen, niet omdat het de waarheid was.

Brian is een voorbeeld van een jonge die zijn ouders onterecht beschuldigde. Hij kwam terecht in een therapeutisch pleeggezin met 16 andere kinderen. Zijn ouders hadden hem er al op gewezen dat hun gezin waarschijnlijk het volgende gezin zou zijn wat van satanisch seksueel misbruik werd beschuldigd.

Afgedwongen bekentenissen zijn problematisch omdat hierdoor onschuldige mensen veroordeeld kunnen worden, maar ook omdat feiten die niet bekend zijn bij ondervragers later alsnog aan het licht komen. Deze tasten de geloofwaardigheid van hun getuigen en die van hunzelf aan. Hoe kan je nu bepalen welke aanklachten wegend seksueel misbruik afgedwongen zijn en welke echt zijn gebeurd? Er kan gebruik gemaakt worden van een hartslagmeter om erachter te komen welke signalen traumasymptomen bij kinderen losmaken.

De hartslagmethode werd uitgeprobeerd bij Brian. Brian gaf aan dat hij het niet leuk vond dat het pleeggezin aan holding deed en dat hij moest zeggen dat zijn ouders dingen deden die ze niet deden. Hij deed zeer nonchalant en zei dat hij verhalen had verzonnen om te voorkomen dat hem pijn zou worden gedaan. De hartslagmeter hielp te kijken wat dingen met Brian deden.

Een zeer verontrustend aspect bij deze zaak was, dat de angst die dit onderzoek opwekte om zich heen greep waardoor mensen die anders rationeel waren zich bizar gingen gedragen.

Hoofdstuk 8

Het 17jarige meisje Amber was bewusteloos aangetroffen in de toiletten van haar middelbare school. Ondanks inspanningen van artsen was ze niet bij bewustzijn te brengen. Ambers hartslag was heel laag geweest en geen arts wist wat er aan de hand was. De psychiater ging met de moeder praten en kwam erachter dat Amber in zichzelf sneed. Snijders hebben vaak een traumatisch verleden en dat was ook zo, de ex man van Ambers moeder had Amber misbruikt. De bewusteloosheid kon dus een extreme dissociatieve respons zijn die ertoe had geleid dat haar brein een overdosis kreeg van zijn eigen opiaten. Naloxone werd toegediend en net zoals bij een gewone overdoses opiaten kwam Amber snel bij. Er werd Amber voorgesteld met een psychiater te praten. Amber stemde er uiteindelijk mee in er werd steeds openhartiger tijdens de therapie.

Het seksueel misbruik dat Amber had meegemaakt was gewelddadig en beangstigend geweest en het was begonnen toen ze 7jaar was. Amber was bang haar moeder te vertellen wat de man deed. Amber kon haar doodsangst plannen en isoleren zodat die de rest van haar leven niet in de weg stond. Ze werd door de controle die ze over de situatie kreeg in staat om haar angst te hanteren zodat de gevolgen van het misbruik voor het dagelijkse leven minimaal waren. Toen Amber 9 was, kwam haar moeder erachter en trapte ze de man het huis uit. Amber voelde zich aangetrokken door gothics en kwam erachter dat haar angst afnam wanneer ze in haar armen kneep of er diep in kraste. Zelfverminking wordt vaak beschouwd als een daad van verzet of een manier om aandacht te trekken, maar het gaat waarschijnlijk in de meeste gevallen om een poging tot zelfmedicatie. Opiaatantagonisten als naloxone en naltrexone konden worden uitgeprobeerd om gesensitiseerde dissociatie af te zwakken.

Een van de eerste patiënten bij wie naltroxone getest is, was de 16jarige jongen Ted. Zijn enige zichtbare probleem was dat hij ongeveer 2x per week opeens flauwviel. Maar er was meer, hij leek een klassieke vorm van dissociatie te hebben. Voordat hij naar de basisschool ging was hij getuige en slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Hij leefde met de dagelijkse dreiging of het echt voorkomen van ernstig geweld. Ted nam het medicijn, waardoor hij niet meer flauwviel. Maar naast medicijnen was hulp voor zijn stressreactie nodig. Ted zijn flauwvallen werd opgewekt door interacties met mannen en het vertoon van mannelijkheid. In de sessie moest hij dus op een veilige manier blootgesteld worden aan signalen die met mannelijkheid te maken hadden. Ted werd er door de training steeds beter in zijn eigen leven volledig te ervaren.

Ook Amber boekte vooruitgang. Zij kreeg cognitieve therapie, een van de doeltreffendste behandeling tegen depressie. De sleutel tot herstel is de patiënt laten inzien dat haar waarnemingen niet per se waar zijn en dat de wereld niet zo duister is als hij lijkt. Amber moest inzien dat ze negatieve signalen naar andere mensen verzond en dat ze de sociale signalen van anderen misschien verkeerd interpreteerde. De hartslag van Amber werd steeds rustiger. Op een dag vertelde Amber dat ze ging verhuizen en er werd hard aan gewerkt haar een goede overgang te geven. Het zou fijn zijn als ze in haar nieuwe woonplaats een goede nieuwe therapeut kon vinden. Amber is een gezonde, productieve en zorgzame jonge vrouw geworden.

Hoofdstuk 9

Een van de risico’s van het runnen van een kliniek voor mishandelde en getraumatiseerde kinderen is succes, je zult nooit aan de vraag kunnen voldoen. James werd door een rechter naar een therapeut verwezen, omdat er zoveel verschillende verhalen over de jongen de ronde deden. Volgens zijn moeder Merle was James onverbeterlijk en onbeheersbaar, hij verbleef tijdelijk in een psychiatrisch tehuis en de rechter moest beslissen wat er daarna gebeurde. Maatschappelijk werkers van de kinderbescherming en therapeuten waren ervan overtuigd dat hij aan reactieve hechtingsstoornis leed (RHS). De stoornis wordt gekenmerkt door een gebrek aan inlevingsvermogen en een onvermogen om contact te maken met anderen. De stoornis komt vaak voor bij mensen die in veel gezinnen worden geplaatst en niet de kans krijgen om een goede hechting te ontwikkelen. Behalve dat ze koel reageren, zijn veel kinderen met reactieve hechtingsstoornis juist ongepast aanhankelijk tegen vreemden. Reactieve hechtingsstoornis komt zelden voor, maar helaas zijn veel ouders, maatschappelijk werkers en therapeuten erop gesprongen als verklaring voor een breed scala aan wangedrag, vooral bij adoptie- en pleegkinderen. De beschrijving die de therapeut en de moeder van James zijn gedrag gaven, leken te kloppen, maar er was iets vreemds aan zijn dossiers. Wanneer hij in een ziekenhuis was gedroeg hij zich goed. Hij was onderhoudend maakte oogcontact en glimlachte. James kon geen reactieve hechtingsstoornis hebben, omdat therapeuten zo’n goede band met hem konden opbouwen, wat normaal niet kan bij kinderen met een reactieve hechtingsstoornis. Het bleek dat het medisch personeel vaak wantrouwig tegenover de moeder van James, Merle, had gestaan. James gaf zelfs een keer aan toen hij bij bewustzijn was, dat zijn moeder loog en hem pijn deed. Hierdoor werd het duidelijk dat James was weggelopen omdat zijn moeder hem pijn deed, niet omdat hij zich ernstig misdroeg. Het gedrag van James leek op dat van iemand die hulp zocht (wat niet vaak voorkomt bij mishandelde kinderen), niet op dat van iemand die er moeite mee had om hechtingen en relaties te vormen. James en zijn brusjes verkeerde in levensgevaar en moesten na deze uitkomst onmiddellijk uit huis gezet worden. Hiermee kwam een van de belangrijkste conflicten in de kinderpsychiatrie aan het licht: de patiënt is het kind, maar hij is niet degene die de meeste beslissingen mag nemen over zijn verzorging en behandeling. Mensen die met probleemkinderen werken moeten voortdurend op hun hoede zijn voor hun vooroordelen over een situatie, wat de een ziet als een ‘lastige tiener’ kan bij een andere het ‘slachtoffer van seksueel misbruik’ zijn. Hoewel de meeste ouders het beste voor hun kind willen, hebben emotioneel gestoorde kinderen vaak emotioneel gestoorde ouders. Erfelijkheid en biologie spelen de hoofdrol in de etiologie van aandoeningen. Het is een uitdaging voor de kinderpsychiatrie om het verschil te zien tussen aandoeningen als schizofrenie en autisme en stoornissen die veroorzaakt zijn door vroege mishandeling en verwaarlozing.

De moeder van James bleek de aandoening Munchhausen by proxy te hebben. Mensen met dit syndroom maken zichzelf met opzet ziek om medische aandacht en medelijden van anderen te krijgen. De oorzaak van het syndroom is onbekend, maar het heeft te maken met afhankelijkheid. Mensen met het syndroom kunnen er niet mee omgaan als een kind zich ontwikkelt en zelfstandiger wordt. James had haar gedrag door en was daarom in groot gevaar. Gelukkig is James met zijn brusjes door de rechter uit huis geplaatst en goed terecht gekomen.

Helaas leidt toenemende belangstelling voor dit syndroom soms tot onterechte vervolging van vrouwen, bv. in het geval van wiegendood. 9% van de kinderen wier moeder Munchhausen by proxy syndrome heeft, overlijdt en nog veel meer kinderen lopen ernstige verwondingen op.