Deze samenvatting is gebaseerd op het studiejaar 2013-2014.

De cumulatieve effecten van de risico- en beschermende factoren van moeders op storend gedrag van hun dochters.

Inleiding

Moederlijke zorg speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van storend gedrag van hun dochters. Vroege ontwikkeling van dit storende gedrag is geassocieerd met nog meer antisociaal gedrag. Het gedrag kan ontstaan door verschillende redenen, namelijk door de levensstijl van de moeder tijdens de zwangerschap, psychopathologie van de moeder en ouderlijke opvoedpraktijken. Moederlijke factoren zorgen voor de preventie en voor een risico op storend gedrag. Het doel van dit onderzoek is om te onderzoeken welke moederlijke factoren een beschermende factor, een risicofactor is of juist allebei bij de ontwikkeling van storend gedrag van de dochters. Daarnaast wordt er onderzocht wat de belangrijkste onafhankelijke risico- en beschermende factoren zijn over de tijd heen. Daarbij wordt er gekeken naar het kind, de leeftijdsgenoten en de buurt. Ook wordt er onderzocht of de cumulatieve effecten van de moederlijke factoren gerelateerd zijn aan storend gedrag bij hun dochters. Daarbij wordt er gekeken naar de hoeveelheid risico- en beschermende factoren die van invloed kunnen zijn. Het laatste doel is om vast te stellen of dochters van moeders met een geschiedenis van een conduct disorder (CD) blootgesteld worden aan andere risico- en beschermende factoren in vergelijking tot dochters van moeders zonder CD.

Methode

Deelnemers

Dit onderzoek gaat verder op een andere studie en daarom werden dezelfde participanten gebruikt, namelijk 2043 meisjes tussen de zeven en de twaalf jaar. Ze werden uit een achterstandswijk gehaald, zodat hun externaliserende gedragsproblemen verhoogd zouden zijn. Dit onderzoek is longitudinaal waarin de leeftijdscohorten 5 ,6 ,7 of 8 jaar werden gebruikt. Voor dit onderzoek werd er gebruik gemaakt van de gegevens uit de jaarlijkse evaluatiegolven (1 tot en met 8). Jaarlijks was er een onderzoek, waarbij er informatie werd verzameld bij het kind zelf, de zorgdrager en de leerkracht. Er werd alleen gekeken naar de gegevens waarbij de biologische moeder de zorg had over haar kind.

Procedure

Moeder en dochter werden in hun eigen huis afzonderlijk van elkaar geïnterviewd en die interviews duurden 2 a 3 uur.

Metingen

Moeders rapporteren over het storende gedrag van hun dochters en de dochters rapporteren over moederlijke ouderschapspraktijken.

• Storend gedrag van de meisjes: de moeders vulden de Child Symptom Inventory-4 (CSI-4) in op symptomen van een oppositioneel-opstandige gedragsstoornis en van een CD. Alles werd gescoord op een 4-puntsschaal. Er werd daarbij een totaalscore verkregen door alle punten van de symptomen van de oppositioneel-opstandige gedragsstoornis en de CD bij elkaar op te tellen.

• Psychopathologie van de moeder: om de psychopathologie van de moeder te meten, blikt een moeder terug op haar eigen jeugd tot aan de leeftijd van 15 van haar CD. Daarbij werden de hoeveelheid symptomen bij elkaar opgeteld. Daarnaast werden er ook andere testen gedaan om te kijken naar de toestand van de moeder. Er werd namelijk jaarlijks gekeken naar de aanwezigheid en intensiteit van de postnatale depressie gemeten met behulp van de Beck Depression Inventory. Daarnaast werden de moeders jaarlijks getest op alcoholmisbruik en op het drugsgebruik.

• Ouderschapspraktijken: de ouderschapspraktijken werden gemeten door de dochters de Positive Parenting Scale (PPS) in te laten vullen. In deze vragenlijst ging het om straf, discipline en moederlijke warmte.

• Overige familiekarakteristieken: ook andere zaken van de moeder of de familie zijn van belang om een indicatie te krijgen van de ontwikkeling van het storende gedrag van de dochter. Deze factoren zijn: leeftijd bij geboorte van het eerste kind, educatieniveau, relatiestatus, gezondheid, familiegrootte, alcohol en drugsgebruik tijdens zwangerschap. Verder werd de academische prestatie van de dochters jaarlijks gemeten. Ook was het van belang om te kijken in hoeverre de dochters meegingen in de delinquentie van hun leeftijdsgenoten. Als laatste gaven de moeders hun indruk van de buurt waarin ze wonen aan.

Statistische analyse

De analyse werden in vier stappen gedaan.

• Stap 1: Er werd vastgesteld welke moederlijke factoren een risicofactor, een beschermende factor is of juist allebei.

• Stap 2: De belangrijkste risico- en beschermende factoren werden onderscheiden.

• Stap 3: Er werd gekeken naar de cumulatieve effecten van het storende gedrag van de meisjes door te de hoeveelheid risico- en beschermende factoren in kaart te brengen.

• Stap 4: Om te onderzoeken of de dochters met moeders die in hun jeugd een CD hebben gehad, wordt er gekeken naar de hoeveelheid risico- en beschermende factoren in vergelijking tot de dochters van moeders die niet in hun jeugd CD hebben gehad.

Resultaten

Er zijn in totaal achttien potentiële voorspellers van moeders die zorgen voor storend gedrag bij hun dochter. In het onderzoek is naar voren gekomen dat alcoholgebruik van de moeder, harde straffen, educatie van de moeder en academische prestatie van de dochter van invloed zijn op het storende gedrag van de dochter. De meeste risicofactoren voorspelden meer het storende gedrag bij de wat jongere kinderen dan bij de iets oudere kinderen. De belangrijkste risico- en beschermende factoren van storend gedrag bij meisjes werden geselecteerd en het bleek dat een lage tot geen depressie bij de moeder en moederlijke warmte de belangrijkste beschermende factoren waren. De belangrijkste risicofactoren bij de moeder waren lage moederlijke warmte, prenatale nicotinegebruik en CD bij de moeder. Ook kwam erin naar voren dat de lage academische prestaties van de meisjes meer storend gedrag voorspelden. Verder is gebleken dat de dochters van een moeder met een geschiedenis van een CD aan minder moederlijke beschermende factoren werden blootgesteld en meer moederlijke risicofactoren vergeleken met de dochters van moeders zonder geschiedenis van een CD.

Discussie

Het doel van het onderzoek was om de impact van moederlijke karakteristieken te meten op het storende gedrag van hun dochters. Daarbij werd er gefocust op de cumulatieve moederlijke risico- en beschermende factoren. De meeste moederlijke factoren waren zowel een risicofactor als een beschermende factor, maar het kon ook zo zijn dat het alleen één van de twee was. Sommige moederlijke factoren hebben al vroeg in het leven een impact en andere factoren pas later. Moederlijke warmte is een belangrijke onafhankelijke moederlijke factor die het storende gedrag bij dochters kan verminderen, ook al zijn er meerdere andere risicofactoren aanwezig. De hypothese wordt gehandhaafd die zei dat de meest schadelijke effecten worden veroorzaakt door meerdere risicofactoren en niet door een enkele risicofactor. Ook is gebleken dat een vermeerdering van de beschermende factoren samenhing met een vermindering van storend gedrag bij de dochters. Bovendien wordt de kans op storend gedrag bij de dochters vergroot als de som van de cumulatieve risico- en beschermende factoren toenemen. Dit houdt in dat het effect van risicofactoren wordt verminderd door het verhogen van de niveaus van de beschermende factoren. De resultaten bevestigen dat de dochters van moeders met een geschiedenis van een CD een groter risico hebben op het ontwikkelen van storend gedrag, zelf als er daarbij nog relevante risico- en beschermende factoren aanwezig zijn. Dit storende gedrag wordt veroorzaakt door genetische en omgevingsinvloeden. De dochters van moeders met een geschiedenis van een CD worden aan minder beschermende factoren blootgesteld, dus deze dochters zijn een kwetsbaardere groep.