Ethische dilemma’s in de reisfotografie

De wereld is zo groot als dat een lens dat kan bevatten, en soms is dat niet groter dan een portret. Een goed portret heeft de kracht iets in ons los te maken, ons een spiegel voor te houden waartoe een landschap of stilleven niet in staat is. De verbindende werking van een portret oversteigt culturele of religieuze verschillen. Het al dan niet contact leggen met je subject en het uiteindelijke maken van de foto kent echter vele obstakels, zoals een taalbarriere en/of religeuze opvattingen. Het benaderen van een persoon op een respectvolle en universele manier kan soms lastig zijn. Aan de hand van enige tips en voorbeelden uit de praktijk zal ik proberen portretfotografie toegankelijker te maken.

Toestemming om te portretteren

Een veelvoorkomend dilemma is het al dan niet toestemming vragen alvorens je iemand fotografeert. Vraag je het niet en stel je je stiekem op, dan ben je verzekerd van een natuurgetrouwe en ongeposeerde foto. Je loopt echter wel het risico iemand tegen de borst te stuiten, wat je ten alle tijden wilt voorkomen. Een foto vormt namelijk altijd een herinnering en het liefst is dit natuurlijk een leuke, of tenminste een waardevolle, herinnering. Mijn advies is dan ook nooit te verbergen dat je iemand fotografeert en dat je dit openlijk doet. Vaak zal dit, gepaard met een glimlach en een vragend knikje, toestemming opleveren zonder dat je het moment dat je probeert vast te leggen verstoort. Het laten zien van de foto wordt ook altijd gewaardeerd. Vaak is een gesprekje aanknopen met degene die je wilt fotograferen ook een goede manier om het ijs te breken en vertrouwd te raken met diegene, dit levert vaak persoonlijkere foto’s op.

En als je even geen (oog)contact weet te leggen, maak je dan toch de foto? Dat komt nauw kijken en verschilt per situatie. Een bedelaar zal het bijvoorbeeld niet snel prettig vinden om al snakkend naar een aalmoes gefotografeerd te worden, maar dit kan alsnog mooie foto’s opleveren. In zo’n geval raad ik aan de foto te maken, maar doe het niet stiekem. Doe het wederom open en bloot, bedank diegene en verwijder de foto als deze persoon dat wilt. Respect is in dit geval het sleutelbegrip.

Betalen voor een foto

In Kathmandu, de hoofdstad van Nepal, zag ik ze patrouilleren rondom elke tempel op zoek naar toeristen met camera’s (ofwel: toeristen). Ik heb het over de wel erg authentiek geklede locals die maar wat graag hun hand ophouden in ruil voor een kant en klaar plaatje. Voor mij persoonlijk haalt het alle vreugde uit het maken van de foto: het is niet meer een uniek moment wat je vastlegt en de connectie die je legt, vindt zijn fundament in een paar roepie. Dit betekent echter niet dat het geen goede foto kan zijn.

Deze ‘beroepsmodellen’ vormen echter een uitzondering. De meeste mensen zullen het leuk vinden gefotografeerd te worden, mits op een respectvolle manier. Wilt iemand niet gefotografeerd worden, zal dat snel genoeg duidelijk worden door bijvoorbeeld een gebaar, maar geef men wel de ruimte dit gebaar te maken.

In verschillende culturen zal het makkelijker of moeilijker zijn portretten te schieten. Zo was het in Jordanië vrijwel onmogelijk om een vrouw te fotograferen, om dezelfde reden dat moslima’s een boerka dragen. Dit echter in tegenstelling tot bijvoorbeeld India, waar ik soms overspoeld werd met soms wel tientallen ‘fotomodellen’ tegelijkertijd. Verschillen kunnen groot zijn, maar respecteer dit ten alle tijden, je bent ten slotte te gast in een land.

Na het maken van de foto

Na het maken van een portretfoto is het eerste wat ik doe de foto laten zien aan mijn model. In veel landen zijn goede camera’s niet voor handen en is het een bijzondere gebeurtenis om gefotografeerd te worden. Het delen van het resultaat kan daarom erg leuk zijn. Vraagt een persoon of je diens foto op kunt sturen, doe dat dan. Wereldwijd beschikt men over e-mail of Facebook, maak hier gebruik van. Als je langer in dezelfde plaats verblijft, is het ook leuk om een afdruk langs te brengen. Men zal hier erg dankbaar voor zijn en vaak levert het een uniek kijkje in de lokale cultuur op.

Zelf kan je foto, mits in een openbare ruimte gemaakt, online delen. Foto’s waarvan ik zelf niet zou willen dat ze gedeeld werden, deel ik ook niet van een ander. Voorbeelden van foto's die ik heb gemaakt en gedeeld, staan op mijn Instagrampagina (@joepschrijver).

Concluderend

Wanneer wel en wanneer niet een foto van iemand te maken en de wijze waarop is een vaardigheid die je gaandeweg ontwikkelt. Verken jouw en andermans grenzen, maar probeer daar niet overheen te gaan. Ongetwijfeld zal je soms op je bek gaan en zal het anders uitpakken dan je gehoopt had, maar dit zullen de meest memorabele en leerzame foto’s zijn. Ik ben benieuwd naar jullie bevindingen en tips, deel ze vooral met me in de reacties.