Leer- en onderwijsproblemen - Gastcollege (faalangst)

Client = kind + ouder

Vanaf 16jr mag het kind zeggen dat hij/zij niet wilt dat de ouder de informatie krijgt.

Wat is faalangst?

Het gaat om angst om te falen wanneer je prestaties moet leveren en waarbij (zelf) beoordeling een rol speelt.

Faalangst kan, afhankelijk van de aaard van een te leveren presttie of het gedrag waarover men onzeker is allerlei vormen aannemen.

Niet op zichzelf staand

Soms staat faalangst op zichzelf en heb je geen andere problemen. Soms staat het niet op zichzelf.

• Op een te hoog leerniveau geplaatst
• Geen motivatie om te leren
• Problemen in je leven
• De omgeving veroorzaakt spanning

Comorbiditeit:

Faalangst wordt vaker geconstateerd bij mensen met dyslexie, dyscalculie of andere leerproblemen. De gedachte hierachter is dat ze faalangst ontwikkelen omdat zij ook daadwerkelijk falen in de ogen van school en lastig aan de norm kunnen voldoen. Bij adhd of add kan er weer meer sprake zijn van problemen en plannen en organiseren.

Diagnosticeren van faalangst

Onderscheid maken tussen gezonde spanning, faalangst of andere angstproblematiek

1. Prestatie motivatie test (PMT)
2. Schoolvragenlijst (SVL)
3. Situatie specifieke angst test (SSAT)

PMT (Pearson) meet drie persoonlijkheidskenmerken die grotendeels bepalend zijn voor de productiviteit en de houding ten opzichte van werk. De PMT bevat de schalen

• Prestatiemotief
• Positieve faalangst (beetje angst is goed)
• Negatieve faalangst (> 16jr)

SVL (Pearson) geeft informatie over volgende schalen:

• Motivatie
• Welbevinden of sociaal-emotionele houding
• Zelfvertrouwen
• Worden afgenomen bij leerlingen groep 6,7,8 en klas 1,2,3

Al in de middeleeuwen was er sprake van faalangst.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen fear & anxiety in de engelse literatuur. Bij fear: autonome arausel nodig voor fight/flight/freeze. Bij anxiety: verhoogde spierspanning.

Bij angststoornissen is er een excessieve afwezigheid van zowel de fear als de anxiety.

Is het noodzakelijk om faalangst te diagnostiseren? Wanneer uit de hulpvraag van client blijkt dat er sprake is van angst om te falen. Moet je dan diagnostiseren, of kan je gewoon beter aan de slag gaan?

Negatief of positief

Faalangst kan soms een negatieve maar soms ook een positieve uitwerking hebben. Bij positieve faalangst helpt de aanwezige angst en de daarbij optredende spanningstoestand juist om beter te functioneren, of zich beter te concentreren dan onder normale conditie het geval is. De stress of nervositeit vormt hier als het ware een extra prikkel, en werkt daarom dus positief. Ook kan positieve faalangst leiden tot het extra goed voorbereiden op een moeilijke taak of situatie waar men tegenop ziet.

Negatieve faalangst heeft daarentegen een desorganiseren karakter, speciaal in situaties waarin men op de prestaties wordt beoordeeld. Onder dergelijke omstandigheden gaat ‘irrelevant gedrag’ een hoofdrol spelen: transpieren, uitstelgedrag, gekke gedachten, tobben, trillende handen, slapeloosheid, hartkloppingen, black-out, etc. zorgen ervoor dat dingen worden vergeten die men onder normale omstandigheden wel wist.

(on)realistisch of niet?

Faalangst kan soms een realistische basis hebben.

In sommige situaties staat er veel op het spel: denk aan topsporters of bekende artiesten. Een concertpianist kan bang zijn op de partituur te vergeten, een toneelspeler om zijn rol te vergeten (plankenkoorts)

Bij onrealistische faalangst is er sprake van een overmatige grote bezorgdheid of angst, die niet in verhouding staat tot de werkelijke kans op falen.

Oorzaken van faalangst

Men kan ervan uitgaan dat het onbewust aangeleerd is. Je hebt geleerd:

• Bepaalde situaties te zien als moeilijk of bedreigden
• Jezelf zien als iemand die bepaalde taken niet kan
• Je erg druk maken over de gevolgen hiervan

Intern en extern

Faalangst kan voortkomen uit de eigen innerlijke drang tot het leveren van prestaties, ook wel prestatiemotivatie genoemd (perfectionist). Faalangst kan ook optreden als niet voldaan kan worden aan bepaalde eisen van docenten of ouders, of als deze capaciteiten van het kind te hoog inschatten. Wel kan een kind gevoelig zijn om faalangst te ontwikkelen. Als je als ouder prestatie erg belangrijk vindt, neemt je kind dit over.

Vicieuze cirkel

• Angst om te mislukken
• Je raakt gespannen
• Negatieve invloed op prestatie
• Resultaat bevestigd de angst

De optredende (externe) stress en angst werken negatief. Dit kan zelfs tot een vicieuze cirkel leiden. De faalangstige persoon presteert onder zijn kunnen door faalangst, waardoor voor hem of haar bevestigd wordt dat hij of zij het inderdaad niet kan. Hierdoor zal deze persoon opnieuw faalangstig zijn bij de volgende gelegenheid, en zelfs erger omdat het de vorige keer ook mislukt was. Het is ook mogelijk dat hij of zij om die reden de test of taak slechter voorbereidt want ik faal sowieso wel. In beide gevallen heeft dit tot resultaat dat de persoon opnieuw kan falen, en de faalangst in stand blijkt of nog verder versterkt wordt, zodat de cirkel zich herhaalt.

Het testosteron gehaalde heeft invloed op faalangst (aangeboren). Een hoger testosteron gehalte (bij mannen voornamelijk) leidt tot handelen. Vrouwen handelen minder en daardoor slaat het meer naar binnen. Vrouwen hebben hierdoor meer kans op depressie, en mannen op agressie naar buiten.

Faalangst op drie gebieden

• Cognitieve faalangst
• Sociale faalangst
• Motorische faalangst

Motorische faalangst (angst om te falen bij sportieve prestaties), cognitieve faalangst (toetsen en examens), sociale faalangst (spreekbeurt). Ook het eigen uiterlijk, sociaal gedrag of seksuele prestaties kunnen bij volwassenen aanleiding zijn tot faalangst. Extreme vormen van faalangst worden gerekend tot angststoornissen. Examenvrees en plankenkoorts kunnen ook als vormen van faalangst worden gezien.

Kenmerken van faalangst

Lichamelijke klachten:

• Transpireren, trillen, rode vlekken, blozen, stotteren
• Hoofdpijn, buikpijn, misselijk, overgeven
• Hyperventileren, versnelde ademhaling
• Veel plassen, diarree, hartkloppingen
• Slecht slapen, concentratieproblemen

Gedragskenmerken:

• Stil, teruggetrokken, afzonderlijk
• Agressie, brutaal, clownesk
• Veel behoefte aan feedback, vragen stellen
• Vluchtgedrag
• Moeite van nee zeggen

Aanpak van faalangst: denken/voelen/doen

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

CGT richt zich op de invloed van gedachten (cognities) op je gedrag. Hoe je denkt, bepaalt hoe je je voelt. Je gevoelens hebben vervolgens weer invloed op je gedrag. Denken gaat vaak snel en onbewust. We denken de hele dag door, zonder dat we deze gedachtes bewust opmerken. Toch hebben deze onbewuste gedachtes een sterke invloed op ons gevoelsleven.

Wanneer je negatieve gedachtes hebt, kun je gebeurtenissen in je leven negatief gaat interpreteren. Wanneer je bijvoorbeeld ontevreden bent met jezelf, ga je alles met die ontevreden bril bekijken. Als een bekende vergeet gedag te zeggen, denk je al snel dat hij jou ook niet meer aardig vindt. In werkelijkheid zag diegene je niet, anders had hij zeker een praatje gemaakt.

De 5G’s

CGT is gericht op problematische gedachtes omzetten in helpende gedachtes.

Gebeurtenis > gedachtes > gevoelens > gedrag > gevolg

Dit G-schema wordt gebruikt om te achterhalen waar je gedrag vandaan komt. Gedrag is namelijk altijd een reactie op een bepaalde gebeurtenis ,die gedachtes en gevoelens bij je aanwakkerden. Je gedrag wordt dus bepaald door je gedachtes en gevoelens. Als eerste leer je tijdens de therapie je bewust te worden van je cognities, en waar deze vandaan komen. Vervolgens leer je hoe je je interpretaties op een positieve manier kunt beïnvloeden. Je leert op een andere manier naar gebeurtenissen en naar jezelf te kijken.

Twee types: passieve en actieve faalangst

• Passieve faalangst: remt op je functioneren, je gaat het vermeiden
• Actieve faalangst: je gaat teveel studeren en durft geen ontspanning te nemen

Denkpatronen doorbreken

• Selectief waarnemen
• Negatief denken
• Zwart-wit denken
• Generaliseren
• Gedachtes lezen
• Toekomstig voorspellen
• Rampdenken
• Moeten
• Tunneldenken
• Absolute afwijking van ongemak
• Voortdurend zelfboordeling
• Jezelf met anderen vergelijken
• Jezelf hoge maatstaven opleggen
• De foutieve oorzaak

Voelen

Faalangstige mensen voelen zich dikwijls gespannen en angstig

• Ontspannen / relaxatie
• Ego verstrekkende oefeningen

Vingeroefeningen (vooraf aan toets)

Raak met je duim al je vingers aan denk bij elke vinger aan een verschillende (leuke) gebeurtenis.

Doen

Hoe je je gedraagt, bepaalt voor een groot gedeelte hoe mensen op je reageren. Een persoon die zich zelfverzekerd gedraag, lokt een andere reactie uit dan een angst uitziend persoon.

Checklist zelfverzekerd gedrag

• Hoofd rechtop
• Rug recht
• Schouders naar achter
• Voeten stevig op de grond
• Kijk persoon recht aan
• Niet te veel zenuwachtig lachen
• Stevige handdruk
• Praat duidelijk
• Interesse en aandacht in je houding
• Blozen is geen probleem

Concreet aan de slag gaan met je client

• Omschrijf een faalangstige gebeurtenis
• Wat waren de gedachtes
• War waren de gevoelens
• Hoe zou je je willen voelen en gedragen
• Daag nu je gedachtes uit op foutieve denkpatronen

De vier pijlers (niet concentreren op 1, focus je op alle vier)

1. Lichamelijke gezondheid
2. Sociale contacten
3. Actieve ontspanning
4. Leren / studeren

Ten slotte

Om goed te presteren is een goede verhouding nodig tussen inzet, motivatie en resultaat. Bij faalangstige kinderen is deze verhouding vaak gestoord. Ouders en leerkrachten kunnen een bijdrage leveren aan een realistisch zelfbeeld. Deze groep kinderen is gebaat bij kansrijke opdrachten, die hen ook confronteren met de grenzen van hun mogelijkheden. Zulke confrontaties vormen een uitdaging om in een volgend leerproces te stappen. Belangrijk aandachtpunt: faalangstige kinderen hebben veel positieve taakgerichte feedback nodig en moten leren om te gaan met negatieve taakgerichte feedback. Positieve persoonsgerichte feedback is een belangrijke voorwaarde om tot prestaties te komen.