Spellingsysteem en spellingproces. In K. Henneman - Problemen van gevorderde spellers. Signalering, diagnostiek en begeleiding - Henneman - 2000 - Artikel
Wie leerlingen met spellingsproblemen wil helpen moet kennis hebben van het spellingssysteem van het Nederlands. Zo kunnen spelfouten beter geïnterpreteerd worden.
De orthografie van het Nederlands
Orthografie: regels waarmee gesproken taal in geschreven vorm kan worden omgezet. In het Nederlands worden alle fonemen of foneemclusters omgezet in letters of letterclusters (alfabet).
Basisprincipes van het Nederlandse orthografisch systeem
- Het fonemisch beginsel
Elk foneem wordt door steeds een en dezelfde letter weergegeven. Toch zijn hier in het Nederlands vele uitzonderingen op:
- Het alfabet bevat minder letters dan fonemen, er zijn diagrafen (combinaties van letters in een grafeem. Bijvoorbeeld oe/ui/ei).
- Er kunnen variaties ontstaan in de uitspraak door de omringende fonemen (‘koop’ en ‘koord’).
- In de spelling laten we verbindingsklanken vaak weg die je wel uitspreekt (je schrijft ‘werk’ maar je hoort ‘werek’).
- De spelling van fonemen is afhankelijk van hun positie in een woord, dit hangt af van de klankgroepstructuur.
Klank-letterkoppelingen die volgens het fonemisch beginsel gespeld worden, worden klankzuiver of ongemarkeerd genoemd.
- Het morfologisch beginsel
Morfemen: betekenisdragende elementen in een woord. Vrije morfemen kunnen zelfstandig voorkomen. Bijvoorbeeld angst. Gebonden morfemen kunnen niet zelfstandig voorkomen, zoals bijvoorbeeld voor– en achtervoegsels (on-, -ig).
Het beginsel eist dat morfemen steeds op dezelfde wijze geschreven worden. In de spelling laten we daarom soms dingen weg die je wel uitspreekt.
Het morfologisch beginsel omvat twee regels:
- De regel van de gelijkvormigheid. Eenzelfde woord, stam, voor– of achtervoegsel zoveel mogelijk op dezelfde manier schrijven. Bijvoorbeeld: ‘land, landen’.
- De regel van analogie. Woorden die men zich voorstelt als op een overeenkomstige manier gevormd, worden op overeenkomstige wijze geschreven. Bijvoorbeeld: ’hij wordt’, naar analogie, ‘hij werkt’.
- Het etymologisch beginsel
Bij een keuze tussen twee schrijfmogelijkheden beslist een vroegere vorm van het woord. Woorden die hetzelfde klinken worden daardoor soms anders geschreven. Bijvoorbeeld ‘reis/prijs’.
Het spellingsproces
De beschrijving van het spellingsproces omvat:
- Processen en vaardigheden voor verwerving van orthografische kennis.
- De wijze waarop ervaren spellers de kennis gebruiken bij het schrijven.
Als leerlingen leren lezen en spellen weten ze onbewust al veel over woorden. Deze informatie ligt opgeslagen in het mentale lexicon in het geheugen. De kennis wordt hier met elkaar verbonden.
Het spellingsproces kan worden opgedeeld in aanvankelijk en gevorderd spellen.
Aanvankelijk spellen.
In deze fase leren kinderen woorden schrijven waarop het fonemisch beginsel van toepassing is (klank-letter).
- Temporele orde waarneming, het in de juiste volgorde waarnemen/ onthouden/ weergeven van fonemen.
- Auditieve discriminatie, horen van verschillen tussen fonemen.
- Visuele discriminatie, waarnemen van verschillen tussen letters.
- Het werken van links naar rechts.
Struiksma heeft deze fasen weergegeven in een model.
Gevorderd spellen
Leerlingen moeten in deze fase andere woordaspecten dan de foneemstructuur leren kennen om correct te spellen.
Belangrijke vaardigheden:
- kennen en toepassen van spellingsregels.
- verdelen van woorden in klankgroepen.
- vergelijken van klankstructuur met verborgen vorm.
- morfemische analyse van woorden (woordopbouw).
- syntactische analyse (het bepalen van de woordsoort, tijd getal).
- semantische analyse (betekenis analyseren. Wei/wij)
- directe controle op geproduceerde vorm tijdens schrijven.
- het kunnen onthouden van spellingen.
Twee typen modellen van woordproductie:
Dubbelkanaalmodel
Het schrijven van woorden komt tot stand via fonologische en lexicale route.
Lexicale route: woord wordt direct gekoppeld met spelling in het mentale lexicon, directe strategie.
Fonologische route: spelling opbouwen door analyse van woord in klanken en te verbinden met letters, indirecte strategie. Deze bevat enkele substrategieën:
- Regelstrategie, spellingsregels toepassen.
- Analogiestrategie, overeenkomst bekend/onbekend.
- Oproepen van visuele voorstelling.
- Oproepen van uit het hoofd geleerde lettervolgorde, ezelsbrug.
In het onderwijs gebruiken kinderen eerst de indirecte en daarna de directe strategie.
Enkelkanaalmodel
Gaat niet uit van mentaal lexicon als opslagplaats maar van een neuraal netwerk waarin al lerende lezen en spellen kennis wordt opgeslagen (bijvoorbeeld verbanden tussen orthografische en fonologische patronen).
Spellingsvaardigheid
Spellingsvaardigheid: datgene wat competente, gevorderde spellers kunnen.
- Spelling is geautomatiseerd, via directe strategie.
- Flexibel gebruik van andere strategieën.
- Controleren van de geschreven vorm op juistheid.
- In staat het aantal woorden dat geautomatiseerd is zelfstandig uit te breiden.
Spellingsproblemen
Spellingsproblemen: de prestaties van een leerling over een langere tijd liggen (in vergelijking met leeftijdsgenoten die dezelfde periode onderwijs hebben gehad) op de onderste 15%.
Op de middelbare school is het constateren van spellingsproblemen lastiger dan in het basisonderwijs.
Verklaring voor geringe spellingsvaardigheid
Onderwijskenmerken:
- Instructie en feedback van de leerkracht.
- Moeilijkheidsgraad spellingstaak.
- Gehanteerde didactiek.
- Eisen die de school stelt, is spelling belangrijk?
- De hoeveelheid tijd die voor het leren beschikbaar is.
Leerlingkenmerken:
- Algemene verklaringen, zoals intelligentietekorten, aandachts– en motivatieproblemen.
- Geringe woordenschat.
- Tekorten in (onbewuste) kennis van aspecten van taal. Bijvoorbeeld inzicht in woordsoort, opbouw van woorden, klankanalyse, zwak werkgeheugen.
- Tekorten in automatisering. Betekenis en klankvorm moet hiervoor in directe verbinding staan met het lange termijn geheugen.
Over de invloed van de verschillende factoren bestaat nog veel onduidelijkheid.
In geval van ernstige spellingsproblemen kan er sprake zijn van dyslexie (dyslexie verwijst eigenlijk naar leesproblemen).
Om vast te stellen of er van dyslexie gesproken kan worden, moeten de volgende kenmerken aanwezig zijn:
- Het vaardigheidsniveau van lezen en/of spellen ligt significant onder dat van leeftijdsgenoten. Er is vaak een traag tempo en veel fouten.
- Het verschijnsel treedt op ondanks voldoende instructie en oefening.
- Ook extra instructie en oefening leiden niet tot beheersing.
- Het automatiseringstekort blijkt uit daling van de kwaliteit van spellen als meerdere taken tegelijk moeten worden uitgevoerd of tijdsdruk.
Volgens de SDN (Stichting Dyslexie Nederland) moeten tevens de volgende factoren bij het onderzoek naar dyslexie betrokken worden:
- Tekorten in de fonologische verwerking.
- Tekorten in toegankelijkheid van taalkennis, symbolen en automatisering.
- Biologische tekorten, zoals erfelijkheid.
Join with a free account for more service, or become a member for full access to exclusives and extra support of WorldSupporter >>
Contributions: posts
Spotlight: topics
Online access to all summaries, study notes en practice exams
- Check out: Register with JoHo WorldSupporter: starting page (EN)
- Check out: Aanmelden bij JoHo WorldSupporter - startpagina (NL)
How and why use WorldSupporter.org for your summaries and study assistance?
- For free use of many of the summaries and study aids provided or collected by your fellow students.
- For free use of many of the lecture and study group notes, exam questions and practice questions.
- For use of all exclusive summaries and study assistance for those who are member with JoHo WorldSupporter with online access
- For compiling your own materials and contributions with relevant study help
- For sharing and finding relevant and interesting summaries, documents, notes, blogs, tips, videos, discussions, activities, recipes, side jobs and more.
Using and finding summaries, notes and practice exams on JoHo WorldSupporter
There are several ways to navigate the large amount of summaries, study notes en practice exams on JoHo WorldSupporter.
- Use the summaries home pages for your study or field of study
- Use the check and search pages for summaries and study aids by field of study, subject or faculty
- Use and follow your (study) organization
- by using your own student organization as a starting point, and continuing to follow it, easily discover which study materials are relevant to you
- this option is only available through partner organizations
- Check or follow authors or other WorldSupporters
- Use the menu above each page to go to the main theme pages for summaries
- Theme pages can be found for international studies as well as Dutch studies
Do you want to share your summaries with JoHo WorldSupporter and its visitors?
- Check out: Why and how to add a WorldSupporter contributions
- JoHo members: JoHo WorldSupporter members can share content directly and have access to all content: Join JoHo and become a JoHo member
- Non-members: When you are not a member you do not have full access, but if you want to share your own content with others you can fill out the contact form
Quicklinks to fields of study for summaries and study assistance
Main summaries home pages:
- Business organization and economics - Communication and marketing -International relations and international organizations - IT, logistics and technology - Law and administration - Leisure, sports and tourism - Medicine and healthcare - Pedagogy and educational science - Psychology and behavioral sciences - Society, culture and arts - Statistics and research
- Summaries: the best textbooks summarized per field of study
- Summaries: the best scientific articles summarized per field of study
- Summaries: the best definitions, descriptions and lists of terms per field of study
- Exams: home page for exams, exam tips and study tips
Main study fields:
Business organization and economics, Communication & Marketing, Education & Pedagogic Sciences, International Relations and Politics, IT and Technology, Law & Administration, Medicine & Health Care, Nature & Environmental Sciences, Psychology and behavioral sciences, Science and academic Research, Society & Culture, Tourisme & Sports
Main study fields NL:
- Studies: Bedrijfskunde en economie, communicatie en marketing, geneeskunde en gezondheidszorg, internationale studies en betrekkingen, IT, Logistiek en technologie, maatschappij, cultuur en sociale studies, pedagogiek en onderwijskunde, rechten en bestuurskunde, statistiek, onderzoeksmethoden en SPSS
- Studie instellingen: Maatschappij: ISW in Utrecht - Pedagogiek: Groningen, Leiden , Utrecht - Psychologie: Amsterdam, Leiden, Nijmegen, Twente, Utrecht - Recht: Arresten en jurisprudentie, Groningen, Leiden
JoHo can really use your help! Check out the various student jobs here that match your studies, improve your competencies, strengthen your CV and contribute to a more tolerant world
1141 | 1 |
Add new contribution