Dit is een hoofdstuk uit het boek The Claims of Parenting (pp.1-34) van Ramaekers, Suissa (2012).

Psychologisering van de opvoeding

Door de tijd heen is de manier waarop we spreken over het grootbrengen van kinderen drastisch veranderd. Zo wordt er tegenwoordig vaak gebruikgemaakt van psychologische termen wanneer er gesproken wordt over de opvoeding. Dit wordt ook wel de psychologisering van de opvoeding genoemd. Een voorbeeld hiervan is een brief die een docent stuurde naar de ouders van haar leerlingen over het omgaan met het Sinterklaasfeest. Zo was zij van mening dat Sinterklaas tegenwoordig al veel te vroeg aankomt waardoor de kinderen al láng voor het daadwerkelijke feest aan het stressen zijn. Het leuke van het Sinterklaasfeest is er dan al vanaf voordat het feest daadwerkelijk plaatsvindt. Ouders zouden hun kinderen dan ook niet bang moeten maken met uitspraken zoals 'Sinterklaas hoort en ziet alles' maar juist moeten proberen om het weer een stressvrij feest te maken. Dit voorbeeld illustreert twee dingen, ten eerste dat de docente er automatisch vanuit gaat dat ouders advies nodig hebben over hoe ze met hun kinderen om zouden moeten gaan en ten tweede dat ouders samen moeten werken met de school om zo te voorkomen dat de opvoeding en het onderwijs verstoord worden door bijv. negatieve gevoelens. Tegenwoordig wordt er van ouders verwacht dat zij een zekere vorm van expertise hebben als het op opvoeden aankomt. Ouders dienen zich te verdiepen en te professionaliseren. De professionalisering en de psychologisering van de opvoeding worden samen ook wel de verwetenschappelijking van de opvoeding en ouder-kind relatie genoemd.

Psychologisering van de opvoeding

We gebruiken niet alleen psychologische termen wanneer we over de opvoeding spreken, maar eigenlijk ook wanneer we het over andere belangrijke aspecten van ons leven hebben (psychologisering). Niet alleen de mate waarin we gebruikmaken van deze termen is toegenomen, maar ook de manier waarop we gebruikmaken van deze begrippen. Een steeds meer specialistische, technische manier. Technische concepten, afgeleid uit wetenschappelijk onderzoek, worden steeds meer opgenomen in ons dagelijks taalgebruik. Maar wat heeft dit eigenlijk voor invloed op de manier waarop we kijken naar de opvoeding en de relatie tussen ouder en kind? Psychologische termen hebben al snel een waarde-oordeel aan zich verbonden, wat ertoe leidt dat mensen sneller normatieve opvattingen vormen over bijv. het ouderschap. Er wordt met een steeds smallere blik gekeken naar de opvoeding.

De psychologisering van de opvoeding uit zich op steeds meer gebieden. Zo krijgen kinderen die afwijkend gedrag vertonen sneller een psychologisch label opgeplakt. Kinderen zijn niet langer druk, maar hebben ADHD. Daarnaast stellen ouders andere criteria aan speelgoed dan voorheen. Speelgoed moet niet alleen leuk zijn om mee te spelen maar ook stimulerend werken, het dient de ontwikkeling van het kind op een positieve manier te beïnvloeden. Bovendien komen er steeds meer boeken en tijdschriften waaruit ouders adviezen en tips kunnen halen om zo de ontwikkeling van hun kind nog meer te stimuleren.

De neuro-wetenschap en pedagogisch handelen

Nog meer dan in de ontwikkelingspsychologie kijkt de neuro-wetenschap naar oorzaken voor bepaalde gedragingen en handelingen. Het verklaart wat we in veel gevallen al wisten/vermoeden, waardoor we door deze aanvulling (eindelijk) zeker weten hoe het zit. Wat ons nu interesseert is hoe deze vorm van onderzoek invloed heeft op hoe we (verwacht worden) met kinderen om te gaan. Hebben we nu eindelijk echt kennis van iets dat we eerst wel wisten maar misschien niet zeker genoeg om van kennis te kunnen spreken? En als we nu over deze kennis beschikken, weten we dan ook precies wat we zouden moeten doen, als het neerkomt op de manier waarop we met kinderen omgaan?

De verhouding tussen wat er is en wat we zouden moeten doen is echter lastiger dan hier wordt voorgedaan. Zo is uit onderzoek gebleken dat er daadwerkelijk een achterliggende reden is voor het feit dat tieners meer moeite hebben met vroeg opstaan. Doordat hun hersenen nog aan het groeien/ontwikkelen zijn hebben ze meer slaap nodig. Maar betekent dit dat we hier nu direct anders mee omgaan? Nee. Misschien helpt het ouders om meer begrip te tonen maar uiteindelijk moeten ze nog steeds opstaan om op tijd op school te komen. Het gevolg van deze extra informatie is dus niet dat ouders zich anders op gaan stellen tegenover hun kinderen maar eerder dat zij beter op de hoogte dienen te zijn van de verschillende ontwikkelingsfasen die hun kind doormaakt. De ontwikkelingsfase van het kind is dus het hoofdargument bij het maken van beslissingen van ouders.

Naar aanleiding van verschillende onderzoeken in de neuro-wetenschap is de nadruk in de opvoeding steeds meer komen te liggen op de mate van hechting tussen ouder en kind. Zo zou veilige hechting een voorwaarde zijn voor een goede ontwikkeling van het kind (hechtingstheorie). Hechting is van belang om later goed met anderen om te kunnen gaan, juist te handelen in lastige situaties en om verder te kunnen ontwikkelen. Voelt het kind zich niet veilig dan zal het ook minder op ontdekking uitgaan, wat de ontwikkeling van het kind op een negatieve manier zal beïnvloeden.

Ouderschap: professionaliteit vs. ervaring

Opvoedingsstijlen kunnen niet los gezien worden van de sociale en culturele context waarin zij voorkomen. Zelfs neutraal en universeel lijkende normen en waarden zijn vaak sterk beïnvloed door de cultuur en geschiedenis van een bepaalde omgeving. Daarnaast is de betekenis die we op dat moment toekennen aan een bepaald begrip van invloed op de opvoedingsstijl die op dat moment veel voorkomt. Een voorbeeld hiervan is het slaan van kinderen. Dit is niet goed of fout, wat van belang is, is of het acceptabel is. Dit verandert echter constant. Of kinderen geslagen mogen worden ja of nee is dus afhankelijk van de manier waarop er op dat moment tegenaan wordt gekeken. Het is dus meer een morele/ethische aangelegenheid dan een normatief vraagstuk. Classificatie en advies zijn niet gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek maar op wat men in een bepaalde sociale en culturele omgeving waardeert.

Neem bijvoorbeeld de permissieve opvoedingsstijl. In de jaren '60 en '70 was dit de meest voorkomende opvoedingsstijl en werd het gezien als de bevrijding van kinderen van autoritaire sociale mechanismen. De mens moest bevrijd worden, er moest verandering komen. Nú daarentegen, is men van mening dat ouders die hun kinderen op deze manier opvoeden hun kinderen tot op zekere hoogte verwaarlozen. Alles mag en het kind bepaald. Doordat de normen en waarden die in onze samenleving heersen veranderd zijn is ook onze blik op opvoeden veranderd. Wat eerst positief was is nu negatief.

Marginalisatie

In onze huidige maatschappij, waar van ouders verwacht wordt dat ze advies nodig hebben maar waar tegelijkertijd ook van ze verwacht wordt dat ze zelf over een bepaalde mate van professionaliteit beschikken, worden ouders opgezadeld met een nieuwe vorm van schuldgevoel. Het gevoel om altijd tekort te schieten. Het gevoel om altijd tekort te schieten als gevolg van het verlangen om een goede ouder te zijn. Het gevoel om altijd te kort te schieten als gevolg van het betrekken van ouders in het wetenschappelijke proces. Dit vraagt om professionele ondersteuning. Dit plaatst ouders in een lastige positie. Ten eerste worden ouders aan de ene kant toeschouwers van hun eigen situatie, ouders zijn niet meer degene die opvoeden. Ouders werken samen met hulpverleners om zo de opvoeding tot een succes te maken. Er wordt van ouders verwacht dat ze een stapje terug doen om een duidelijk overzicht te krijgen van wat er gaande is en wat er dient te gebeuren. Terwijl aan de andere kant van ouders verwacht wordt dat ze niet meer redeneren vanuit hun eigen perspectief maar vanuit het perspectief van de experts. Ten tweede worden ouders 'blind' naar hun eigen kinderen toe. Ouders zien hun kind niet meer als 'hun kind' maar als 'een kind' of 'het kind'. Dit komt doordat ouders steeds meer met een professionele blik naar hun eigen kinderen gaan kijken als gevolg van de verwetenschappelijking van de opvoeding.

Verantwoordelijkheid

De verwetenschappelijking van de relatie tussen ouder en kind zorgt ervoor dat er een steeds smallere definitie wordt gehanteerd voor de verantwoordelijkheid van de ouders. Er wordt voornamelijk gekeken naar wat het kind, volgens de psychologie en de neurowetenschap, nodig heeft, en of de ouders hiervoor zorgen. Zo worden de ouders als verantwoordelijk gezien als ze er voor zorgen dat het kind de ruimte en mogelijkheid krijgt om zich optimaal te ontwikkelen. Daarnaast dienen de ouders de ontwikkelingsfase van het kind goed in de gaten te houden. Ouders dienen waakzaam en oplettend te zijn, elke dag brengt weer nieuwe uitdagingen met zich mee. In de vorm van ontwikkelingsmogelijkheden of bijvoorbeeld gevaren.