‘Soft’ pedagogy? The invention of ‘feminine’ pedagogy as a cause of educational crises - Timmerman (2011) - Artikel

Feminine pedagogiek

Regelmatig worden onderwijsproblemen gezien als gevolg van de feminisering van het onderwijs. Zo werd onlangs het falen van het 'studiehuis' toegeschreven aan dit fenomeen. Het studiehuis was opgericht om scholieren op de middelbare school te motiveren tot autonomie en zelfstudie. Volgens critici daarentegen was het een typisch voorbeeld van een initiatief voortgekomen uit de tegenwoordig heersende 'feminiene pedagogiek', ontwikkeld door verschillende vrouwelijke schoolhoofden en politici. Gedurende de afgelopen 150 jaar zijn er regelmatig discussies geweest over de veronderstelde negatieve consequenties die de feminisering van het onderwijs met zich mee zouden brengen, zo zouden bijvoorbeeld de schoolprestaties van jongens er onder leiden en zou het negatief zijn voor de samenleving als geheel. Deze discussies waren het gevolg van het toenemende aantal vrouwen dat voor de klas kwam te staan aan het eind van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw. Mensen waren van mening dat de school niet meer aansloot bij wat jongens nodig hebben om te ontwikkelen, de school werd ingericht op een vrouwelijke manier. Vrouwen zouden teveel aandacht besteden aan het aanmoedigen van sociale, emotionele en morele groei wat ten koste zou gaan aan de intellectuele ontwikkeling van het kind. Wanneer er gesproken wordt over de feminisering van het onderwijs wordt er niet alleen gedoeld op het toenemende aantal vrouwen voor de klas maar vooral ook op de vrouwelijke manier van lesgeven.

Hervorming van het onderwijs na de Tweede Wereldoorlog

Vanaf de late jaren '40 tot begin van jaren '70 (ook wel 'the late 1950's' genoemd) vonden er drastische veranderingen plaats in de samenleving maar ook in het onderwijs. De welvaart nam toe, langzaam werden alle barrières doorbroken (bijv. religieuze barrières), zowel in het onderwijs als in de samenleving zelf vond democratisering plaats en het feminisme kwam geleidelijk aan op. Dit alles veranderde de manier waarop men naar de verschillende seksen keek en dus ook de manier waarop men naar het onderwijs keek. Eén jaar na de oorlog begon men met het opstellen van een hervormingsplan, onderdeel van de hervormingspedagogiek ('reform pedagogy'). Naast de intellectuele ontwikkeling van de jongeren ging men zich op school nu ook richten op de fysieke, esthetische, culturele en sociale ontwikkeling. In 1968 werd de Mammoet Wet van kracht, waarin het nieuwe onderwijssysteem geïntroduceerd werd.

Er diende een brugklas te komen waarin vastgesteld kon worden wat het niveau van het kind was en welk opleidingsniveau hij of zij na dat jaar moest gaan volgen. Ten tweede werden er nieuwe eisen gesteld aan de kwalificaties van docenten. Er werd een nieuw trainingsprogramma's ontwikkeld voor docenten (het NLO) en de focus kwam meer te liggen op de pedagogische en methodische kanten van het lesgeven.

Feminisering van het onderwijs

Er worden twee verschillende vormen van feminisering onderscheiden in het onderwijs, ten eerste is er sprake van numerieke feminisering, het aantal vrouwen in het onderwijs is de afgelopen jaren gigantisch toegenomen. Daarnaast is er sprake van culturele feminisering, een culturele verandering als gevolg van de integratie van vrouwelijke normen en waarden. Zo is de nadruk in het onderwijs steeds meer komen te liggen op samenwerking, zorg, onderhandelen en communicatie, vaardigheden die met name door de vrouwelijke helft van de samenleving erg gewaardeerd worden. Deze tweede vorm van feminisering wordt vaak gezien als een gevolg van de eerst genoemde vorm. Voorheen werd er voornamelijk gesproken van feminisering van het basisonderwijs, hiermee werd vooral bedoeld dat vrouwen meer aandacht besteden aan de relatie tussen docent en leerling en misschien iets minder aan het leren en de cognitieve ontwikkeling van het kind. Er is echter weinig empirisch onderzoek dat aantoont dat men daadwerkelijk kan spreken van een feminiene pedagogiek.

Tot voor kort werd het middelbaar onderwijs amper beïnvloed door de feminisering. Het aantal vrouwelijke docenten op de middelbare school bleef dan ook lang rond de 20% fluctueren. Sinds de jaren '80 daarentegen, mede als gevolg van de vrouwenemancipatie, zijn er ook steeds meer vrouwen te vinden in het middelbaar onderwijs. In dit onderzoek wordt gekeken naar de ontwikkeling van het pedagogisch professionalisme en de rol die vrouwen gespeeld hebben in dit proces. Met pedagogisch professionalisme wordt gedoeld op het proces waarin men in toenemende mate de nadruk ging leggen op de pedagogische aspecten van het onderwijs. De definitie die hier gehanteerd wordt voor het begrip 'pedagogiek' is zowel instructie als leiding. Hoe les te geven en waar dient het lesgeven toe te leiden.

De analyse en de resultaten

Rond 1950 begonnen de discussies over het pedagogisch professionalisme, dit als gevolg van een aantal dringende problemen. Scholieren hadden niet genoeg kennis wanneer zij klaar waren met de middelbare school en er waren te veel scholieren die ergens in hun schoolcarrière een keer een jaar over moesten doen. De nadruk in het onderwijs, en dan met name het talenonderwijs, leek te veel te liggen op het lezen en schrijven en er werd te weinig aandacht besteed aan het actieve aspect. Hoe gebruik je een taal in de praktijk? Kijkend naar andere landen viel vooral op dat daar pedagogische adviseurs waren aangenomen die docenten advies gaven bij het lesgeven. Nederland liep achter en er moest iets veranderen. Docenten beschikten niet over de benodigde pedagogische en methodische kennis. De democratisering van het onderwijs, ook wel de 'massificatie' van het onderwijs genoemd, droeg hier niet aan bij. Het werd tijd dat er ook in Nederland meer aandacht werd geschonken aan de pedagogisch-didactische kant van het onderwijs.

In vakbladen werd dan ook steeds meer aandacht hieraan geschonken. Het talenlaboratorium werd opgericht, een modern hulpmiddel dat hielp bij het aanleren van een vreemde taal. Steeds meer scholen gingen hun klaslokaal op deze wijze inrichten, om zo de prestaties van de leerlingen te verbeteren.

Het probleem bleek echter dat docenten niet voldoende verstand hadden van het hulpmiddel om de voordelen ervan ook daadwerkelijk te ervaren.

Tegelijkertijd ging het proces van pedagogisering door. Er werd meer en meer gepubliceerd over het onderwerp en met name het talenonderwijs was aan verandering onderhevig. Communicatieve onderwijsdoelen werden ook wel gezien als competenties. Communicatieve competenties zijn alles dat een leerling moeten weten van een taal om deel uit te kunnen maken van de communicatieve gemeenschap. Men ging zich minder richten op kennis en meer op de praktische aspecten van een taal. Het doel was, dat wanneer scholieren de middelbare school verlieten, ze communicatief vaardig zouden zijn.

De rol van vrouwelijke docenten bij de ontwikkelingen in het onderwijs

In hoeverre hebben de vrouwelijke docenten invloed gehad op deze recente ontwikkelingen in het onderwijs? Het antwoord is simpel. De vrouwelijke docenten hebben geen invloed gehad op de veranderingen in het onderwijs.